Murray Gell-Mann: Do all languages have a common ancestor?

Translator: Jeta Rudi Reviewer: Helena Bedalli

Well, I'm involved in other things, besides physics.

E pra, jam i përfshirë në gjëra të tjera përveç fizikës.

In fact, mostly now in other things.

Në fakt tani jam i përfshirë më shumë në gjëra të tjera se sa në fizikë.

One thing is distant relationships among human languages.

Një gjë është lidhjet e largëta në mes të gjuhëve të njerëzve.

And the professional, historical linguists in the U.S.

Dhe profesionistët, linguistët që merren me historitë e gjuhëve, edhe këtu në SHBA,

and in Western Europe mostly try to stay away

dhe në Europën Perëndimore, në shumicën e rasteve mundohen të distancohen nga ide të tilla

from any long-distance relationships, big groupings,

që kanë të bëjnë me lidhje dhe grupime të mëdha,

groupings that go back a long time,

grupime që kanë ndodhur para shumë kohe,

longer than the familiar families.

para familjeve ekzistuese të gjuhëve.

They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank.

Atyre nuk iu pëlqen kjo gjë. Ata mendojnë që është një ide manike, por unë nuk mendoj kështu.

And there are some brilliant linguists, mostly Russians,

Ka disa linguistë briliantë, shumica prej tyre rus,

who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow,

të cilët po punojnë në këtë gjë, në Institutin Santa Fe në Moskë,

and I would love to see where that leads.

dhe do të më pëlqente shumë të shihja se cilin përfundim do të nxjerrin studimet e tyre.

Does it really lead to a single ancestor

A me të vërtetë na dërgon tek një paraardhës i vetëm

some 20, 25,000 years ago?

mbase i para 20.000 apo 25.000 vitesh më parë?

And what if we go back beyond that single ancestor,

Dhe çfarë nëse shohim prapa edhe më tej se ai paraardhës i përbashkët,

when there was presumably a competition among many languages?

atëherë kur me sa dimë kishte gara mes gjuhëve të ndryshme?

How far back does that go? How far back does modern language go?

Sa kohë më parë kishte ndodhur ajo? Sa kohë më parë filloi përdorimi i gjuhëve moderne?

How many tens of thousands of years does it go back?

Para sa dhjetëra mijëra viteve ndodhi ajo?

Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?

Chris Anderson: A ke ndonjë ide apo shpresë në lidhje me atë se cila mund të jetë në fakt përgjigjia në këto pyetje?

Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older

Murray Gell-Mann: E po, do të thoja se gjuha moderne është më e vjetër

than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures

se sa pikturat, gravurat dhe skulpturat nëpër shpella

and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe,

dhe se sa hapat e vallëzimit nëpër shpella në Europën Perëndimore,

in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier.

në Periudhën Aurignacia rreth 35.000 vite më parë, apo edhe më herët.

I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language.

Nuk mund të besoj se i kanë bërë gjithë ato gjëra e nuk kanë pasur gjuhë moderne.

So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.

Kështu që, do të thoja që origjina është të paktën aq herët apo daton edhe më herët se sa aq.

But that doesn't mean that all, or many, or most

Por kjo nuk do të thotë që të gjitha, apo shumë, apo shumica

of today's attested languages couldn't descend perhaps

nga gjuhët e sotme të vërtetuara nuk kanë buruar mbase nga

from one that's much younger than that, like say 20,000 years,

një që është shumë më e re se aq, të themi dikund para 20.000 vitesh,

or something of that kind. It's what we call a bottleneck.

ose diçka të tillë. Kjo është ajo që quajmë grykë shishe.

CA: Well, Philip Anderson may have been right.

CA: E pra, Philip Anderson mund të kishte të drejtë.

You may just know more about everything than anyone.

Ju mbase dini më shumë për më shumë gjëra se sa secili tjetër person.

So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann.

Kështu që ishte kënaqësi. Ju faleminderit Murray Gell-Mann.

(Applause)

(Duartrokitje)