Will there be another pandemic in your lifetime?

Translator: Valbona Emini Reviewer: Helena Bedalli

The Black Death.

Kolera.

The 1918 Flu Pandemic.

Viti 1918, Pandemia e Gripit.

COVID-19.

COVID-19.

We tend to think of these catastrophic, world-changing pandemics

Ne priremi t’i mendojmë pandemitë e tmerrshme që ndryshuan botën

as very unlikely events.

si ngjarje krejt të largëta.

But between 1980 and 2020,

Por mes viteve 1980 dhe 2020

at least three diseases emerged that caused global pandemics.

u shfaqën së paku tre sëmundje që shkaktuan pandemi globale.

COVID-19, yes, but also the 2009 swine flu and HIV/AIDS.

Jo vetëm COVID-19, por gjithashtu Gripi i Derrit dhe HIV/AIDS më 2009.

Disease outbreaks are surprisingly common.

Përhapja e sëmundjeve është e zakonshme.

Over the past four centuries,

Gjatë katër shekujve të fundit,

the longest stretch of time without a documented outbreak

periudha më e gjatë kohore pa një shpërthim të dokumentuar

that killed at least 10,000 people was just four years.

zgjati vetëm 4 vjet, gjatë së cilës humbën jetën së paku 10,000 njerëz.

Pavarësisht se sa dëme sjellin shpërthimet e vogla,

As bad as these smaller outbreaks are,

they’re far less deadly than a COVID-19-level pandemic.

ato janë shumë më pak vdekjeprurëse sesa pandemia e llojit COVID-19.

In fact, many people born after the 1918 flu lived their entire lives

Në fakt, shumica e njerëzve të lindur pas gripit të vitit 1918 e jetuan gjithë jetën

without experiencing a similar world-changing pandemic.

pa u përballur me pandemi të ngjashme si ato që ndryshuan botën.

What’s the probability that you do, too?

Sa është probabiliteti që kjo të ndodhë edhe për ju?

There are several ways to answer this question.

Ka disa mënyra për t’ju përgjigjur kësaj pyetje.

You could look at history.

Ju mund të shihni historinë.

A team of scientists and engineers who took this approach

Një ekip shkencëtarësh dhe inxhinierësh që u morën me këtë çështje

catalogued all documented epidemics and pandemics between 1600 and 1950.

kataloguan epidemitë dhe pandemitë e dokumentuara midis viteve 1600 dhe 1950.

They used that data to do two things.

Ata i përdorën të dhënat për dy gjëra.

First, to graph the likelihood that an outbreak of any size

Së pari, për të llogaritur gjasat që një shpërthim i çdo përmase

pops up somewhere in the world over a set period of time.

mund të shfaqet diku në botë gjatë një periudhe të caktuar kohore.

And second, to estimate the likelihood that that outbreak would get large enough

Dhe së dyti, për të vlerësuar nëse ai shpërthim mund të bëhet aq i madh

to kill a certain percentage of the world's population.

sa mund të vrasë një përqindje të caktuar të popullsisë së botës.

This graph shows that while huge pandemics are unlikely,

Ky grafik tregon se ndërkohë që nuk ka gjasa të ndodhin pademi të mëdha ,

they're not that unlikely.

në fakt mund të ndodhin.

The team used these two distributions to estimate that the risk

Ekipi përdori këto dy shpërndarje për të vlerësuar se rreziku

of a COVID-19-level pandemic is about 0.5% per year,

i një pandemie si ajo e COVID-19 është rreth 0.5% në vit

and could be as high as 1.4%

dhe mund të shkojë deri në 1.4%

if new diseases emerge more frequently in the future.

nëse sëmundje të reja shfaqen më shpesh në të ardhmen.

Ne do të kthehemi sërish tek ata numra,

And we’ll come back to those numbers,

but first, let’s look at another way to estimate the likelihood

por së pari, le ta vlerësojmë në një mënyrë tjetër mundësinë

of a future pandemic:

e një pandemie të ardhshme:

modeling one from the ground up.

duke krijuar një model që prej fillimit.

For most pandemics to happen, a pathogen, which is a microbe that can cause disease,

Pandemitë ndodhin kur një patogjen, pra mikrob që shkakton sëmundje,

has to spill over from its normal host by making contact with and infecting a human.

kalon nga mbartësi i tij normal përmes kontaktit me njeriun dhe e infekton atë.

Then, the pathogen has to spread widely,

Pastaj, patogjeni përhapet gjerësisht,

crossing international boundaries and infecting lots of people.

duke kaluar kufijtë ndërkombëtarë dhe duke infektuar shumë njerëz.

Many variables determine whether a given spillover event becomes a pandemic.

Shumë variabla përcaktojnë se kur një përhapje mund të kthehet në pandemi.

For example, the type of pathogen, how often humans come into close contact

Psh., lloji i patogjenit, sa shpesh njerëzit janë në kontakt të drejtpërdrejtë

with its animal reservoir, existing immunity, and so on.

me ngarkesën mikrobiale të tij, imunitetin ekzistues, e kështu me radhë.

Viruses are prime candidates to cause the next big pandemic.

Viruset janë shkaktarët kryesorë të pandemisë së ardhshme.

Scientists estimate that there are about 1.7 million as-yet-undiscovered viruses

Shkencëtarët vlerësojnë se ka rreth 1.7 milionë viruse ende të pazbuluara

that currently infect mammals and birds,

që aktualisht infektojnë gjitarët dhe zogjtë,

and that roughly 40% of these have the potential to spill over and infect humans.

dhe afërsisht 40% e tyre kanë potencial për t’u përhapur dhe infektuar njerëzit.

Një ekip shkencëtarësh ndërtuan një model duke përdorur këtë informacion,

A team of scientists built a model using this information,

as well as data about the global population, air travel networks,

si dhe të dhëna për popullsinë globale, linjat e udhëtimit ajror,

how people move around in communities, country preparedness levels,

si lëvizin njerëzit nëpër komunitete, nivelet e gatishmërisë së vendit,

and how people might respond to pandemics.

dhe si njerëzit i përgjigjen pandemive.

The model generated hundreds of thousands of virtual pandemics.

Modeli gjeneroi qindra mijëra të dhëna të pandemive virtuale.

The scientists then used this catalog to estimate

Më pas shkencëtarët përdorën këtë katalog për të vlerësuar

that the probability of another COVID-19-level pandemic

se probabiliteti i një pandemie tjetër të llojit COVID-19

is 2.5 to 3.3% per year.

është 2.5 deri 3.3% për vit.

To get a sense of how these risks play out over a lifetime,

Për të kuptuar se si këto risqe zhvillohen gjatë gjithë jetës,

let’s pick a value roughly in the middle of all these estimates: 2%.

le të marrim vlerën mesatare të gjithë vlerësimeve: 2%.

Now let’s build what’s called a probability tree diagram

Tani le të ndërtojmë atë që quhet ’Diagrami i pemës” së probabilitetit

to model all possible scenarios.

për të ndërtuar skenarët e mundshëm.

The first branch of the tree represents the first year:

Dega e parë e pemës përfaqëson vitin e parë:

there’s a 2% probability of experiencing a COVID-19-level pandemic,

probabiliti për t’u përballur me pandemi të nivelit COVID-19 është 2%,

which means there’s a 98% probability of not experiencing one.

që do të thotë 98% probabilitet për të mos e përjetuar një të tillë.

Second branch, same thing,

Dega e dytë, e njëjta gjë,

Third branch, same.

dega e tretë, e njëjta gjë.

And so on, 72 more times.

Kështu me radhë, edhe 72 herë të tjera.

There is only one path that results in a fully pandemic-free lifetime:

Rezulton vetëm një shteg për një jetuar plotësisht pa pandemi:

98%, or 0.98, multiplied by itself 75 times,

98%, ose 0.98, shumëzuar me vetveten 75 herë,

which comes out to roughly 22%.

përafërsisht 22%.

So the likelihood of living through at least one more COVID 19-level-pandemic

Pra, gjasat për t’u ndeshur me të paktën edhe një pandemi të nivelit COVID 19

in the next 75 years is 100 minus 22%, or 78%.

në 75 vitet e ardhshme është 100 minus 22%, ose 78%.

78%!

78%!

If we use the most optimistic yearly estimate— 0.5%—

Nëse përdorim një vlerësim vjetor më optimist - 0,5% -

the lifetime probability drops to 31%.

probabiliteti i jetëgjatësisë bie në 31%.

If we use the most pessimistic one, it jumps to 92%.

Nëse përdorim versionin më pesimist, shkon në 92%.

Even 31% is too high to ignore;

Madje edhe 31% është shumë, për t’u injoruar;

even if we get lucky, future generations might not.

edhe nëse ne kemi fat, brezat e ardhshëm mund të mos kenë.

Also, pandemics are usually random, independent events:

Gjithashtu, pandemitë zhvillohen si ngjarje të rastësishme, të pavarura:

so even if the yearly probability of a COVID-19-level pandemic is 1%,

pra edhe nëse për një pandemi të llojit COVID-19 probabiliteti vjetor është 1%,

we could absolutely get another one in ten years.

në dhjetë vitet e ardhshme ne mund të përballemi edhe me një tjetër.

The good news is we now have tools that make pandemics less destructive.

Fatmirësisht sot kemi mjetet e duhura për të ulur nivelin shkatërrues të pandemive.

Shkencëtarët vlerësuan se sistemet e paralajmërimit të hershëm,

Scientists estimated that early warning systems, contact tracing,

social distancing, and other public health measures

distancimi social dhe masa të tjera që lidhen me shëndetin publik

saved over a million lives in just the first six months

shpëtuan mbi një milion jetë në SHBA, vetëm në gjashtë muajt e parë

of the COVID-19 pandemic in the US,

të pandemisë COVID-19,

not to mention the millions of lives saved by vaccines.

pa përmendur miliona jetë të shpëtuara nga vaksinat.

One day, another pandemic will sweep the globe.

Një ditë, një tjetër pandemi do të përfshijë globin.

But we can work to make that day less likely to be tomorrow.

Por ne mund të punojmë që ajo ditë të mos jetë nesër.

We can reduce the risk of spillover events,

Ne mund ta zvogëlojmë rrezikun e përhapjes

and we can contain spillovers that do happen

dhe mund t’i mbajmë nën kontroll nëse ndodhin,

so they don’t become full-blown pandemics.

që ato të mos kthehen në pandemi.

Imagine how the future might look if we interacted

Imagjinoni si mund të jetë e ardhmja nëse ne ndërveprojmë

with the animal world more carefully,

me kujdes me botën e kafshëve

and if we had well-funded, open-access global disease monitoring programs,

dhe nëse do të kishim financuar mirë, me akses të plotë programet globale

të monitorimit të sëmundjeve, gjurmimin e kontaktit me AI dhe masat e izolimit,

AI-powered contact tracing and isolation measures,

universal vaccines, next-generation antiviral drugs,

vaksinat universale, barna antivirale të gjeneratës së ardhshme dhe teknologji

and other tech we haven't even thought of.

që ne as i kemi menduar.

It’s in our power to change these probabilities.

Është në dorën tonë t’i ndryshojmë këto probabilitete.

So, we have a choice: we could do nothing and hope we get lucky.

Pra, ne kemi një zgjedhje: të mos bëjmë asgjë dhe të jemi me fat.

Or we could take the threat seriously enough

Ose të merremi seriozisht me këtë kërcënim

that it becomes a self-defeating prophecy.

dhe ta kthejmë në një “profeci” vetëshkatërruese.

Which future would you rather live in?

Po ju, në cilën të ardhme preferoni të jetoni?