Ethical dilemma: Whose life is more valuable? - Rebecca L. Walker

Translator: Bestjan Mamo Reviewer: Helena Bedalli

Smallpox is one of the deadliest diseases in history,

Lija e dhenve është një nga sëmundjet më vdekjeprurëse në histori,

but fortunately, it’s been eradicated for over 40 years.

por për fat të mirë, ajo është zhdukur për më shumë se 40 vjet.

However, samples of the virus that causes smallpox still exist,

Megjithatë, mostrat e virusit që shkakton linë ekzistojnë ende,

leading to concern that rogue actors might try to weaponize it.

duke paraqitur rrezikun që mashtrues përpiqen ta shfrytëzojnë atë.

This is especially worrying

Kjo është veçanërisht shqetësuese

because older smallpox vaccines can have serious side effects,

sepse vaksinat e vjetra kundër lisë mund të kenë efekte anësore serioze,

and modern antiviral drugs have never been tested against this disease.

dhe barnat moderne antivirale nuk janë testuar kurrë kundër kësaj sëmundjeje.

To protect against this potential threat,

Për t’u mbrojtur nga ky kërcënim i mundshëm,

the US government is funding research to improve smallpox treatments

qeveria amerikane po financon kërkime shkencore për të përmirësuar kurat e lisë

and vaccines.

dhe vaksinat.

And since it’s unethical to expose people to a highly lethal virus,

Dhe meqenëse është joetike të ekspozosh njerëzit ndaj një virusi kaq vdekjeprurës,

labs are using humanity's closest biological relatives as research subjects.

laboratorët përdorin speciet më të afërta biologjikë

të njerëzimit si subjekte kërkimore.

But is it right to harm these animals to protect humanity from a potential threat?

Por a është e drejtë të lëndohen këto kafshë për të

mbrojtur njerëzimin nga një kërcënim i mundshëm?

Or should our closest relatives also be protected against lethal experiments?

Apo duhet të mbrohen edhe të afërmit tanë biologjikë nga eksperimentet fatale?

What would you do as a scientist faced with this very real scenario?

Çfarë do të bënit ju si shkencëtar përballë këtij skenari goxha real?

In many ways, this dilemma isn't new.

Në shumë mënyra, kjo dilemë nuk është e re.

Animals have been used in research aimed at improving human welfare for centuries,

Kafshët janë përdorur në kërkime me synim përmirë

-simin e mirëqenies njerëzore për shumë shekuj,

typically at the cost of their lives.

zakonisht me koston e jetës së tyre.

This practice reflects the widespread belief that human lives are more valuable

Kjo praktikë pasqyron besimin e përhapur se jetët njerëzore janë më të vlefshme

than non-human lives.

sesa jetët jo njerëzore.

People have different views about the ethics of animal testing

Njerëzit kanë pikëpamje të ndryshme në lidhje me etikën e testimit të

and how it’s conducted.

kafshëve dhe si ajo kryhet.

But whatever your opinion,

Por cilido qoftë mendimi juaj,

this scenario raises an important philosophical question:

ky skenar shtron një pyetje të rëndësishme filozofike:

how do we determine the value of a life, whether human or non-human?

si e përcaktojmë ne vlerën e një jete, qoftë njerëzore apo jo njerëzore?

One tool philosophers have used to consider this question is moral status.

Një mjet që filozofët kanë përdorur për të shqyrtuar këtë pyetje është statusi moral.

Beings with moral status should have their needs and interests

Qenieve me status moral duhet t’u merren parasysh nevojat dhe interesat

taken into consideration by those making decisions that impact them.

nga ata persona të cilët marrin vendime kanë ndikim tek to.

Traditionally, moral status has been seen as binary—

Tradicionalisht, statusi moral është konsideruar binar-

either a being’s interests matter for their own sake, or they don’t.

ose interesat e një qenieje kanë rëndësi për hir të tyre, ose nuk kanë fare.

And historically, many philosophers believed that humans had moral status

Dhe historikisht, shumë filozofë besonin se njerëzit kishin status moral

and other animals didn’t.

kurse kafshët e tjera jo.

Some contemporary philosophers like Shelly Kagan

Ca filozofë bashkëkohorë si Shelli Keigën

have argued that moral status comes in degrees,

kanë argumentuar se statusi moral vjen në shkallë,

but even in this model, he argues that people have the most moral status.

por edhe në këtë model, ai argumenton se njerëzit janë ata që kanë status më moral.

However, determining what grants any degree of moral status can be difficult.

Megjithatë, përcaktimi se çfarë mund të mundësojë

ndonjë shkallë statusi moral është i vështirë.

Enlightenment philosopher Immanuel Kant thought humans have moral status

Filozofi iluminist Immanuel Kant mendonte se njerëzit kanë status moral

because of their rational nature and ability to will their actions.

për shkak të natyrës tyre racionale dhe aftësisë vendimmarrëse.

A binary conception of moral status then suggests that beings with these capacities

Një koncept binar i statusit moral atëherë sugjeron që qeniet me këto kapacitete

are “persons” bearing full moral status,

janë “persona” me status të plotë moral,

while all other creatures are “things” without moral status.

ndërsa të gjitha krijesat e tjera janë “gjëra” pa status moral.

But thinkers like Christine Korsgaard have argued a Kantian view

Por mendimtarë si Kristin Korsgard kanë argumentuar se një pikëpamje kantiane

should include many non-human animals because of how they value their own good.

duhet të përfshijë shumë kafshë jo-njerëzore për

shkak të mënyrës si ata vlerësojnë të mirën e tyre.

Another line of argument, suggested by utilitarianism’s founding father

Një tjetër linjë argumenti, e sugjeruar nga babai themelues i utilitarizmit

Jeremy Bentham and elaborated by Peter Singer,

Xheremi Benthëm dhe e përpunuar nga Peter Singër, sugjeron se

claims that a capacity for suffering

kapaciteti për të përballuar vuajtje

makes an entity worthy of moral consideration.

e bën një entitet të denjë për konsideratë morale.

These inclusive ways of thinking about moral status dramatically widen the scope

Këto mënyra gjithëpërfshirëse të të menduarit për statusin moral e zgjerojnë

of our moral responsibility,

masivisht sferën e përgjegjësisë sonë morale,

in ways some people might find unnerving.

në mënyra që disa njerëzve mund t’i duken shqetësuese.

So where do our monkeys stand?

Pra, ku hyjnë këtu majmunët?

Our closest genetic relatives have high social and intellectual capacities.

Të afërmit tanë më të afërt gjenetikë kanë kapacitete të larta sociale e intelektuale

They live cooperatively in complex social groups

Ata jetojnë bashkëpunues në grupe komplekse shoqërore

and recognize members of their community as individuals.

dhe i njohin anëtarët e komunitetit të tyre si individë.

They support and learn from one another—

Ata mbështeten dhe mësojnë nga njëri-tjetri

there’s even evidence they respond to inequality.

madje ka edhe prova se ata i përgjigjen pabarazisë.

And of course, they’re capable of suffering.

Dhe sigurisht, ata janë të aftë të vuajnë.

Yet despite all this, it’s still generally common opinion

Por pavarësisht gjithë kësaj, është ende një mendim përgjithësisht i zakonshëm

that a human’s life is more valuable than a monkey’s.

se jeta e një njeriu është më e vlefshme se ajo e një majmuni.

And that while killing one human to save five others is typically wrong,

Dhe se teksa vrasja e një njeriu për të

shpëtuar pesë të tjerë është zakonisht gabim,

killing one monkey to save five humans is regrettable,

vrasja e një majmuni për të shpëtuar pesë njerëz është për të ardhur keq,

but morally acceptable.

por moralisht e pranueshme.

Even morally required.

Edhe madje moralisht kërkuar.

At some point, however, this calculation starts to feel unstable.

Sidoqoftë, vjen një pikë që kjo llogaritje fillon të ndihet e paqëndrueshme.

Should we kill 100 monkeys to save five people?

A duhet të vrasim 100 majmunë për të shpëtuar pesë njerëz?

How about 10,000?

Si ju duken 10,000?

If moral status is binary and monkeys don't have it, then theoretically,

Nëse statusi moral është binar dhe majmunët nuk e kanë atë, atëherë

any number of monkeys could be sacrificed to save just one person.

teorikisht, cilido numër majmunësh mund të sakrifikohej për të shpëtuar një person.

But if moral status comes in degrees and monkeys have any at all,

Por nëse statusi moral varion në shkallë dhe majmunët kanë sadopak,

then at some point the balance will tip.

atëherë në një moment ekuilibri do të prishet.

The situation you're in complicates things even further.

Situata në të cilën ndodheni i komplikon gjërat edhe më shumë.

Unlike the scenarios above,

Ndryshe nga skenarët e mësipërm,

there's no guarantee your work will ever save human lives.

nuk ka asnjë garanci se puna juaj do të shpëtojë ndonjëherë jetë njerëzish.

This is true of any animal experiment—

Kjo është e vërtetë për çdo eksperiment kafshësh -

the process of scientific discovery only sometimes leads to improved medical care.

thjesht procesi i zbulimit shkencor mund të sjellë kujdes mjekësor të përmirësuar.

But in your case, it’s even trickier!

Por në rastin tuaj, është edhe më e ndërlikuar!

While the government is worried smallpox might be weaponized,

Teksa qeveria është e shqetësuar se lija mund të shpërdorohet,

if they’re wrong the disease will remain eradicated,

nëse e ka gabim sëmundja do të mbetet e zhdukur,

and your research won’t save anyone from smallpox.

dhe kërkimi juaj nuk do të shpëtojë askënd nga lija.

You could try to quantify this uncertainty to help make your decision.

Mund të përpiqeni ta përcaktoni këtë pasiguri që t’ju ndihmojë të merrni një

But how do you determine what an acceptable amount of risk is?

vendim. Por si përcaktohet se cila është një sasi e pranueshme rreziku?

And what if there’s so much uncertainty that your calculations

Dhe çfarë nëse ka kaq shumë pasiguri sa që llogaritjet

are essentially wild guesses?

janë në thelb supozime boshe?

These kinds of moral mathematics get complicated fast,

Kjo lloj matematike morale ndërlikohet shpejt,

and some philosophers would argue they’re not even the best way

dhe disa filozofë do të argumentonin se nuk janë as mënyra më

to make moral decisions.

e mirë për të marrë vendime morale.

But whatever you decide, your choice should be well justified.

Por çfarëdolloj gjëje që të vendosni, zgjedhja juaj duhet të justifikohet mirë.