Murray Gell-Mann: Do all languages have a common ancestor?

Translator: Zhigger Abozaid Reviewer: Ahmed Yousify

Well, I'm involved in other things, besides physics.

باشە، جگە لە فیزیا، من خەریکی شتی تریشم.

In fact, mostly now in other things.

لە راستیدا، ئێستا زیاتر خەریکی شتی ترم.

One thing is distant relationships among human languages.

یەکێکیان بریتییە لە پەیوەندییە دورەکان لە نێوان زمانەکانی مرۆڤدا.

و زمانناسە پیشەیی و مێژوییەکان لە ئەمریکا

And the professional, historical linguists in the U.S.

و لە ئەوروپای رۆژئاوا بەشێوەيەكى گشتی هەوڵ دەدەن خۆیان بە دور بگرن

and in Western Europe mostly try to stay away

from any long-distance relationships, big groupings,

لە هەمو پەیوەندییە دوورەکان و لە بەکۆمەڵکردنی گەورە

groupings that go back a long time,

بەکۆمەڵکردن بە جۆرێک کە بگەڕێتەوە بۆ سەردەمێکی زۆر لەمەوبەر

longer than the familiar families.

دورتر لە خێزانە ناسراوەکانی ئەمڕۆ.

They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank.

,ئەوان حەزیان لەوە نیە .وا دەزانن ئەمە ئاڵۆزییە

من ئەمە بە ئاڵۆزی نازانم

و هەندێ زمانناسی بلیمەت هەن، زۆربەیان روسین

And there are some brilliant linguists, mostly Russians,

who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow,

کە کار لەسەر ئەم بابەتە دەکەن، لە پەیمانگای سانتا فی لە مۆسکۆ

and I would love to see where that leads.

و حەز دەکەم بزانم بەکوێ دەگات.

Does it really lead to a single ancestor

ئایا بەڕاستی دەگاتە یەک باوان

some 20, 25,000 years ago?

کە بیست، بیست و پێنج هەزار ساڵ لەمەوبەر ژیابێت؟

And what if we go back beyond that single ancestor,

ئەی چی رودەدات ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ پێش ئەو باوانەش

when there was presumably a competition among many languages?

بۆ ئەو سەردەمەی کە گریمانە وایە کێبڕکێ يەك لە نێوان زمانەکاندا هەبوبێت؟

ئایا ئەمە تا کوێ دەگەڕێتەوە؟

How far back does that go? How far back does modern language go?

ئایا زمانە هاوچەرخەکان تا کوێ دەگەرێنەوە بۆ دواوە؟ئایا چەند

How many tens of thousands of years does it go back?

دەهان هەزار ساڵ دەگەڕێتەوە بۆ دواوە؟

کریس ئەندێرسۆن: ئایا پێشبینی يەك

Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?

یان هیوایەکت هەیە بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە؟

Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older

مورای جێڵ مان: من وا دادەنێم کە زمانە هاوچەرخەکان کۆنترن

than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures

لە وێنەی سەر ئەشکەوتەکان و هەڵکۆڵینەکانی ناو ئەشکەوتەکان و پەیکەری ناو ئەشکەوتەکان

and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe,

و هەنگاوەکانی سەماکردن لەسەر قوڕێکی نەرم لە ئەشکەوتەکانی ئەوروپای رۆژئاوا،

in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier.

لە سەردەمی ئۆریگناسیان، نزیکەی ٣٥٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر، یان پێشتر.

من بڕوا ناکەم ئەوان ئەم شتانە هەمویان کردبێت

I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language.

و هەروەها زمانێکی هاوچەرخیان نەبوبێت.

So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.

بۆیە، من وا دادەنێم کە رەگە راستەقینەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو کاتە و تەنانەت کۆنتریش.

But that doesn't mean that all, or many, or most

بەڵام ئەمە مانای وا نیە کە هەمو، یان زۆربەی، یان زۆرێک لە

of today's attested languages couldn't descend perhaps

زمانەکانی ئەمڕۆ ناگەڕێنەوە بۆ سەردەمی

from one that's much younger than that, like say 20,000 years,

زۆر نوێتر، بۆ نمونە , بۆ ٢٠٠٠٠ ساڵێک لەمەوبەر

or something of that kind. It's what we call a bottleneck.

یان کاتێکی لەو نزیکانە. ئێمە بەمە دەڵێین تەنگەبەر.

کریس ئەندێرسۆن: باشە، فلیپ ئەندێرسۆن رەنگە راستی کردبێت.

CA: Well, Philip Anderson may have been right.

You may just know more about everything than anyone.

رەنگە تۆ لە هەمو کەسێک زیاتر . بزانیت دەربارەى هەمو شتێك

So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann.

بۆیە شەرەفمەند بوم. سوپاس مورای جێڵ مان.

(Applause)

(چەپڵە)