What happens to your body at the top of Mount Everest - Andrew Lovering

Translator: Hijyan Hassan Reviewer: Daban Q. Jaff

If someone teleported from sea level to the top of Mt. Everest,

ئـەگەر کەسەك ژ ئاستێ دەریایی چۆ گوپیتکا چیایێ ئێفرست،

things would go bad fast.

کاودان دێ بلەز بەرەڤ خرابوونێ ڤە چن.

At an altitude of 8,848 meters,

ل بلنداهیا ٨٫٨٨٤ مێتران

barometric pressure is approximately 33% of what it is at sea level.

پەستانا سەقای بنێزیکی ٣٣٪ ژ یا لسەر ئەردی یە.

This means there's significantly less oxygen in the air,

ئانکو بشێوەکێ بەرچاڤ کێمتر ئوکسجین یا دناڤ هەوای دا هەی،

and our teleported individual would likely suffocate in minutes.

و چیاڤان د چەند خولەکاندا دێ خەندقیت.

However, for people that make this same journey over the course of a month,

بەلێ بۆ وان کەسێن هەمان گەشت دکەن د ماوێ هەیڤەکێ دا،

it's possible to survive at the peak for hours.

بۆ ماوێ چەند دەمژێرەکان دێ شێن ل گوپیتکی ژین.

So what can happen to our bodies in just one month

ئـەرێ چ تشت د لەشێ مە دا رویددەت د ماوێ هەیڤەکێ دا بتنێ

that allows us to endure this incredible altitude?

دبیتە ئـەگەر بەرگرییا ڤێ بلنداهییا مەزن بکەت.

Let’s imagine you’re one of the 5.8 billion people

داهزربکەین تۆ ئێکی ژ وان ٥٫٨ ملیار کەسێن

living less than 500 meters above sea level.

لجهەکێ بنێزیکی٥٠٠ مێتران د سەر ئاستێ دەریای دا دژین.

When you take a breath at this altitude,

دەمێ تۆ هەناسا خۆ ل ڤێ بلنداهییێ هەلدکێشی،

your lungs fill up with air composed of numerous gases and compounds.

سيهێن تە تە پری هەوا دبیت یا پێکهاتی ژ ژمارەکا مەزنا گاز و ئاوێتەیان.

Most important among these are oxygen molecules,

یا ژ هەمیان گرنکتر دناڤ ڤان دا گەردێن ئوکسجینێ هەنە،

which bind to the hemoglobin in your red blood cells.

کو ب هێموگلوبینێ ڤە دهێنە گرێدان د خڕۆکێن سۆرێن خوینا تەدا.

Blood then circulates throughout your body,

ل دویڤدا خوین دناڤ لەشێ تەدا دزڤریت

bringing essential oxygen to all your cells.

و ئوکسجینا پێدڤی بۆ هەمی خانەییێن تە دئینیت.

But as altitude increases, the air starts to get thinner.

بەلێ دەمێ بلنداهی زێدە دبیت، هەوا کێم دبیت.

The relative amounts of each compound remain the same

چەندیا هەر ئاوێتەکی وەکی خۆ دمینیت

well into the upper atmosphere,

د ناڤا کەش و هەوای دا،

but overall, there is less oxygen for our bodies to absorb.

لێ ئوکسجین کێمتر یا هەی لەشێ مە بمێژیت.

And if you ascend to altitudes above 2,500 meters,

ئەگەر تۆ بسەر بڵنداهییا پتر ژ ٢٥٠٠ میتران کەفتی،

the resulting oxygen deprivation can cause a form of altitude sickness

دەرئەنجامێ کێمییا ئوکسجینێ دشێت بیتە ئەگەرێ دروستبوونا جورەکێ نەخوشیا بلنداهیا

known as AMS,

بناڤێ AMS،

often causing headaches, fatigue and nausea.

کو گەلەک جاران دبیتە ئەگەرێ سەرئێشانان و وەستیان و دلرابوونێ.

Fortunately, AMS only happens when we ascend too fast,

خوشبەختانە، AMS بتنێ رویددەت دەمێ گەلەك بلەز بسەر بلنداهییان دکەفین،

because our bodies have numerous ways of adapting to high altitudes.

چونکی لەشێ مە گەلەك رێکێن هەین خۆ دگەل بلنداهییان بگونجینیت.

Within minutes or even seconds of reaching altitudes of 1,500 meters,

د ماوێ خولەکاندا یان هەتاکو د چرکەیاندا دەمێ دگەهییە بلنداهییا ۱٥۰۰ مێتران

carotid chemoreceptors in your neck sense your blood’s low oxygen pressure.

گەها کیمو وەرگران د ستویێ تەدا هەست ب کێمییا پەستانا ئوکسجینا خوینا تە دکەت.

This triggers a response that increases the rate and depth of your breathing

و ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ زێدەبوونا ڕێژە و کویراتییا هەناسا تە

to counteract the lack of oxygen.

بۆ قەرەبوکرنا کێمییا ئوکسجینێ.

Your heart rate also increases

هەروەسان لێدانێن دڵێ تە ژی زێدە دبن،

and your heart contracts more tightly to pump additional blood with each beat,

و دلێ تە پتر خۆ د گڤێشیت داکۆ خوینا زێدەتر پاڵبدەت دگەل هەر ڵێدانەکا دلی،

quickly moving oxygenated blood around your body.

و خوینا ئوکسجیناوی بلەز لدور لەشێ تە بزڤرینیت.

All these changes happen relatively fast, and if you were to keep ascending,

ئەڤ هەمی گهورینە بلەز ڕویددەن، و ئەگەر تە بەردەوامی ب چوونێ دا،

your heart rate and breathing would speed up accordingly.

دێ هەناسە و ڵێدانێن دڵێ تە زێدەبن،

But if you stayed at this altitude for several weeks,

بەلێ ئەگەر ل وێ بڵنداهییێ مای بۆ ماوێ چەند حەفتییان،

you could reap the benefits of some longer-term adaptations.

دێ مفای ب دەستخوڤە ئینی بۆ هندەك گونجاندنێن دومدرێژ.

Within the first few days above 1,500 meters,

د ڕوژێن دەستپێکێ دا یێن تۆ ل بڵنداهییا ١٥٠٠ مێتران دمینی،

the volume of plasma in your blood decreases,

ڕێژا پلازمایێ دناڤ خوینا تەدا کێم دبیت

which increases the concentration of hemoglobin.

يا بەرپرس ژ زێدەبوونا تەکەزێ هیموگلوبینێ،

Over the next two weeks, your hemoglobin levels will continue to rise,

، د ماوێ دوو حەفتییێن لدویڤدا، ئاستێ هیموگلوبینا تە دێ بەردەوام زێدەبیت،

allowing your blood to carry even more oxygen per milliliter.

بیتە ئەگەر خوینا تە ئوکسجینەکا زێدەتر هەلبگریت بۆ هەر ملیلەترەکێ.

Paired with your high heart rate,

گرێدان دگەل لێدانێن دلێ تە یێن بڵند،

this new hemoglobin-rich blood efficiently distributes oxygen throughout your body.

ئەڤ خوینا نوی یا پڕی هیموگلوبین دێ ئوکسجینێ بەلاڤکەت دناڤ هەمی لەشێ تەدا.

So much so that the volume of blood being pumped with each heartbeat

. ب شێوەیەکی ڕێژا خوینێ یا دهێتە پاڵدان دگەل هەر ڵێدانەکا دلی

can return to normal levels.

دشێت بزڤریتە سەر ئاستێ ئاسایی،

Over this same time, your breathing also increases even further

دهەمان ڤی دەمی دا، هەناسا تەژی هەروەسان زێدەدبیت

in a process called ventilatory acclimatization.

د کریارەکا ب ناڤێ خۆ گونجاندنا هەناسەیی دا.

After this several weeks of extended acclimatization,

پشتی ڤان چەند حەفتییێن درێژکرنا گونجاندنێ،

your body has made enough significant changes to climb even higher.

لەشێ تە گهورییێن مەزنێن پێدڤی دڕوستکرن داکو بسەر بلنداهیێن مەزنتر بکەفیت.

However, you’ll still have to spend additional time acclimating along the way,

و دگەل ڤێ چەندێ، دێ هەرمینی پێدڤی ب هندەك دەمی بۆ گونجاندنێ ب درێژاهییا ڕێکێ،

often climbing back down to recover before ascending even higher.

و هاتنا خوارێ داکو چارەسەرببی بەری سەرکەفتنێ.

Because the summit of Everest isn't just high,

گوپیتکا ئێڤرست نە بتنێ یا بلندە،

it’s the highest place on Earth.

بەلکو بلندترین جهە ل جیهانێ.

And at altitudes above 3,500 meters, our bodies are under incredible stress.

ل بلنداهییا ٣٥٠٠ میتران، لەشێ مە یێ لبن پەستانەکا گەلەکا مەزن،

Arteries and veins in the brain dilate to speed up blood flow,

گەهـ و دەمارێن دمێشکی دا فرەهـ دبن داکو دەڕپەرینا خوینێ سەریع بکەت،

But our smallest blood vessels, called capillaries,

لێ دەمارێن مە یێن بچویکتر کو دبێژنێ شینەدەمار

remain the same size.

بهەمان قەبارە دمینن.

This increased pressure can cause blood vessels to leak,

دبیت ئەڤ پەستانا مەزن ببیتە ئەگەرێ خوین ڕێشتنێ

and fluid to build up in the brain.

و کومبوونا وێ د مێشکی دا.

A similar issue can occur in the lungs,

دبیت هەمان ئاریشە د سیهان ژی دا پەیداببیت.

where low oxygen causes blood vessels to constrict,

کێمییا ئوکسجینێ دبیتە ئەگەرێ گڤاشتنا دەمارێن خوینێ،

leading to more leaking vessels and fluid buildup.

و ئەڤە دبیتە ئەگەرێ زێدەبوونا ڕێشتنا خوینێ و کومڤەبوونا وێ.

These two conditions— known as HACE and HAPE, respectively—

ئـەڤ هەردوو نەخوشییە ب ناڤێ HACE و HAPE ب شێوەکێ رێزکری دهێنە ناڤکرن.

are incredibly rare,

گەلەك کێم دهێتە ڕویدان،

but can be life-threatening if not dealt with quickly.

لێ دبیت ببنە ئەگەرێ مرنێ ئەگەر بلەز نەهێتە چارەکرن.

Some Tibetans and South Americans with family histories

تیبتی و ئەمریکییێن باشوری

of living at high altitude

ییێن ل بڵنداهیێن بلند دژین

have genetic advantages that can prevent minor altitude sickness,

قازانجێن بۆماوەی یێن هەین دشێن توشی ئێشێن سڤک یێن بڵنداهییان نەبن،

but even they aren’t immune to these severe conditions.

لێ هەر ئەوژی بەرگڕێن ڤان نەخوشیێن قورس نینن.

Yet despite these risks, climbers over the last century

سەرەرای ڤان مەترسیان، چیاڤانان د چەرخێن بوری دا سەلماند،

have proved people can go higher than scientists ever thought possible.

کو مڕوڤ دشێن بچنە جهێن بلندتر ژ یێن زانا پێشبینییێ لێ دکەن.

Pushing past their body’s limitations,

ب بەرفرەهکرنا سنورێن لەشێ خۆ،

these climbers have redefined what humanity can adapt to.

چیاڤانان شیانێن خۆگونجاندنا مڕوڤان دوبارە پێناسەکر.