What happens to your body at the top of Mount Everest - Andrew Lovering

Translator: My Den Reviewer: Ngoc Nguyen

If someone teleported from sea level to the top of Mt. Everest,

Nếu một người di chuyển từ độ cao ngang mực nước biển lên đỉnh Everest,

things would go bad fast.

tình hình sẽ nhanh chóng xấu đi.

At an altitude of 8,848 meters,

Ở độ cao 8.848 mét,

barometric pressure is approximately 33% of what it is at sea level.

áp suất khí quyển còn khoảng 33% so với mực nước biển.

This means there's significantly less oxygen in the air,

Có nghĩa là lượng oxy trong không khí giảm đáng kể,

and our teleported individual would likely suffocate in minutes.

và người đó có thể bị chết ngạt trong vài phút.

However, for people that make this same journey over the course of a month,

Tuy nhiên, cũng lộ trình này, nếu đi trong một tháng,

it's possible to survive at the peak for hours.

có thể ở trên đỉnh đến vài giờ.

So what can happen to our bodies in just one month

Vậy chỉ trong một tháng, điều gì đã xảy ra cho cơ thể,

that allows us to endure this incredible altitude?

khiến nó chịu được độ cao đáng kinh ngạc này?

Let’s imagine you’re one of the 5.8 billion people

Hãy tưởng tượng bạn là một trong 5,8 tỷ người

living less than 500 meters above sea level.

sống ở độ cao dưới 500 mét trên mực nước biển.

When you take a breath at this altitude,

Ở độ cao này, khi hít vào,

your lungs fill up with air composed of numerous gases and compounds.

phổi chứa đầy không khí chứa nhiều loại khí và hợp chất.

Most important among these are oxygen molecules,

Quan trọng nhất trong số này là các phân tử oxy,

which bind to the hemoglobin in your red blood cells.

liên kết với huyết sắc tố trong tế bào hồng cầu.

Blood then circulates throughout your body,

Sau đó, máu lưu thông khắp cơ thể,

bringing essential oxygen to all your cells.

mang oxy cần thiết cho mọi tế bào.

But as altitude increases, the air starts to get thinner.

Nhưng càng lên cao, không khí càng loãng.

The relative amounts of each compound remain the same

Dù tỉ lệ khí trong bầu khí quyển

không đổi khi lên cao,

well into the upper atmosphere,

but overall, there is less oxygen for our bodies to absorb.

nhưng nhìn chung, lượng oxy có thể hấp thụ giảm xuống.

And if you ascend to altitudes above 2,500 meters,

Khi lên trên 2.500 mét,

the resulting oxygen deprivation can cause a form of altitude sickness

thiếu oxy có thể gây ra chứng say độ cao

known as AMS,

được gọi là AMS,

often causing headaches, fatigue and nausea.

thường gây đau đầu, mệt mỏi và buồn nôn.

Fortunately, AMS only happens when we ascend too fast,

May mắn thay, say độ cao chỉ xảy ra khi ta lên quá nhanh,

because our bodies have numerous ways of adapting to high altitudes.

vì cơ thể có nhiều cách thích nghi với độ cao.

Within minutes or even seconds of reaching altitudes of 1,500 meters,

Trong vòng vài phút, hay chỉ vài giây, di chuyển lên độ cao 1.500 mét,

carotid chemoreceptors in your neck sense your blood’s low oxygen pressure.

hóa thụ thể trong động mạch cảnh ở cổ cảm nhận áp suất oxy trong máu thấp.

This triggers a response that increases the rate and depth of your breathing

Điều này kích hoạt phản ứng làm tăng nhịp độ và độ sâu của hơi thở

to counteract the lack of oxygen.

để chống lại tình trạng thiếu oxy.

Your heart rate also increases

Nhịp tim tăng lên,

and your heart contracts more tightly to pump additional blood with each beat,

tim bóp mạnh hơn để bơm thêm máu,

quickly moving oxygenated blood around your body.

nhanh chóng đưa máu chứa oxy đi khắp cơ thể.

All these changes happen relatively fast, and if you were to keep ascending,

Mọi thay đổi diễn ra tương đối nhanh, và nếu tiếp tục lên cao,

your heart rate and breathing would speed up accordingly.

nhịp tim và nhịp thở sẽ tăng lên tương ứng.

But if you stayed at this altitude for several weeks,

Nhưng nếu ở độ cao này trong vài tuần,

you could reap the benefits of some longer-term adaptations.

bạn có thể hưởng lợi từ sự thích nghi dài hạn.

Within the first few days above 1,500 meters,

Trong vài ngày đầu ở độ cao trên 1.500 mét,

the volume of plasma in your blood decreases,

thể tích huyết tương trong máu giảm,

which increases the concentration of hemoglobin.

làm tăng nồng độ huyết sắc tố.

Over the next two weeks, your hemoglobin levels will continue to rise,

Trong hai tuần tiếp theo, nồng độ huyết sắc tố tiếp tục tăng,

allowing your blood to carry even more oxygen per milliliter.

cho phép mỗi mililít máu mang nhiều oxy hơn.

Paired with your high heart rate,

Cùng với nhịp tim cao,

this new hemoglobin-rich blood efficiently distributes oxygen throughout your body.

máu giàu huyết sắc tố này đưa oxy đi khắp cơ thể hiệu quả.

So much so that the volume of blood being pumped with each heartbeat

Nhiều đến mức lượng máu được bơm mỗi nhịp

can return to normal levels.

có thể trở về mức bình thường.

Over this same time, your breathing also increases even further

Đồng thời, hơi thở sâu hơn

in a process called ventilatory acclimatization.

nhờ quá trình thích nghi hô hấp.

After this several weeks of extended acclimatization,

Sau vài tuần làm quen dần,

your body has made enough significant changes to climb even higher.

cơ thể có những thay đổi đáng kể đủ cho bạn leo cao hơn.

However, you’ll still have to spend additional time acclimating along the way,

Tuy nhiên, cần nhiều thời gian hơn để làm quen với quá trình này,

often climbing back down to recover before ascending even higher.

thường trước khi leo lên cao hơn, người ta sẽ leo xuống để dưỡng sức.

Because the summit of Everest isn't just high,

Vì đỉnh Everest không chỉ cao,

it’s the highest place on Earth.

nó còn là nơi cao nhất trên Trái đất.

And at altitudes above 3,500 meters, our bodies are under incredible stress.

Ở độ cao trên 3.500 mét, cơ thể căng thẳng cực độ,

Arteries and veins in the brain dilate to speed up blood flow,

Động và tĩnh mạch trong não giãn ra để tăng tốc độ lưu thông máu,

nhưng mạch máu nhỏ nhất, gọi là mao mạch,

But our smallest blood vessels, called capillaries,

remain the same size.

vẫn giữ nguyên kích thước.

This increased pressure can cause blood vessels to leak,

Áp suất tăng có thể làm mạch bị vỡ,

and fluid to build up in the brain.

khiến máu tụ trong não.

A similar issue can occur in the lungs,

Tương tự, phổi cũng vậy,

where low oxygen causes blood vessels to constrict,

oxy thấp khiến mạch máu co lại,

leading to more leaking vessels and fluid buildup.

khiến mạch bị vỡ và tụ máu.

These two conditions— known as HACE and HAPE, respectively—

Hai hội chứng lần lượt được gọi là

HACE (phù não do độ cao) và HAPE (phù phổi do độ cao)

cực kỳ hiếm,

are incredibly rare,

but can be life-threatening if not dealt with quickly.

nhưng có thể nguy hiểm đến tính mạng nếu không được xử lý kịp thời.

Some Tibetans and South Americans with family histories

Một số người Tây Tạng và Nam Mỹ có truyền thống sống ở độ cao

of living at high altitude

have genetic advantages that can prevent minor altitude sickness,

có lợi thế di truyền ức chế chứng say độ cao nhỏ,

nhưng ngay cả họ cũng không miễn nhiễm với những điều kiện khắc nghiệt này.

but even they aren’t immune to these severe conditions.

Yet despite these risks, climbers over the last century

Tuy nhiên, bất chấp những rủi ro này, các nhà leo núi ở thế kỷ trước

have proved people can go higher than scientists ever thought possible.

đã chứng minh con người có thể leo cao hơn suy nghĩ của các nhà khoa học.

Pushing past their body’s limitations,

Vượt qua những giới hạn cơ thể,

these climbers have redefined what humanity can adapt to.

các nhà leo núi này đã tái xác lâp điều con người có thể thích ứng.