What happens to your body at the top of Mount Everest - Andrew Lovering

Çeviri: Yiğit Yıldırım Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

If someone teleported from sea level to the top of Mt. Everest,

Birisi deniz seviyesinden Everest Dağı’nın zirvesine ışınlansaydı

things would go bad fast.

işler çok çabuk kötü giderdi.

At an altitude of 8,848 meters,

8.848 metre yüksekliğinde

barometric pressure is approximately 33% of what it is at sea level.

barometrik basınç, deniz seviyesindekinin yaklaşık %33′ü kadardır.

This means there's significantly less oxygen in the air,

Bu, havada önemli ölçüde daha az oksijen olduğu

and our teleported individual would likely suffocate in minutes.

ve ışınlanan kişinin muhtemelen dakikalar içinde boğulacağı anlamına gelir

However, for people that make this same journey over the course of a month,

ancak aynı yolculuğu bir ay boyunca yapanlar için

it's possible to survive at the peak for hours.

zirvede saatlerce hayatta kalmak mümkün.

So what can happen to our bodies in just one month

Peki bu inanılmaz yüksekliğe dayanmamızı sağlayan vücudumuza

that allows us to endure this incredible altitude?

sadece bir ay içinde ne olabilir?

Let’s imagine you’re one of the 5.8 billion people

Diyelim ki deniz seviyesinden 500 metreden daha az yükseklikte yaşayan

living less than 500 meters above sea level.

5,8 milyar insandan birisiniz.

When you take a breath at this altitude,

Bu yükseklikte nefes aldığınızda,

your lungs fill up with air composed of numerous gases and compounds.

ciğerleriniz çok sayıda gaz ve bileşikten oluşan hava ile dolar.

Most important among these are oxygen molecules,

Bunlar arasında en önemlileri,

kırmızı kan hücrelerinizdeki hemoglobine bağlanan oksijen molekülleridir.

which bind to the hemoglobin in your red blood cells.

Blood then circulates throughout your body,

Kan daha sonra vücudunuzda dolaşır

bringing essential oxygen to all your cells.

ve tüm hücrelerinize gerekli oksijeni getirir.

But as altitude increases, the air starts to get thinner.

Ancak yükseklik arttıkça hava incelmeye başlar.

The relative amounts of each compound remain the same

Her bileşiğin göreceli miktarları üst atmosferde aynı kalır

well into the upper atmosphere,

but overall, there is less oxygen for our bodies to absorb.

ancak genel olarak vücudumuzun emmesi için daha az oksijen vardır.

And if you ascend to altitudes above 2,500 meters,

2.500 metrenin üzerindeki yüksekliklere çıkarsanız

the resulting oxygen deprivation can cause a form of altitude sickness

ortaya çıkan oksijen yoksunluğu AMS olarak bilinen

genellikle baş ağrısına, yorgunluğa ve mide bulantısına neden olan

known as AMS,

often causing headaches, fatigue and nausea.

bir tür yükseklik hastalığına neden olabilir.

Fortunately, AMS only happens when we ascend too fast,

Neyse ki AMS sadece çok hızlı yükseldiğimizde olur

because our bodies have numerous ways of adapting to high altitudes.

çünkü vücudumuzun yüksek irtifalara uyum sağlamak için sayısız yolu vardır.

Within minutes or even seconds of reaching altitudes of 1,500 meters,

1.500 metre yüksekliğe ulaştıktan sonra dakikalar hatta saniyeler içinde

carotid chemoreceptors in your neck sense your blood’s low oxygen pressure.

boynunuzdaki karotis kemoreseptörleri kanınızın düşük oksijen basıncını algılar.

This triggers a response that increases the rate and depth of your breathing

Bu, oksijen eksikliğini gidermek için nefesinizin hızını ve derinliğini artıran

to counteract the lack of oxygen.

bir tepkiyi tetikler.

Your heart rate also increases

Kalp atış hızınız da artar

and your heart contracts more tightly to pump additional blood with each beat,

ve kalbiniz her atışta daha fazla kan pompalamak için

daha sıkı bir şekilde kasılır

quickly moving oxygenated blood around your body.

ve oksijenli kanı vücudunuzda hızla hareket ettirir.

All these changes happen relatively fast, and if you were to keep ascending,

Tüm bu değişiklikler oldukça hızlı gerçekleşir

ve yükselmeye devam ederseniz

your heart rate and breathing would speed up accordingly.

kalp atış hızınız ve nefesiniz buna göre hızlanır.

But if you stayed at this altitude for several weeks,

Ancak bu yükseklikte birkaç hafta kalırsanız

you could reap the benefits of some longer-term adaptations.

daha uzun vadeli bazı adaptasyonların faydalarından yararlanabilirsiniz.

Within the first few days above 1,500 meters,

1.500 metrenin üzerindeki ilk birkaç gün içinde

the volume of plasma in your blood decreases,

kanınızdaki plazma hacmi azalır

which increases the concentration of hemoglobin.

ve bu da hemoglobin yoğunluğunu artırır.

Over the next two weeks, your hemoglobin levels will continue to rise,

Önümüzdeki iki hafta boyunca, hemoglobin seviyeleriniz yükselmeye devam edecek

allowing your blood to carry even more oxygen per milliliter.

ve kanınızın mililitrede daha da fazla oksijen taşımasını sağlayacak.

Paired with your high heart rate,

Yüksek kalp atış hızınızla eşleştirilen bu yeni hemoglobin açısından zengin kan,

this new hemoglobin-rich blood efficiently distributes oxygen throughout your body.

oksijeni vücudunuza verimli bir şekilde dağıtır.

So much so that the volume of blood being pumped with each heartbeat

Öyle ki her kalp atışında pompalanan kan hacmi

can return to normal levels.

normal seviyelere dönebilir.

Over this same time, your breathing also increases even further

Aynı zamanda solunum alıştırması adı verilen bir süreçte

in a process called ventilatory acclimatization.

nefesiniz daha da artar.

After this several weeks of extended acclimatization,

Bu birkaç haftalık uzun süreli alıştırmadan sonra,

your body has made enough significant changes to climb even higher.

vücudunuz daha da yükseğe tırmanmaya yetecek kadar önemli değişiklik yapar.

However, you’ll still have to spend additional time acclimating along the way,

Ancak yine de yol boyunca alışmak için ek zaman harcamanız gerekecek,

often climbing back down to recover before ascending even higher.

daha da yükseğe çıkmadan önce genellikle iyileşmek için aşağı ineceksiniz.

Because the summit of Everest isn't just high,

Everest’in zirvesi sadece yüksek değildir,

it’s the highest place on Earth.

dünyanın en yüksek yeridir

And at altitudes above 3,500 meters, our bodies are under incredible stress.

ve 3.500 metrenin üzerindeki irtifalarda vücudumuz inanılmaz stres altındadır.

Arteries and veins in the brain dilate to speed up blood flow,

Beyindeki arterler ve damarlar kan akışını hızlandırmak için genişler

But our smallest blood vessels, called capillaries,

ancak kılcal damarlar olarak adlandırılan en küçük kan damarlarımız

remain the same size.

aynı boyutta kalır.

This increased pressure can cause blood vessels to leak,

Bu artan basınç, kan damarlarının sızmasına

and fluid to build up in the brain.

ve beyinde sıvı birikmesine neden olabilir.

A similar issue can occur in the lungs,

Benzer bir sorun, düşük oksijenin kan damarlarını daraltıp

where low oxygen causes blood vessels to constrict,

daha fazla sızdıran damarlara ve sıvı birikmesine neden olabileceği

leading to more leaking vessels and fluid buildup.

akciğerlerde de meydana gelebilir.

These two conditions— known as HACE and HAPE, respectively—

Bu iki koşul, sırasıyla HACE ve HAPE olarak bilinir

ve inanılmaz derecede nadirlerdir

are incredibly rare,

but can be life-threatening if not dealt with quickly.

ancak hemen müdahale edilmezse hayati tehlike oluşturabilirler.

Some Tibetans and South Americans with family histories

Aile geçmişinde yüksek irtifalarda yaşayan bazı Tibetliler ve Güney Amerikalılar,

of living at high altitude

have genetic advantages that can prevent minor altitude sickness,

küçük irtifa hastalıklarını önleyebilecek genetik avantajlara sahiptir

but even they aren’t immune to these severe conditions.

ancak onlar bile bu ağır koşullara karşı bağışık değildir.

Yet despite these risks, climbers over the last century

Ama bu risklere rağmen,

geçen yüzyıldan beri dağcılar

have proved people can go higher than scientists ever thought possible.

insanların bilim insanlarının düşündüklerinden

daha yükseğe çıkabileceğini kanıtladı.

Pushing past their body’s limitations,

Bedenlerinin sınırlarını zorlayan bu dağcılar,

these climbers have redefined what humanity can adapt to.

insanlığın neye uyum sağlayabileceğini yeniden tanımladılar.