Murray Gell-Mann: Do all languages have a common ancestor?

Translator: James Piton Reviewer: Toño del Barrio

Well, I'm involved in other things, besides physics.

Bone, mi okupiĝas pri aliaj aferoj krom Fiziko.

In fact, mostly now in other things.

Fakte, nun plejparte pri aliaj aferoj.

One thing is distant relationships among human languages.

Unu el ili estas la malproksimaj rilatoj inter homaj lingvoj.

And the professional, historical linguists in the U.S.

Kaj la profesiaj, tradiciaj lingvistoj en Usono

and in Western Europe mostly try to stay away

kaj en Okcidenta Eŭropo plejparte provas distanciĝi

from any long-distance relationships, big groupings,

de kiu ajn prarilatigo, grandaj grupigoj,

groupings that go back a long time,

grupigoj foraj en la tempo,

longer than the familiar families.

pli longa ol la familiaraj familioj.

They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank.

Ili ne ŝatas tion; ili kredas ĝin strangaĵo. Mi ne kredas, ke tio estas strangaĵo.

And there are some brilliant linguists, mostly Russians,

Kaj estas kelkaj brilaj lingvistoj, ĉefe rusoj,

who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow,

kiuj laboras pri tio ĉe Instituto Santa Fe kaj en Moskvo,

and I would love to see where that leads.

kaj mi ŝategus vidi kien tio kondukos.

Does it really lead to a single ancestor

Ĉu ĝi vere kondukos al unu sola pralingvo

some 20, 25,000 years ago?

antaŭ ĉirkaŭ 20 aŭ 25 mil jaroj?

And what if we go back beyond that single ancestor,

Kaj se oni retroiros antaŭ tiu komuna pralingvo,

when there was presumably a competition among many languages?

kiam supozeble estis konkurado inter pluraj lingvoj?

How far back does that go? How far back does modern language go?

Kiom for tio okazis? Kiom for estiĝis la moderna lingvo?

How many tens of thousands of years does it go back?

Antaŭ kiom da dekmiloj da jaroj tio okazis?

Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?

Chris Anderson: - Ĉu vi havas supozon aŭ antaŭsenton pri la respondo al tio?

Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older

Bone, mi vetus, ke la moderna lingvo estas nepre pli antikva

than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures

ol kavernaj pentraĵoj, kavernaj gravuraĵoj kaj kavernaj skulptaĵoj

and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe,

kaj dancospuroj en la mola argilo de kavernoj en Okcidenta Eŭropo

in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier.

en la Aŭrignacia Periodo, antaŭ ĉ. 35 mil jaroj, aŭ pli frue.

I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language.

Mi ne povas kredi, ke ili faris tion sen havi ankaŭ modernan lingvon.

So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.

Do mi vetus, ke la efektiva origino datas almenaŭ de tiu tempo kaj eble pli frue.

But that doesn't mean that all, or many, or most

Sed tio ne signifas, ke ĉiu, aŭ multaj, aŭ plej multaj

of today's attested languages couldn't descend perhaps

inter la nuntempaj lingvoj ne povus eble deveni

from one that's much younger than that, like say 20,000 years,

de iu multe pli nova ol tio, ni diru antaŭ 20 mil jaroj,

or something of that kind. It's what we call a bottleneck.

aŭ pli-malpli tiom. Tion ni nomas botelkolo.

CA: Well, Philip Anderson may have been right.

Bone, Philip Anderson eble pravis.

You may just know more about everything than anyone.

Vi eble scias pli pri ĉio ajn ol kiu ajn.

So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann.

Do estis honoro. Dankon, Murray Gell-Mann.

(Applause)