Murray Gell-Mann: Do all languages have a common ancestor?

Translator: chris s Reviewer: Schubert Malbas

Well, I'm involved in other things, besides physics.

May iba akong pinagkakaabahalan, bukod sa pisika.

In fact, mostly now in other things.

Sa katunayan, ngayon mas madalas sa ibang bagay.

One thing is distant relationships among human languages.

Isa dito ang malawak na ugnayan ng iba't ibang wika ng mga tao.

And the professional, historical linguists in the U.S.

At lumalayo sa mga malayuang relasyon ang halos lahat ng mga propesyonal

and in Western Europe mostly try to stay away

at ng mga pangkasaysayang dalubwika sa Estados Unidos at sa Kanlurang Europa;

from any long-distance relationships, big groupings,

malaking pagpangkat, mga pagpapangkat

groupings that go back a long time,

na matagal nang namamalagi,

longer than the familiar families.

mas matagal pa sa mga kilalang pamilya.

They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank.

Ayaw nila yun; sa tingin nila himaling ito. Sa tingin ko, hindi.

And there are some brilliant linguists, mostly Russians,

At may mga napakatalinong mga dalubwika, karamihang mga Ruso,

who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow,

na nagtatrabaho sa Santa Fe Institute at sa Moscow,

and I would love to see where that leads.

at gusto kong makita kung saan makararating ito.

Does it really lead to a single ancestor

Makararating ba talaga ito sa isang ninuno

some 20, 25,000 years ago?

ilang mga 20, 25,000 na taong nakaraan?

And what if we go back beyond that single ancestor,

At paano kung bumalik tayo sa nakaraan na higit pa sa ninuno na ito,

when there was presumably a competition among many languages?

noong siguro mayroong kompetisyon sa gitna ng mga wika?

How far back does that go? How far back does modern language go?

Gaano kalayo pa sa nakaraan ba yun? Gaano kalayo ang pinanggalingan ng makabagong wika?

How many tens of thousands of years does it go back?

Ilang nakaraang libu-libong taon?

Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?

Chris Anderson: Mayroon ka bang kutob o di kaya inaasahang sagot dito?

Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older

Murray Gell-Mann: Sa palagay ko dapat mas nakatatanda ang makabagong wika

than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures

kaysa sa mga larawan, mga ukit at mga lilok sa kuweba

and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe,

at mga yapak ng sayaw sa malambot na luwad sa mga kuweba ng Kanlurang Europa

in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier.

noong panahong Aurignacian mga 35,000 na taong nakaraan, or mas maaga.

I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language.

Di ko mapaniwalaan na ginawa nila yun lahat tapos wala ring makabagong wika.

So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.

Ang hula ko, ang tunay na simula ay mga ganun nga o mas maaga pa.

But that doesn't mean that all, or many, or most

Ngunit hindi nito ibig sabihin na di puwedeng manggaling

of today's attested languages couldn't descend perhaps

ang lahat, o karamihan ng mga napatunayan na mga wika

from one that's much younger than that, like say 20,000 years,

mula sa isang mas bago, ng siguro mga 20,000 na taong nakaraan,

or something of that kind. It's what we call a bottleneck.

o parang ganun. Ang tawag natin dito ay ang pagbo-bottleneck (biglang pagsikip ng daloy).

CA: Well, Philip Anderson may have been right.

CA: Maaaring tama si Philip Anderson.

You may just know more about everything than anyone.

Maaaring mas maraming kang alam sa lahat kaysa kanino.

So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann.

Naging isang karangalan ito. Maraming salamat Ginoong Murray Gell-Mann.

(Applause)

(Palakpakan)