Murray Gell-Mann: Do all languages have a common ancestor?

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Well, I'm involved in other things, besides physics.

အင်း ကျွန်တော်က ရူပဗေဒအပြင် တစ်ခြားအရာတွေနဲ့ ပတ်သက်ပါသေးတယ်။

In fact, mostly now in other things.

အမှန်တော့ အခုအချိန်မှာ အများစုက အခြားအရာတွေပဲပေါ့ဗျာ။

One thing is distant relationships among human languages.

တစ်ခုက လူသားတွေရဲ့ ဘာသာစကားတွေထဲမှာရှိတဲ့ ဝေကွားလှတဲ့ ဆက်နွယ်မှုတွေပါ။

And the professional, historical linguists in the U.S.

အမေရိကနဲ့ အနောက်ဥရောပမှာရှိတဲ့ ဝါရင့်ဘာသာဗေဒ ပညာရှင်တွေဟာ

and in Western Europe mostly try to stay away

ရှည်လျားဝေးကွာလှတဲ့ ဆက်နွယ်မှုတွေကို အများအားဖြင့်တော့

from any long-distance relationships, big groupings,

ရှောင်ရှားဖို့ကြိုးပမ်းကြတယ်။ ကြီးမားတဲ့ အအုပ်အသင်းဖွဲ့ခြင်းတွေ၊

groupings that go back a long time,

ကြာရှည်လှတဲ့ ကာလတစ်ခုဆီပြန်သွားပြီး အအုပ်အသင်းဖွဲ့ခြင်းတွေ၊

longer than the familiar families.

ရင်းနှီးနေတဲ့မိသားစုတွေထက် ပိုကြာတဲ့ကာလမှာပေါ့။

They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank.

ဒါကို သူတို့မကြိုက်ပဲ တစ်ယူသန်လို့ ထင်တယ်လေ။ ကျွန်တော်ကတော့ ဒါကိုတစ်ယူသန် ဖြစ်တယ်မထင်ပါ။

And there are some brilliant linguists, mostly Russians,

ပြီးတော့ အရမ်းတော်တဲ့ ဘာသာဗေဒပညာရှင်တွေ ရှိပါတယ်၊ အများစုကတော့ ရုရှားတွေပါ။

who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow,

ဆန်တာဖေး သိပ္ပံ နဲ့ မော်စကိုမှာ ဒါကို လုပ်ကိုင်နေသူတွေပေါ့၊

and I would love to see where that leads.

ဒါကဘယ်ကို ဦးတည်သွားလဲဆိုတာ ကျွန်တော်ကြည့်ချင်လိုက်တာဗျာ။

Does it really lead to a single ancestor

ဒါက တကယ်ကိုပဲ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်ပေါင်း ၂၀၀၀၀၊ ၂၅၀၀၀ လောက်က တစ်ခုတည်းသော

some 20, 25,000 years ago?

ဘိုးဘေးဘီဘင်ဆီ ဦးတည်သွားလား။

And what if we go back beyond that single ancestor,

တစ်ခုတည်းသော ဘိုးဘေးဘီဘင်ကို ကျော်လွန်သွားရင်ကောဗျာ၊

when there was presumably a competition among many languages?

ဘာသာစကားတွေ အများကြီးထဲက ပြိုင်ပွဲ ရှိခဲ့စဉ်တုန်းကလေ။

How far back does that go? How far back does modern language go?

ဒါက ဘယ်လောက်ဝေးဝေး ပြန်သွားသလဲ။ ခေတ်ပေါ်ဘာသာစကားက ဘယ်လောက် သွားခဲ့လဲ။

How many tens of thousands of years does it go back?

ပြန်သွားတာ နှစ်ပေါင်း ဘယ်နှယ်သောင်းလောက်လဲ။

Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?

Chris Anderson- ခင်ဗျားမှာ ဒီအဖြေအတွက် ထင်မြင်ချက် (ဝါ) မျှော်လင့်ချက်ရှိလားဗျာ။

Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older

Murray Gell-Mann - ကျွန်တော့ မှန်းဆချက်က ခေတ်ပေါ်ဘာသာစကားဟာ

than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures

နံရံဆေးရေးပန်းချီတွေထက်တော့ ပိုရှေးကျမယ်ဗျ။ နံရံထွင်းကမ္ပည်းတွေ၊ နံရံပန်းပုတွေ၊

and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe,

ပြီတော့ အနောက်ဥရောပမှာရှိတဲ့ ဥမင်တွေထဲက ရွှံ့စေးပျော့တွေထဲက ကကွက်တွေထက်ရောပေါ့။

in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier.

လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်ပေါင်း ၃၅၀၀၀ Aurignacian ခေတ်က ဟာတွေပေါ့။ ဒီထက်စောတဲ့ ကာလပေါ့။

I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language.

သူတို့တွေဟာ ဒါတွေအကုန်လုံးလုပ်နိုင်ပြီး ခေတ်ပေါ်ဘာသာစကား မရှိတာကို မယုံနိုင်ဘူး။

So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.

ဒီတော့ကျွန်တော်မှန်းဆတာက တကယ့်ဇာစ်မြစ်က အနည်းဆုံး ဒီလောက်ထိ၊ ဒီထက်ပိုဝေးဖြစ်ကောင်းဖြစ်မယ်ဗျ။

But that doesn't mean that all, or many, or most

ဒါပေမဲ့ ဒါတွေအကုန်လုံး ဒါမှမဟုတ် တော်တော်များများ ဒါမှမဟုတ်

of today's attested languages couldn't descend perhaps

ယနေ့ သက်သေပြုထားတဲ့ ဘာသာစကား အများစုဟာ ဒီထက် အရမ်းကြီးကို ပိုပြီးနုတဲ့တစ်ခုကနေ

from one that's much younger than that, like say 20,000 years,

ဆင်းသက်မလာတန်ကောင်းဘူးလို့ ဆိုလိုတာ မဟုတ်ပါဘူး။ ဆိုကြပါစို့ နှစ်၂သောင်း

or something of that kind. It's what we call a bottleneck.

(ဝါ) အဲလိုမျိုးပေါ့။ ကျွန်တော်တို့က ဒါကို တစ်ဆို့ကြန့်ကြာတဲ့ အဆင့်လို့ဆိုကြတယ်။

CA: Well, Philip Anderson may have been right.

CA ကောင်းပါပြီ။ Philip Anderson ပြောတာ မှန်ကောင်းမှန်လောက်တယ်ဗျ။

You may just know more about everything than anyone.

ခင်ဗျား တစ်ယောက်ယောက်ထက် အကုန်လုံးမှာ ပိုပိုသိနေတယ်ဆိုတာလေ။

So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann.

ဒါဟာ ဂုဏ်ယူစရာတစ်ခုပေါ့ဗျာ။ ကျေးဇူးတင်ပါတယ် Murray Gell-Mann။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)