Murray Gell-Mann: Do all languages have a common ancestor?

Translator: Anantha Swami Reviewer: Deepak Basyal

Well, I'm involved in other things, besides physics.

अँ, म भौतिकविज्ञान बाहेक अरु कुराहरूमा पनि संलग्न छु।

In fact, mostly now in other things.

वास्तवमा, अहिले चाहिँ धेरैजसो अरु कुराहरूमा।

One thing is distant relationships among human languages.

एउटा कुरा चाहिँ मानव भाषाहरूबिचको टाढाको सम्बन्ध।

And the professional, historical linguists in the U.S.

र अमेरिका र पश्चिमी यूरोपका व्यावसायिक, ऐतिहासिक

and in Western Europe mostly try to stay away

भाषाविज्ञहरू प्राय:जसो कुनै पुरानो सम्बन्धबाट

from any long-distance relationships, big groupings,

टाढै बस्न खोज्छन; ठूला समूहहरू,

groupings that go back a long time,

त्यस्ता समूहहरू जो धेरै समय अगाडि जान्छन,

longer than the familiar families.

परिचित परिवार भन्दा अगाडि।

They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank.

ऊनीहरू त्यो मन पराउँदैनन; ऊनीहरू सोच्छन यो सनक हो। मलाई लाग्दैन कि यो सनक हो।

And there are some brilliant linguists, mostly Russians,

र केहि प्रतिभाशाली भाषाविदहरू छन, धेरैजसो रसियनहरू,

who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow,

जो सान्टा-फे संस्थान र मस्कोमा यसमा काम गरिराखेका छन,

and I would love to see where that leads.

र मलाई यसले कहाँ पुर्याउँछ भन्ने हेर्न मन छ।

Does it really lead to a single ancestor

के यसले साँच्चै एउटा एक्लो पूर्वजसम्म पुर्याउँछ

some 20, 25,000 years ago?

जुन २०--२५००० वर्ष अघिको होस?

And what if we go back beyond that single ancestor,

अनि यदि हामी त्यो एक्लो पूर्वजभन्दा अगाडि गयौँ भने,

when there was presumably a competition among many languages?

जतिबेला सायद धेरै भाषाहरूको बिचमा प्रतिस्पर्धा थियो?

How far back does that go? How far back does modern language go?

त्यो कतिसम्म पुरानो होला त? आधुनिक भाषा कतिसम्म पुराना होलान त?

How many tens of thousands of years does it go back?

यो कति दशौँ हजार वर्ष अगाडि पुग्छ त?

Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?

क्रिस एन्डर्सन: के तपाईँलाई यसको उत्तर के हो त भन्ने कुराको अन्दाज वा आशा छ त?

Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older

मुरे गेल-म्यान: हजुर, मेरो अनुमानमा आधुनिक भाषा गुफाका चित्रकला र

than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures

गुफाका अभिलेख र गुफाका मुर्तिहरूभन्दा पुरानो हुनुपर्छ

and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe,

अनि पश्चिमी युरोपका गुफाभित्र लगभग ३५ हजार वर्ष वा अझ अघि

in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier.

पाषाण युगमा माटोमा कुँदिएका नृत्य कदमहरूभन्दा।

I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language.

ऊनीहरूले यी सब चिजहरू गरे अनि ऊनीहरूसँग आधुनिक भाषा पनि थिएन भन्ने मलाई विश्वास लाग्दैन

So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.

त्यसैले मेरो अनुमानमा वास्तविक उत्पत्ति कम्तिमा त्यति अघिसम्म पुग्छ र अझ अघि हुन पनि सक्छ।

But that doesn't mean that all, or many, or most

तर त्यसको अर्थ त्यतिमात्रै होईन कि सबै अथवा धरैजसो, अझ प्राय:जसो

of today's attested languages couldn't descend perhaps

आजका प्रामाणिक भाषाहरू सायद त्योभन्दा नयाँ भाषाबाट

from one that's much younger than that, like say 20,000 years,

उत्पत्ति भएका त हैनन, जस्तो मानौँ २० हजार वर्ष वा यस्तै।

or something of that kind. It's what we call a bottleneck.

यसलाई नै हामी सङ्कुचन भन्छौँ।

CA: Well, Philip Anderson may have been right.

क्रिस: अँ, फिलिप एन्डर्सन ठिक पनि हुनसक्छन।

You may just know more about everything than anyone.

तपाईँलाई हरेक चिजको बारेमा अरू कसैलाई भन्दा बढी थाहा छ होला।

So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann.

यो एउटा सम्मानयोग्य कुरा हो। धन्यवाद मुरे गेल-म्यान।

(Applause)

(ताली)