Murray Gell-Mann: Do all languages have a common ancestor?

Translator: Tilek Mamutov Reviewer: Aijan Jumukova

Well, I'm involved in other things, besides physics.

Физикадан башка мен бөтөн нерселерди да изилдеп жатам.

In fact, mostly now in other things.

Чындыгында, азыр аларга убакытымдын көпчүлүгүн кетирем.

One thing is distant relationships among human languages.

Алардын бири - бул адам тилдердин алыс мамилелери.

And the professional, historical linguists in the U.S.

АКШнын жана Батыш Европанын

and in Western Europe mostly try to stay away

адис тарыхый лингвисттери

from any long-distance relationships, big groupings,

алыс мамилелерди, чоң топторду, жана

groupings that go back a long time,

тааныш тил бүлөлөрдөн байыркы топторду

longer than the familiar families.

изилдөөдөн көбүнчө качып жүрүшөт.

They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank.

Алар аны жаман көрөт. Бул кербездик деп ойлошот. Бул кербездик эмес деп ойлойм.

And there are some brilliant linguists, mostly Russians,

Санта Фе институтунда жана Москвада мыкты лингвисттер,

who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow,

негизинен орустар, ошону изилдеп жатышат.

and I would love to see where that leads.

Ошо изилдөөлөр эмнеге жеткирет экенин көргүм келет.

Does it really lead to a single ancestor

20-25 миң жыл мурун тилдердин

some 20, 25,000 years ago?

бир жалпы түпкү атасы бар болгону туурабы?

And what if we go back beyond that single ancestor,

Ошо бир түпкү атасынан мурунураак заманында карасак

when there was presumably a competition among many languages?

мүмкүн ушу убакытта көп тилдердин арасында мелдеш болчу.

How far back does that go? How far back does modern language go?

Ошол качан болчу? Азыркы тилдер канча жашта?

How many tens of thousands of years does it go back?

Канча миң жыл мурун ал бар болчу?

Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?

Крис Андерсон: Жообу эмне экенин болжолуңуз барбы?

Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older

Мюррей Гелл-Манн: Менин оюмча азыркы тилдер

than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures

үңкүр сүрөттөн да, үңкүр скульптуралардан да,

and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe,

35000 жыл мурда Ориньяк доорудан Батыш Европанын

in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier.

үңкүрлөрдө топуракта бий кадамдардан да эскирээк.

I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language.

Ушундай нерселерди азыркыдай тилсиз жасоо мүмкүн эмес деп эсептеймин.

So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.

Ошентип, менин оюмча тилдин чын теги ушундай байыркы же андан да байыркыраак.

But that doesn't mean that all, or many, or most

Бирок ошондой болсо да

of today's attested languages couldn't descend perhaps

мүмкүн азыркы текшерген тилдерин көбү

from one that's much younger than that, like say 20,000 years,

эртерээк, мисалы 20000 жыл, тилден болуп чыккан.

or something of that kind. It's what we call a bottleneck.

Ошол мүмкүнчүлүгү бизге эң чоң кыйындык.

CA: Well, Philip Anderson may have been right.

Крис Андерсон: Мүмкүн Филип Андерсон туура айткан.

You may just know more about everything than anyone.

Сиз башка кишилерден бардык нерсе боюнча көбүрөөк билесиз го.

So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann.

Бул мен үчүн чоң урмат. Ыракмат, Мюррей Гелл-Манн.

(Applause)

(Кол чабуулар)