Jean-Baptiste Michel: The mathematics of history

Translator: Timothy Covell Reviewer: Morton Bast

Translator: Aida B Reviewer: Bakai Taalaibek

So it turns out that mathematics is a very powerful language.

Ошентип, математика – күчтүү тил болгону белгилүү болду.

It has generated considerable insight in physics,

Ал физика,

in biology and economics,

биология, экономиканын маңызына сиңди,

but not that much in the humanities and in history.

бирок гуманитардык илимдер жана тарыхка анча жайылган жок

I think there's a belief that it's just impossible,

Бул мүмкүн эмес,

that you cannot quantify the doings of mankind,

адамзаттын аракеттерин эсептей албайсыз,

that you cannot measure history.

тарыхты өлчөй албайсыз деген ишеним бар деп ойлойм.

But I don't think that's right.

Бирок бул туура деп ойлобойм.

I want to show you a couple of examples why.

Мен сиздерге эмнеге ал андай деген бир нече мисал көрсөткүм келет.

So my collaborator Erez and I were considering the following fact:

Ошентип, кесиптешим Эрез жана мен төмөнкү фактка кайрылдык:

that two kings separated by centuries

кылымдар менен айрылган эки король

will speak a very different language.

таптакыр башка тилде сүйлөшөт.

That's a powerful historical force.

Бул – таасирдүү тарыхый күч.

So the king of England, Alfred the Great,

Англиянын королу Улуу Алфред

will use a vocabulary and grammar

колдонгон сөз байлыгы жана грамматикасы

that is quite different from the king of hip hop, Jay-Z.

хип-хоптун королу Жей Зеттикинен таптакыр айырмаланып турат.

(Laughter)

(Күлүү)

Now it's just the way it is.

Азыр ушундай.

Language changes over time, and it's a powerful force.

Убакыт өткөн сайын тил өзгөрөт жана бул таасирдүү күч.

So Erez and I wanted to know more about that.

Ошентип, Эрез жана мен бул тууралуу көбүрөөк билгибиз келди.

So we paid attention to a particular grammatical rule, past-tense conjugation.

Ошентип, биз грамматиканын өзгөчө жобосу этиштин өткөн чакта жакталышына көнүл бурдук.

So you just add "ed" to a verb at the end to signify the past.

Сиз өткөндү белгилөө үчүн болгону этиштин аягына “ed” мүчөсүн жалгайсыз.

"Today I walk. Yesterday I walked."

“Today I walk” ("Бүгүн сейилдеп атам"). “Yesterday I walked” ("Кечээ сеилдедим").

But some verbs are irregular.

Бирок кээ бир этиштер – стандарттуу эмес.

"Yesterday I thought."

“Yesterday I thought” ("Кечээ ойлондум").

Now what's interesting about that

Кызыктуусу,

is irregular verbs between Alfred and Jay-Z have become more regular.

туура эмес этиштер Алфред менен Жей Зеттин ортосундагы убакта көбүнчө туура болуп калышты.

Like the verb "to wed" that you see here has become regular.

Бул жерде көрүп тургандай, “to wed” – "үйлөнүү" этиши туура болуп калды.

So Erez and I followed the fate of over 100 irregular verbs

Ошентип, Эрез жана мен 100 ашык туура эмес этиштердин

through 12 centuries of English language,

англис тилинин 12 кылымындагы тагдырына көз салдык,

and we saw that there's actually a very simple mathematical pattern

жана иш жүзүндө бул татаал тарыхый өзгөрүүнү чагылдырган жөнөкөй математикалык модель

that captures this complex historical change,

бар болгонун көрдүк,

namely, if a verb is 100 times more frequent than another,

тактап айтканда, кайсы бир этиш башка этишке караганда 100 эсе көбүрөөк колдонулса,

it regularizes 10 times slower.

ал туура этишке айланып 10 эсе жай өзгөрөт.

That's a piece of history, but it comes in a mathematical wrapping.

Бул тарыхтын бөлүмү, бирок ал математикалык формада чагылдырылууда.

Now in some cases math can even help explain,

Эми математика кээ бир учурларда тарыхый күчтөрдү түшүндүрө алат

or propose explanations for, historical forces.

же түшүндүрүүнү сунуштайт.

So here Steve Pinker and I

Ошентип, бул жерде Стив Пинкер жана мен

were considering the magnitude of wars during the last two centuries.

өткөн эки кылымдагы согуштардын өлчөмүнө кайрылдык.

There's actually a well-known regularity to them

Иш жүзүндө белгилүү мыйзам ченемдүүлүк бар,

where the number of wars that are 100 times deadlier

ага ылайык өлүм эсеби 100 эсе көп болгон согуштардын саны

is 10 times smaller.

10 эсе аз.

So there are 30 wars that are about as deadly as the Six Days War,

Ошентип, 30 согуштун өлүмдөрүнүн саны Алты күндүк согушундагыдай болгон,

but there's only four wars that are 100 times deadlier --

бирок Биринчи дүйнөлүк согушундагыдай 100 эсе көп өлүмгө алып келген

like World War I.

4 согуш болгон.

So what kind of historical mechanism can produce that?

Муну кандай тарыхый механизм жаратууда?

What's the origin of this?

Мунун себеби эмнеде?

So Steve and I, through mathematical analysis,

Ошентип, Стив жана мен, математикалык анализ жолу менен,

propose that there's actually a very simple phenomenon at the root of this,

иш жүзүндө мунун түбүндө жөнөкөй кубулуш жатат деп ой жорудук,

which lies in our brains.

ал мээбиздин ичинде.

This is a very well-known feature

Бул – абдан белгилүү өзгөчөлүк,

in which we perceive quantities in relative ways --

ага ылайык биз санды салыштырмалуу ыкмалар менен сезе билебиз --

quantities like the intensity of light or the loudness of a sound.

жарыктын интенсивдүүлүгү же үндүн катуулугу сыяктуу сандар.

For instance, committing 10,000 soldiers to the next battle sounds like a lot.

Мисалы, салгылашууга 10.000 жоокер жиберүү көптөй угулат.

It's relatively enormous if you've already committed 1,000 soldiers previously.

Бул салыштырмалуу көп, эгер мурун 1.000 жоокер жиберсеңиз.

But it doesn't sound so much,

Бирок ал андай угулбайт,

it's not relatively enough, it won't make a difference

ал салыштырмалуу жетишээрлик эмес, бул көп айырма жаратпайт,

if you've already committed 100,000 soldiers previously.

эгер мурун 100.000 жоокер жиберсеңиз.

So you see that because of the way we perceive quantities,

Ошентип, санды кабыл алган ыкмабызга жараша,

as the war drags on,

согуш созулса

the number of soldiers committed to it and the casualties

жиберилген жоокерлердин жана курмандардын саны

will increase not linearly --

арифметикалык прогрессия менен эмес --

like 10,000, 11,000, 12,000 --

10.000, 11.000, 12.000 --

but exponentially -- 10,000, later 20,000, later 40,000.

геометриялык прогрессия менен – 10.000, анан 20.000, анан 40.000 болуп өсөт.

And so that explains this pattern that we've seen before.

Жана биз мурун көргөн моделди мына бул түшүндүрөт.

So here mathematics is able to link a well-known feature of the individual mind

Ошентип, математика жеке акылдын белгилүү өзгөчөлүгүн

with a long-term historical pattern

кылымдар жана жер жүзү бою өнүккөн узак мөөнөттүү тарыхый модель менен

that unfolds over centuries and across continents.

байланыштыра алат.

So these types of examples, today there are just a few of them,

Ошентип бүгүн бул типтеги мисалдардын бир канчасы гана болсо,

but I think in the next decade they will become commonplace.

кийинки оң жылдыкта алар көнүмүш болуп калат деп ойлойм.

The reason for that is that the historical record

Анын себеби – тарыхый жазуулар

is becoming digitized at a very fast pace.

санарип калыбына абдан тез темпте өткөрүлүп жатат.

So there's about 130 million books

Илгертен бери жазылган 130 миллиндой

that have been written since the dawn of time.

китеп бар.

Companies like Google have digitized many of them --

Google сыяктуу компаниялар

above 20 million actually.

20 миллиондон ашык китепти санарип калыбына өткөрүштү.

And when the stuff of history is available in digital form,

Жана тарыхый материал санарип калыпта жеткиликтүү болгондо,

it makes it possible for a mathematical analysis

бул математикалык анализ менен

to very quickly and very conveniently

абдан тез жана оңой

review trends in our history and our culture.

тарых жана маданиятыбыздын тенденцияларын кароого мүмкүн кылат.

So I think in the next decade,

Ошентип, менимче, кийинки оң жылдыкта

the sciences and the humanities will come closer together

табигый жана гуманитардык илимдер жакындашып биригип

to be able to answer deep questions about mankind.

адамзат тууралуу терең суроолорго жооп бере алышат.

And I think that mathematics will be a very powerful language to do that.

Жана менимче, муну жасоо үчүн математика абдан таасирдүү күч болот.

It will be able to reveal new trends in our history,

Тарыхыбыздын жаңы тенденцияларын көрсөтүү,

sometimes to explain them,

кээде аларды түшүндүрүү,

and maybe even in the future to predict what's going to happen.

жана балким келечекте боло турганды алдын ала айтууга мүмкүн болот.

Thank you very much.

Чоң ыракмат!

(Applause)

(Кол чабуулар)