Aaron Huey: America's native prisoners of war

Translator: Bakyt Omurzakov Reviewer: Aijan Jumukova

Мен бүгүн бул жерде Лакота жергесинде тартылган сүрөттөрүмдү көрсөтмөкчүмүн.

I'm here today to show my photographs of the Lakota.

Many of you may have heard of the Lakota,

Көбүңүздөр Лакота тууралуу мурда уккансыздар,

or at least the larger group of tribes,

же жок дегенде андан чоңураак уруулар топтору жөнүндө

called the Sioux.

мисалга, Сиу аттуу.

The Lakota are one of many tribes that were moved off their land

Лакота уруусу башка бир топ уруулардай эле өз жерлеринен көчүрүлүп

согуш абактарынын туткуну болуп калган

to prisoner-of-war camps,

now called reservations.

андай жерлер азыркы мезгилде резервация-корук деп аталат.

The Pine Ridge Reservation,

Pine Ridge (Пайн Ридж) аттуу резервациясы

the subject of today's slide show,

бүгүнкү алып баруумдун темасы болот.

Бул резервация Түштүк Дакотанын Black Hills (Блэк Хилз) деген

is located about 75 miles southeast of the Black Hills in South Dakota.

жеринен болжол менен 120 км чакырым алыстыгында жайгашкан.

Ал жерди кээ бирде дагы

It is sometimes referred to as Prisoner of War Camp Number 334,

334 номериндеги Согуш Абагынын Туткуну деп аташат,

жана ушул жерде азыркы убакта Лакота уруусу жашайт.

and it is where the Lakota now live.

Now, if any of you have ever heard of AIM,

Кана эмесе айткылачы, араңыздарда канчооңор AIM, башкача айтканда

the American Indian Movement,

Америкалык Түпкүлүктүү Калктын Кыймылы тууралуу уктуңуздар эле

or of Russell Means,

же болбосо Russell Means (Рассел Минз) тууралуу,

or Leonard Peltier,

же Leonard Peltier (Леонард Пелтиер) жөнүндө,

or of the standoff at Oglala,

же Огалала уругунун бийликтегилер менен болгон тирешүүсүн

then you know Pine Ridge is ground zero for Native issues in the US.

билсеңиздер анда сиздер Пайн Ридж бул

Америкадагы түпкүлүктүү элдин көйгөйлөрүн чечүү боюнча даана ортосу экендигин билесиздер.

So I've been asked to talk a little bit today

Ошентип биздин бүгүнкү жолугушуубузда менден менин

about my relationship with the Lakota,

Лакота калкы менен болгон карым-катнашым тууралуу сүйлөп берүүнү суранышкан,

and that's a very difficult one for me,

а бирок чындыгында ушул жөнүндө сүйлөшүү мен үчүн абдан оор.

because, if you haven't noticed from my skin color,

Анткени, эгер сиздер менин денемдин түсүн байкабай калсаңыздар,

анда караңыздар, мен ак кишимин,

I'm white,

and that is a huge barrier on a Native reservation.

анан бул жагдай Түпкүлүктүү калк резервациясында абдан чоң тоскоолдук болуп эсептелет.

You'll see a lot of people in my photographs today.

Бүгүнкү менин сүрөттөрүмдө сиздер көп адамдарды көрөсүздөр,

I've become very close with them, and they've welcomed me like family.

ал кишилер менен мен аябай жакын мамилелерди түздүм жана алар мени бир туугандай кылып эле тозуп алышты.

Алар мени ага жана тайаке деп аташып

They've called me "brother" and "uncle,"

беш жыл бою кайра кайра үйлөрүнө чыкырып жатышты.

and invited me again and again over five years.

Бирок Пайн Риджде

But on Pine Ridge,

I will always be what is called "wasichu."

мен ар дайым "Уасишу" деген ысым менен кала берем,

"Wasichu" is a Lakota word

Уасишу Лакота тилиндеги сөз

that means "non-Indian,"

жана ал түпкүлүктүү калк эмес дегенди билдирет,

but another version of this word

Васишу деген сөздүн дагы бир котормосу

"өзүнө эттин эң сонун бөлүгүн алган адамды" билгизет.

means "the one who takes the best meat for himself."

And that's what I want to focus on --

Менин сөзүмдүн маңызы мына ушунда -

the one who takes the best part of the meat.

эттин эң сонун бөлүгүн алган адамда болмокчу.

Бул ач көздүктү билдирет.

It means "greedy."

So take a look around this auditorium today.

Мына ушул аудиторияда олтургандарды карагылачы.

Биз мына Батыш Америкадагы жеке университеттеринде окуйбуз,

We are at a private school in the American West,

азыр олтурганыбыз болсо кызыл тукабадан жабылган олтургучтар

sitting in red velvet chairs

with money in our pockets.

чөнтөктөрүбүздө тыйыныбыз жетиштүү.

And if we look at our lives,

Биздин жашоолорубузду карасаңыздар,

we have indeed taken the best part of the meat.

биз чындыгында эле

эттин эң сонун бөлүктөрүн алганбыз.

So let's look today at a set of photographs

Келгилечи бүгүн бул сүрөттөргө көңүл буралы

of a people who lost

көп нерселерге жетишсиз болгон адамдардын

so that we could gain,

өмүрлөрүн көрөлү,

and know that when you see these people's faces,

аларды билели жана ал адамдардын беттерин көргөн сайын

that these are not just images of the Lakota;

бул жалаң гана Лакота калкынын элестери эмес,

they stand for all indigenous people.

бул баардык түпкүлүктүү калктын мүдөөсүн үчүн турган эл экендигин түшүнөлү.

On this piece of paper

Бул жөнөкөй кагаздын бетинде

is the history the way I learned it from my Lakota friends and family.

мен көргөн тарых барактары

жана мен аны Лакота досторуман жана үй-бүлөмөн үйрөндүм.

The following is a time line of treaties made, treaties broken

Бул тарых барактары

сүйлөшүлгөн жана бузулган келишимдерге

and massacres disguised as battles.

согуш деп көз боемочулук болгон кыргын болгон окуялар менен белгилүү.

I'll begin in 1824.

Мен 1824 жыл менен баштаймын.

Түпкүлүктүү калк менен иштөө деп белгилүү болгон бөлүм

What is known as the Bureau of Indian Affairs

Согуш Департаментинин карамагында ачылып,

was created within the War Department,

баскынчылыктын баштапкы деңгээлин

setting an early tone of aggression

in our dealings with the Native Americans.

Түпкүлүктүү калк менен боло турган кызматташтыкта белгилеп койгон.

1851:

1851 жыл:

The first treaty of Fort Laramie was made,

Форд Ларами биринчи келишимине кол коюлган,

clearly marking the boundaries of the Lakota Nation.

ал болсо Лакота Улутунун чек аралырын так белгилешкен.

Келишимге ылайык,

According to the treaty, those lands are a sovereign nation.

ошол жерлер эгемендүү улуттун жерлери деп эсептелет.

If the boundaries of this treaty had held --

Эгер келишимдеги чек аралар ошол бойдон калганда -

and there is a legal basis that they should --

жана ошол мыйзам негиздерине ылайык ошондой эле болушу абзел -

then this is what the US would look like today.

анда бүгүнкү күндөрү Кошмо Штаттары мындай болмок.

10 жылдан кийин,

Ten years later.

The Homestead Act, signed by President Lincoln,

Линкольн Президенти Homestead Act (Хоумстед Экт) аттуу мыйзамды чыгарат,

unleashed a flood of white settlers into Native lands.

ага ылайык Түпкүлүктүү калктын жерлерине көптөгөн ак кишилер отурукташат.

1863:

1863:

An uprising of Santee Sioux in Minnesota

Минесота жерлеринде Санти Сиу калкынын көтөрүлүшү

ends with the hanging of 38 Sioux men,

38 Сиу адамдарын асып өлтүрүү менен аяктап,

the largest mass execution in US history.

Ошол мезгилдеги Кошмо Штаттарынын эң чоң жазалоолорунан болот.

The execution was ordered by President Lincoln,

Бул жазалоо Линкольн Президентинин буйругу болгон да

only two days after he signed the Emancipation Proclamation.

ал эми ага чейин эки күн мурун

Линкольн укуктарды теңдетүүгө багытталган Emancipation Proclamation (Имансипейшн прокламейшн) аттуу мыйзамга кол койгон болчу.

1866: The beginning of the Transcontinental Railroad --

1866 жылы трансматериктик темир жолун куруу -

жаңы заманы башталат.

a new era.

Биз бул темир поездер үчүн жана ал жолдорду кыскартыш үчүн

We appropriated land for trails and trains

жергиликтүү Лакота калкынын жерлерин тартып алдык.

to shortcut through the heart of the Lakota Nation.

The treaties were out the window.

Келишимдердин дээрлик баардыгы ыргытылган болчу.

In response, three tribes led by the Lakota chief Red Cloud

Ошондуктан Лакота калкынын үч уруулары чогулуп Кызыл Булут аттуу башчынын астында

attacked and defeated the US army,

Кошмо Штаттардын аскер күчтөрүнө бир топ ирет чабуул жасап аларды утушат.

many times over.

I want to repeat that part:

Мен ушул жерди кайталагым келет.

The Lakota defeat the US army.

Лакота Кошмо Штат аскерлерин утат.

1868: Экинчи Форд Ларами келишими

1868: The second Fort Laramie Treaty clearly guarantees

Улуу Сиу Улутунун эгемендүүлүгүнө даана кепилдик берет

the sovereignty of the Great Sioux Nation

and the Lakotas' ownership of the sacred Black Hills.

жана Лакота элинин Black Hills (Блэк Хилз) аттуу сыйык жерлерине ээ экендигин көрсөтөт.

Жана ошондой эле Кошмо Штат өкмөтү Лакота элине алардын жанында жайгашкан

The government also promises land and hunting rights

штаттарындагы башка жерлер боюнча жана уучулук боюнча укуктарын берүүгө сөз берет.

in the surrounding states.

We promise that the Powder River country

Биз мындан ары Powder River (Паудер Ривер) аймагы

ак адамдардын баардыгына жабылат деген убада бердик.

will henceforth be closed to all whites.

The treaty seemed to be a complete victory

Ошентип бул келишим

for Red Cloud and the Sioux.

Кызыл Булут менен Сиу үчүн чоң утуш болду.

In fact, this is the only war in American history

Чындыгында, Американын тарыхына таянсак жергиликтүү Америка

өкмөтү тарыхта бир гана жолу ушул согушта тынчтык сүйлөшүүлөрун жүргүзүп

in which the government negotiated a peace

by conceding everything demanded by the enemy.

душмандын баардык талаптарына баш ийген.

1869:

1869: The Transcontinental Railroad was completed.

Трансматериктик темир жолунун салыныша аяктады.

It began carrying, among other things, large numbers of hunters,

Бул жол менен ары бери көп нерселер ташылып, алар менен кошо көптөгөн аңчылар да

жүргүнчү болушуп буфало, жапайы букаларга, аңчылык кылышып, букалар менен дүн сатуулук боюнча ишкердүүлүктү башташты,

who began the wholesale killing of buffalo,

eliminating a source of food, clothing and shelter for the Sioux.

жана аны менен бирдикте Сиу элинин азык-түлүк жана кийим-кечелер булактарын жойушту.

1871:

1871:

The Indian Appropriation Act

Түпкүлүктүү калк боюнча бөлүштүрүү актысы

makes all Indians wards of the federal government.

бүтүн түпкүлүктүү калкты федералдык өкмөткө көз карандуу болгон чөлкөмдөргө айландырды.

In addition, the military issued orders

Буга кошумча атайын аскердик буйрук чыгарылып

forbidding western Indians from leaving reservations.

батыштык түпкүлүктүү калк резервациялардан тышка чыкпоого тыйуу салынат.

All western Indians at that point in time were now prisoners of war.

Бүтүндөй батыштык түпкүлүктүү калк ошол убакыттан баштап

азыркы заманга чейин согуштун абактарында калуудо.

1871 жылы биз ошондой эле

Also in 1871,

we ended the time of treaty-making.

келишимдерди түзүү адатын токтоттук.

The problem with treaties is they allow tribes to exist as sovereign nations,

Анткени келишимдер боюнча уруулар эгемендүү улут катары жашашмак,

бирок биз болсо андайды каалабайт элек;

and we can't have that.

We had plans.

бизде башкача көз караштар бар болчу.

1874:

1874:

General George Custer announced the discovery of gold in Lakota territory,

George Custer (Жорж Кастер) генералы Лакота жергесинде алтын кендери табылгандыгы тууралуу жарыя салып чыкты,

specifically the Black Hills.

ал кендер өзгөчө Black Hills (Блэк Хилз) жергесинде болгону айтылды.

The news of gold creates a massive influx of white settlers

Алтындын бар экендиги Лакота улутунун айланасына ак адамдардын көптөгөн санда

көчүп келүүсүнө алып келди.

into Lakota Nation.

Custer recommends that Congress find a way

Кастер Конгресске атайын сунуш киргизет

ага ылайык Лакота менен болгон келишим

to end the treaties with the Lakota as soon as possible.

тез аранын ичинде токтотулуш кажети белгиленет.

1875: The Lakota war begins

1875: Лакота согушу башталат

over the violation of the Fort Laramie Treaty.

анын негизги себеби болуп Форт Ларами келишиминин бузулушу болот.

1876:

1876:

On July 26th,

Июль айынын 26сы

on its way to attack a Lakota village,

Лакота кыштагын чалгындоо аракетинде

Custer's 7th Cavalry was crushed

Кастердин 7чи кавалерия бөлүгү талкаланат да

at the battle of Little Big Horn.

бул кармаш Little Big Horn (литл биг хорн) - Кичинекей Чоң Мүйүз атына конот.

1877:

1877:

The great Lakota warrior and chief named Crazy Horse

Crazy Horse (крейзи хорз) аттуу Лакота элинин мыкты берени жана башчысы

surrendered at Fort Robinson.

Форт Робинзон жергесинде курчалат.

Кийинчерек ал түрмөдөн өлтүрүлөт.

He was later killed while in custody.

Ошол эле 1877 жылы биз дагы бир амал таап

1877 is also the year we found a way to get around the Fort Laramie Treaties.

Форт Ларами келишдерин одоно буздук.

A new agreement was presented to Sioux chiefs and their leading men,

Биз Сиу башчыларына жана аттуу-баштууларына жаңы келишим тартууладык

ал келишим "сат же ачкалыкта кал" деген маанайда болгон.

under a campaign known as "Sell or Starve" --

sign the paper, or no food for your tribe.

Келишимге кол коюуу же болбосо урууң азык-түлүксүз калат деген шарттар коюлат.

Only 10 percent of the adult male population signed.

Ал келишимдерге калктагы улуулардын 10 пайызы гана кол коет.

The Fort Laramie Treaty called for at least three-quarters of the tribe

Форт Ларами келишимине ылайык

уруунун жок дегенде үчтөн же төрттөн бир бөлүгү

to sign away land.

жерлерди берүү үкугуна ээ болгон.

That clause was obviously ignored.

Албетте келишимдеги бул берене жокко салынган.

1887: The Dawes Act.

1887: Dawes (Доуз) актысы.

Резервациядагы жерлерге болгон коомдук менчиктик аяктайт.

Communal ownership of reservation lands ends.

Reservations are cut up into 160-acre sections,

Резервациялар 160 акр өлчөмдөгү бөлүкчө жерлерине бөлүнүп

and distributed to individual Indians

түпкүлүктүү калкка бөлүштүрүлөт жана

with the surplus disposed of.

калган үлүш жерлердин баары жоюлат.

Tribes lost millions of acres.

Ошентип, уруулар миллиондогон акр өлчөмдөгү жерлерден ажырайт.

The American dream of individual land ownership

Америкалык жерге болгон жеке менчик кыялдануу

turned out to be a very clever way

ушундай амал жолу аркылуу келип

to divide the reservation until nothing was left.

резервация жерлеринен эч нерсе калмайынча бөлүштүрүлө берген.

Биринчиден, көчүп келүү резервацияларды талкалаган,

The move destroyed the reservations,

жана аны андан ары бөлүштүрүп, майдалап сатуу

making it easier to further subdivide and to sell

муундан муунга улана берген.

with every passing generation.

Most of the surplus land

Көпчүлүк үлүш жерлер

and many of the plots within reservation boundaries

жана резервациялардын чегинде жайгашкан көптөгөн жеке жерлер

are now in the hands of white ranchers.

азыркы убакта ак фермерлердин колунда.

Once again, the fat of the land goes to wasichu.

Кайрадан жакшы жерлерге Уасишу ээ болду.

1890: A date I believe to be the most important in this slide show.

1890 жыл менин оюмча

бул слайттардын арасында эң маанилүү күн.

This is the year of the Wounded Knee Massacre.

Бул жылы Wounded Knee (Вундид Нии) аттуу кандуу коогалаңы болгон.

Декабрдын 29нда

On December 29,

US troops surrounded a Sioux encampment at Wounded Knee Creek,

Америкалык аскерлер Вундид Нии булуңунда Сиу эли жайгашкан айылды курчоого алат

жана Big Foot (Биг Фуд) аттуу эл башчысы менен бирдикте

and massacred Chief Big Foot and 300 prisoners of war,

300дөй жергиликтүү калкты аёсуз өлтүрүшөт,

бул кандуу окуяда аскерлер жаңы куралды колдонушат

using a new rapid-fire weapon that fired exploding shells,

ал автоматтык октор менен атылган

called a Hotchkiss gun.

Hotchkiss (Хотчкис) аттуу мылтыгы болгон.

For this so-called "battle,"

Бул салгылашуу деп аталган өлтүрүүлөр үчүн

20 Congressional Medals of Honor for Valor

20 Конгресстик эрдик үчүн медалдар

were given to the 7th Cavalry.

7чи кавалериянын жоокерлерине берилген.

To this day,

Бүгүнкү күндө,

салгылашуулардын арасындагы эң жогорку дэңгээлде ыйгарылган

this is the most Medals of Honor ever awarded for a single battle.

бул медал чоң сыйлыктуу медал болуп эсептелет.

More Medals of Honor were given

Мына ушул медалдардын көпчүлүгү

for the indiscriminate slaughter of women and children

аялдар менен жаш балдарды ырайымсыз жок кылуу үчүн берилген

than for any battle in World War One,

мындай сыймыка жетүү Биринчи Дүйнөлүк согушта да,

Экинчи Дүйнөлүк согушта да,

World War Two,

Korea, Vietnam,

Корея, Вьетнам,

Ирак жана Афганистан согуштарында да болгон эмес.

Iraq or Afghanistan.

Вундид Нии кандуу коогалаңы

The Wounded Knee Massacre is considered the end of the Indian wars.

түпкүлүктүү калктын согушунун аяктоосу деп эсептелет.

Мен кайсыл гана жактагы

Whenever I visit the site of the mass grave at Wounded Knee,

Вундид Нииде каза тапкандардын жайларына барбайын,

I see it not just as a grave for the Lakota or for the Sioux,

мен ал жайларды

жалаң гана Лакота же Сиу элдердики эмес

бирок баардык түпкүлүктүү элдердин жайларындай көрөм.

but as a grave for all indigenous peoples.

The holy man Black Elk, said,

Black Elk (Блэк Илк) аттуу ыйык киши айткан бир сөз бар,

"Ошондо эмне жок болуп, түгөнгөндүгүн

"I did not know then how much was ended.

мен билбей калдым.

When I look back now from this high hill of my old age,

Азыркы карыган жашымда

артымды кылчайып караганымда

I can still see the butchered women and children

Баягы өтүп кеткен аялдар менен жаш балдардын

ар тарапта үйүлүп жаткан денелери

lying heaped and scattered all along the crooked gulch,

кадимки эле ийилген капчыгайды бойлоп

мен аларды көргөндө сайды көргөндөй болуп

as plain as when I saw them

with eyes still young.

алардын жаш көздөрү элесимде.

And I can see that something else died there in the bloody mud

Ошол кандуу жерде дагы башка нерсе түбөлүко жок болгондугун көрөм

ал ажал октору менен кошо жерге көмүлгөн.

and was buried in the blizzard.

A people's dream died there.

Ал адамдардын келечеке болгон тилектери жок болгон,

And it was a beautiful dream."

жана ал тилектер аябай сонун болгон."

Бүгүнкү күн менен

With this event,

a new era in Native American history began.

Түпкүлүктүү Америка Элинин тарыхында жаңы доор пайда болду.

Everything can be measured before Wounded Knee and after,

Баардык нерселерди ченесе болот

Вундид Нии окуясына чейин жана андан кийин.

because it was in this moment,

Анткени накта ошол учурда

with the fingers on the triggers of the Hotchkiss guns,

Хотчкисс мылтыктарын мээлеп туруп

that the US government openly declared its position on Native rights.

Америка өкмөтү түпкүлүктүү калктын укуктарына болгон көз карашын ачык көрсөткөн.

Анткени алар келишимдерден чарчаган.

They were tired of treaties.

Алар ыйык дөбөлөрдөн чарчаган.

They were tired of sacred hills.

Алар арбак бийлеринен чарчаган.

They were tired of ghost dances.

And they were tired of all the inconveniences of the Sioux.

Иши кылса алар Сиу элинин келип чыккан баардык ыңгайсыздыктарга чарчаган.

Ошондуктан алар түпкүлүктүү калкка өзүлөрүнүн эрежелерин алып келишкен.

So they brought out their cannons.

"You want to be an Indian now?" they said,

"Мындан ары силер Түпкүлүктүү калк - Indian (Индиан)" болосуңар деп,

finger on the trigger.

мылтыктары менен жергиликтүү калкты мээлеп маселени чечишкен.

1900:

1900:

the US Indian population reached its low point --

Америкадагы Түпкүлүктүү калктын саны эң төмөнкү дэңгээлге жетти -

less than 250,000,

250,000 ден аз болду,

compared to an estimated eight million in 1492.

салыштырып келгенде бул калк

1492 жылы 8 миллиондогон санды түзгөн.

Fast-forward.

Шумдук ылдамдыктагы көрсөткүч.

1980:

1980:

The longest-running court case in US history,

Америка тарыхындагы эң чоң убакытка созулган сот

Сиу улуту менен Америка Кошмо Штаттарынын ортосундагы мамилени

the Sioux Nation versus the United States,

was ruled upon by the US Supreme Court.

териштирип Американын Жогорку Соту тарабынан каралган.

The court determined that when the Sioux were resettled onto reservations

Соттун чечими боюнча, Сиу элин резервация жерлерине көчүрүү

жана алардын жети миллион акр чакырымдагы жерлери

and seven million acres of their land were opened up

жер изилдөөчүлөр жана отурукташа турган көчмөндөр үчүн берилгени

to prospectors and homesteaders,

the terms of the second Fort Laramie Treaty

Форд Ларами экинчи келишиминин шарттарынын одоно

had been violated.

бузулгандыгы тууралуу тыянак чыгарган.

The court stated that the Black Hills were illegally taken,

Сотко ылайык

Блэк Хилз жерлери мыйзамсыз түрдө тартылып алынган

and that the initial offering price, plus interest,

жана ал жерлердин алгачкы баасына пайыз кошулуп

Сиу улутуна толук бойдон төлөнүшү керек деген тыянак чыгарылат.

should be paid to the Sioux Nation.

Блэк Хилз үчүн төлөнө турган акы катары

As payment for the Black Hills,

Сот 106 миллион гана долларды

the court awarded only 106 million dollars to the Sioux Nation.

Сиу улутуна берилсин деп чечим чыгарат.

The Sioux refused the money with the rallying cry,

Сиу эли ал акчадан баш тартат жана

"The Black Hills are not for sale."

"Блэк Хилз жерлери сатылбайт" деген ураан менен кала берет.

2010:

2010:

Statistics about Native population today,

Бүгүнкү күндөгү Түпкүлүктүү калктын статистикасы,

more than a century after the massacre at Wounded Knee,

Вундид Нии коогалаңынан бир кылым убакыттан кийин,

reveal the legacy of colonization,

колониялык мурастын ачыка чыгышы,

зомбулуктап элди көчүрүү

forced migration

and treaty violations.

жана келишимдердин одоно бузулган окуяларга бай болду.

Пайн Ридж Түпкүлүктүү калктын резервациясындагы жумушсуздук

Unemployment on the Pine Ridge Indian Reservation

fluctuates between 85 and 90 percent.

85 жана 90 пайыз ортосунда белгиленет.

The housing office is unable to build new structures,

Америкадагы үй-жай менен камсыз кылуу кызматы жаңы үйлөрдү сала албайт,

and existing structures are falling apart.

ал эми азыркы турган турак жайлар акырындан кыйрап жатышат.

Көпчүлүк эл үй-жайсыз,

Many are homeless,

and those with homes are packed into rotting buildings

ал эми үйлөрү барлар чирип бара жаткан имараттарда

беш үй-бүлөөгө чейин жашашат.

with up to five families.

Thirty-nine percent of homes on Pine Ridge

Пайн Ридждеги 39 пайыз үйлөрүндө

свет жок.

have no electricity.

At least 60 percent of the homes on the reservation

Резервациядагы дээрлик 60 пайыз үйлөр

are infested with black mold.

көк дат менен капталган.

Калктын 90 пайыздан көбү

More than 90 percent of the population lives below the federal poverty line.

федералдык дэңгээлдеги жакырчылыктан төмөн жашашат.

Пайн Ридждеги туберкулез оорусунун дэңгээли

The tuberculosis rate on Pine Ridge

is approximately eight times higher than the US national average.

болжол менен алганда Америкадагы орточу эсептен сегиз эсе көп.

The infant mortality rate is the highest on this continent,

Жаш балдардын өлүм дэңгээли

дүйнө жүзү боюнча эң жогору

and is about three times higher than the US national average.

жана Америкадагы орто эсептен үч эсе жогору турат.

Cervical cancer is five times higher

Жыныстык органдардын шишик оорулары

than the US national average.

Америкадагы орто эсептен беш эсе чоң.

The school dropout rate is up to 70 percent.

Мектептердеги окууларды таштоо дэңгээли 70 пайызга чейин көтөрүлдү.

Мугалимдердин жумуштарынан кетиши дэңгээли

Teacher turnover is eight times higher than the US national average.

Америкадагы орто эсептен сегиз эсе чоң.

Frequently, grandparents are raising their grandchildren

Көпчүлүк учурларда балдар чоң-ата жана чоң-энелердин колунда чоңоюшат

анткени ата-энелер, аракчылыктын айынан,

because parents, due to alcoholism,

domestic violence and general apathy,

зордук зомбулук жана негизинен көңүлдөрү жоктугунан

балдарына тарбия берип чоңойта алышпайт.

cannot raise them.

Fifty percent of the population over the age of 40

40 жаштан жогору калктын 50 пайызы

suffers from diabetes.

диабет оорусуна чалдыгышкан.

The life expectancy for men is between 46 and 48 years old --

Эркектердин жашоо узактыгы

46 жаш менен

48 жаштардын ортосу -

roughly the same as in Afghanistan and Somalia.

жана бул көрсөткүч

Афганистан жана Сомалия өлкөлөрүндөй.

The last chapter in any successful genocide

Тукум курут кылуудагы акыркы кадамдын бири

is the one in which the oppressor

баскын тарабынан

can remove their hands and say,

мындайча сүрөттөлөт,

"My god -- what are these people doing to themselves?

"Жараткан, бул адамдар өзүлөрүнө эмне кылып жатышат?

Алар бири бирин өлтүрүп жатышат.

They're killing each other.

They're killing themselves

Алар өзүлөрүн өлтүрүп жатышат

while we watch them die."

биз болсо ошонун баарын карап турабыз."

This is how we came to own these United States.

Бул биздин Америка Кошмо Штаттарын кандайча ээлеп алганыбызды сүрөттөйт.

This is the legacy

Маңдайга жазылган

of Manifest Destiny.

тагдырдын түйшүгү.

Prisoners are still born into prisoner of war camps,

Абактагы адамдар дагы эле

бул согуш абагында төрөлүшөт

long after the guards are gone.

ал эми сакчылар болсо эчак кетишкен.

These are the bones left after the best meat has been taken.

Шилинген сөөктөрдүн калдыгы калган бул жерде

жиликтин ырас жактары желгенден кийин.

Көп замандар мурун,

A long time ago,

a series of events was set in motion

бир топ окуялардын себеби

by a people who look like me, by wasichu,

мага окшогон адамдардан, уасишу тарабынан келип чыккан,

алардын кызыкканы жергиликтүү калктын жериндеги жер менен суу

eager to take the land and the water and the gold in the hills.

жана алтын болгон.

Those events led to a domino effect that has yet to end.

Ошол окуялардын уландысы

бүгүнкү күнгө чейин бүтө элек.

As removed as we, the dominant society, may feel

Ал окуяларга тиешебиз жок болгонубуз менен азыркы басымдуулук кылып турган коомчулук катары

from a massacre in 1890,

1890 жылкы коогалаңы,

or a series of broken treaties 150 years ago,

же болбосо 150 жыл мурунку келишимдердин бир нече ирет бузулганы,

I still have to ask you the question:

сиздер үчүн төмөнкү суроолорду туудурбай койбойт,

жогоруда айтылган статистикалар боюнча кандай оюңар бар?

How should you feel about the statistics of today?

Бүгүнкү күндөрдү чагылдырган бул сүрөттөрдөгү

What is the connection between these images of suffering

элдин эзилгендиги менен

and the history that I just read to you?

азыркы айтылган тарыхтын кандай байланышы бар?

Бул тарыхтын канчалык өлчөмүн

And how much of this history do you need to own, even?

бул биздин тарых деп моюнуңуздарга алаласыздар?

Is any of this your responsibility today?

Бул айтылган тарыхта сиздин канчалык жоопкерчилигиңиз бар?

I have been told that there must be something we can do.

Бир нерсе кылса болот, абалды оңдосо болот деген ойлор мага бир нече жолу айтылган.

There must be some call to action.

Мен да ойлойм абалды оңдош заман келди деп.

Because for so long, I've been standing on the sidelines,

Анткени мен көп убакыт бою

көргөнүмө күбө болуп эле,

content to be a witness,

көргөнүмдү сүрөттөргө тартып эле жүрдүм.

just taking photographs.

Because the solutions seem so far in the past,

Анткени бир чечимге келүү өткөн заманда калып калгандай сезилет.

I needed nothing short of a time machine to access them.

Мага ал заманга барууга замандан заманга көчүп жүрүү

машинасы эле керек болуп калды.

The suffering of indigenous peoples is not a simple issue to fix.

Түпкүлүктүү калктын кыйналганын

чечүү оңой иштерден эмес.

It's not something everyone can get behind

Андай иш кадимки эле

the way they get behind helping Haiti,

Хаити элине жардам берүү же,

or ending AIDS, or fighting a famine.

СПИД оорусунун бүтүшүнө, же ачкачылык менен күрөшүү сыяктуу гана эмес.

The "fix," as it's called,

Ал маселени чечүү,

may be much more difficult for the dominant society

басымдуулук кылып турган коомчулук үчүн жөнөкөй эле

than, say, a $50 check

50 доллардык чекти берип коюуу эмес

or a church trip to paint some graffiti-covered houses,

же чиркөө жардамы аркылуу барып

үйлөрдү графити краскасы менен боёп кетүү эмес,

or a suburban family

же кембагал үй-бүлөөдөн келип берилген

donating a box of clothes they don't even want anymore.

андан ары кийилбей кала турган кийимдерди берип коюуу эмес.

So where does that leave us?

Биз эми кайсы жака бара жатабыз?

Shrugging our shoulders in the dark?

Караңгыда айла таппай калгандай олтура береликби?

Америка Кошмо Штаттары

The United States continues on a daily basis to violate the terms

күн сайын

одоно түрдө

of the 1851 and 1868 Fort Laramie Treaties with the Lakota.

1851 жана 1868 жылдардагы

Лакота менен болгон Форд Ларами келишимдерин бузуп келүүдө.

The call to action I offer today --

Бүгүнкү чакырыгым -

менин TED деги тилегим аркылуу айтылат:

my TED wish -- is this:

Honor the treaties.

Келишимди сыйлагыла.

Give back the Black Hills.

Блэк Хилз жерлерин кайра кайтып бергиле.

It's not your business what they do with them.

Ал жерлерди эмне кыла тургандыгы Түпкүлүктүү калктын өзүнүн иши.

(Applause)

(Кол чабуулар)