Jean-Baptiste Michel: The mathematics of history

Jean-Baptiste Michel: Tarihin matematiği

Translator: Timothy Covell Reviewer: Morton Bast

Çeviri: mehmet can YILDIRIM Gözden geçirme: Aysel SÜS

So it turns out that mathematics is a very powerful language.

Son zamanlarda görüyoruz ki matematik çok güçlü bir dil

It has generated considerable insight in physics,

Fizik, biyoloji ve ekonomi alanlarını

in biology and economics,

kavramamıza yardımcı oldu

but not that much in the humanities and in history.

ama beşeri bilimler ve tarih alanları değil

I think there's a belief that it's just impossible,

Bence, insanoğlunun yaptıklarını matematiksel olarak

that you cannot quantify the doings of mankind,

değerlendirilemesininin , tarihin ölçülmesinin imkansız

that you cannot measure history.

olduğuna dair bir inanış var.

But I don't think that's right.

Fakat bence bu doğru değil.

I want to show you a couple of examples why.

Nedeni ile ilgili bir çift örnek göstermek istiyorum.

So my collaborator Erez and I were considering the following fact:

Meslektaşım Erez ve ben aşağıdaki gerçekleri düşünüyorduk:

that two kings separated by centuries

aralarında yüzyıllar olan iki kral

will speak a very different language.

farklı bir diller kullanacaklardır.

That's a powerful historical force.

Bu güçlü bir tarihsel zorlamadır.

So the king of England, Alfred the Great,

Böylece İngiltere Kralı Büyük Alfred

will use a vocabulary and grammar

hip hop kralı Jay-Z'nin kullandığından oldukça

that is quite different from the king of hip hop, Jay-Z.

farklı bir kelime dağarcığı ve dilbilgisi kullanacaktır.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Now it's just the way it is.

Şimdi durumlar böyle.

Language changes over time, and it's a powerful force.

Dil zaman içinde değişir ve bu güçlü bir zorlamadır.

So Erez and I wanted to know more about that.

Bu yüzden Erez ve ben bu konuda daha fazla şey bilmek istedik.

So we paid attention to a particular grammatical rule, past-tense conjugation.

Bu yüzden özel bir dilbilgisi kuralına, geçmiş zaman fiil çekiminin üzerinde durduk.

So you just add "ed" to a verb at the end to signify the past.

Geçmiş zaman ifade etmek için fiilin sonuna sadece "di"(ed) koyuyorsun.

"Today I walk. Yesterday I walked."

"Bugün yürüyorum(walk). Dün yürüdüm(walked)"

But some verbs are irregular.

Fakat bazı fiiller düzensizdir.

"Yesterday I thought."

"Dün düşündüm(think-thought)."

Now what's interesting about that

Şimdi bu konuda ilginç olan şey

is irregular verbs between Alfred and Jay-Z have become more regular.

Alfred ile Jay -Z arasında düzensiz fiiller daha düzenli olur.

Like the verb "to wed" that you see here has become regular.

"evlendi"(wed) fiilinin daha düzenli hale gelmesi gibi

So Erez and I followed the fate of over 100 irregular verbs

Böylece Erez ve ben 100den fazla düzensiz fiilin 12 yüzyıl boyunca

through 12 centuries of English language,

İngiliz dilindeki kaderini inceledik

and we saw that there's actually a very simple mathematical pattern

ve gördüğümüz aslında karmaşık tarihsel değişimin çok basit

that captures this complex historical change,

bir matematiksel düzen izlediğiydi,

namely, if a verb is 100 times more frequent than another,

kısaca, bir fiil bir diğerinden 100 defa daha sık kullanılırsa

it regularizes 10 times slower.

düzenlileşmesi de 10 kat yavaş oluyor.

That's a piece of history, but it comes in a mathematical wrapping.

Bu tarihi gerçekliğin bi parçası ama matematiksel bir örtünün altında gizli.

Now in some cases math can even help explain,

Bazı durumlarda matematiğin tarihsel güçleri açıklamamıza ve açıklamalar önermemize

or propose explanations for, historical forces.

yardımcı olduğu bile oluyor

So here Steve Pinker and I

Steve pinker ve ben burada

were considering the magnitude of wars during the last two centuries.

son iki yüzyıldır olan savaşların şiddetlerini düşünüyorduk.

There's actually a well-known regularity to them

Aslında oldukça bilindik bir düzenlilikleri var.

where the number of wars that are 100 times deadlier

100 kat daha öldürücü olan savaşlar

is 10 times smaller.

10 kat küçük oluyor.

So there are 30 wars that are about as deadly as the Six Days War,

buna bakınca "Altı Gün Savaşları" kadar öldürücü 30 savaş olmuş

but there's only four wars that are 100 times deadlier --

ama bunun 100 katı öldürücü olan savaşlardan 4 tane olmuş

like World War I.

mesela Birinci Dünya Savaşı.

So what kind of historical mechanism can produce that?

Nasıl bir tarihsel mekanizma bunu yaratabilir?

What's the origin of this?

Bunun kaynağı nedir?

So Steve and I, through mathematical analysis,

Steve ve ben , matematiksel analizden yararlanarak,

propose that there's actually a very simple phenomenon at the root of this,

aslında bunun kökeninin beynimizdeki çok basit bir fenomen

which lies in our brains.

olduğunu düşündük.

This is a very well-known feature

bu çok bilindik bir özellik

in which we perceive quantities in relative ways --

değerleri karşılaştırmalı olarak değerlendiririz

quantities like the intensity of light or the loudness of a sound.

ışığın yoğunluğu ya da sesin yüksekliği gibi

For instance, committing 10,000 soldiers to the next battle sounds like a lot.

mesela bir savaşa 10.000 asker yollamak kulağınıza fazla gelebilir

It's relatively enormous if you've already committed 1,000 soldiers previously.

eğer öncesinde savaşa 1.000 asker yollandıysa bu göreceli olarak korkunç bir sayıdır

But it doesn't sound so much,

Ama zaten öncesinde savaşa 100.000 asker yollandıysa

it's not relatively enough, it won't make a difference

bu sayı fazla gelemeyecektir

if you've already committed 100,000 soldiers previously.

hatta göreceli olarak yetersiz, fark yaratmayacak bir sayıdır.

So you see that because of the way we perceive quantities,

gördüğünüz gibi değerleri algı biçimimiz yüzünden

as the war drags on,

savaşlar devam ettikçe

the number of soldiers committed to it and the casualties

savaşa dahil olan asker sayısı ve ölen asker sayısı

will increase not linearly --

sayıları artacaktır, hem de

like 10,000, 11,000, 12,000 --

10.000, 11.000, 12.000 gibi düz bir çizgide değil

but exponentially -- 10,000, later 20,000, later 40,000.

katlanarak artacaktır. 10.00 sonra 20.000, sonra 40.000

And so that explains this pattern that we've seen before.

bu da daha önceden bildiğimiz durumu açıklıyor.

So here mathematics is able to link a well-known feature of the individual mind

yani aslında matematik bireysel olarak zihnimizde bulunan bir özelliği

with a long-term historical pattern

yuzyıllar boyunca kıtalar arası düzeydeki uzun dönem

that unfolds over centuries and across continents.

tarihsel desenleri ortaya döküyor.

So these types of examples, today there are just a few of them,

bugün burda verdiklerimiz bu açıklamalardan sadece birkaç tanesi

but I think in the next decade they will become commonplace.

ama önümüzdeki on yıl içinde bunların daha sık kullanılır olacağını düşünüyorum.

The reason for that is that the historical record

bunun sebebi tarihsel kayıtların büyük bir hızla

is becoming digitized at a very fast pace.

dijital ortama geçiyor olması.

So there's about 130 million books

Tarihin başlangıcından beri yazılmış yaklaşık

that have been written since the dawn of time.

olara 130 Milyon kitap bulunuyor.

Companies like Google have digitized many of them --

Google gibi şirketler bunların bir çoğunu dijital ortama aktardı

above 20 million actually.

aslında 20 milyondan fazlasını

And when the stuff of history is available in digital form,

ve tarihsel bilgiler dijital ortamda erişilir oldukça

it makes it possible for a mathematical analysis

tarihimizdeki ve kültürümüzdeki yönelimleri

to very quickly and very conveniently

matematiksel olarak analiz etmemiz de

review trends in our history and our culture.

hızlıca ve rahatlıkla mümkün oluyor

So I think in the next decade,

bence önümüzdeki onyılda

the sciences and the humanities will come closer together

pozitif bilimler ve beşeri bilimler insanlık hakkındaki daha

to be able to answer deep questions about mankind.

derin sorulara cevap bulabilmek için birbirine yaklaşacak.

And I think that mathematics will be a very powerful language to do that.

ve matematik de bunun yapılmasını sağlayan önemli bir dil olacak.

It will be able to reveal new trends in our history,

tarihimizdeki yeni yönelimleri ortaya koyabilecek

sometimes to explain them,

bazen bunları açıklayacak

and maybe even in the future to predict what's going to happen.

hatta bazen gelecekte olacaklar hakkında öngörülerde bulunacak

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)