Jean-Baptiste Michel: The mathematics of history

Translator: Timothy Covell Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Joanna Zając Korekta: Andrzej Kokoszka

So it turns out that mathematics is a very powerful language.

Wygląda na to, że matematyka to potężny język.

It has generated considerable insight in physics,

Umożliwiła istotny wgląd w fizykę,

in biology and economics,

biologię i ekonomię,

but not that much in the humanities and in history.

choć mniej w nauki humanistyczne czy historię.

I think there's a belief that it's just impossible,

Podobno to niemożliwe,

that you cannot quantify the doings of mankind,

nie da się określić ilościowo poczynań ludzkości,

that you cannot measure history.

ani zmierzyć historii.

But I don't think that's right.

Uważam, że to błędny pogląd.

I want to show you a couple of examples why.

Zaprezentuję kilka dowodów.

So my collaborator Erez and I were considering the following fact:

Mój kolega Erez i ja rozważaliśmy następujące zjawisko:

that two kings separated by centuries

dwóch królów oddzielonych przez stulecia

will speak a very different language.

posługuje się bardzo różnym językiem.

That's a powerful historical force.

To potężna siła historii.

So the king of England, Alfred the Great,

Król Anglii, Alfred Wielki,

will use a vocabulary and grammar

posługiwał się słownictwem i gramatyką

that is quite different from the king of hip hop, Jay-Z.

odmienną od tej króla hip-hopu, Jay-Z.

(Laughter)

(Śmiech)

Now it's just the way it is.

Tak po prostu jest.

Language changes over time, and it's a powerful force.

Język zmienia się z czasem i jest potężną siłą.

So Erez and I wanted to know more about that.

Chcieliśmy się z Erezem dowiedzieć więcej na ten temat.

So we paid attention to a particular grammatical rule, past-tense conjugation.

Przyjrzeliśmy się, jak gramatyka tworzy czas przeszły.

So you just add "ed" to a verb at the end to signify the past.

Końcówka "ed" przy angielskim czasowniku oznacza przeszłość.

"Today I walk. Yesterday I walked."

"Today I walk. Yesterday I walked".

But some verbs are irregular.

Jednak niektóre czasowniki są nieregularne.

"Yesterday I thought."

"Yesterday I thought".

Now what's interesting about that

Co ciekawe, między Alfredem a Jay-Z

is irregular verbs between Alfred and Jay-Z have become more regular.

nieregularne czasowniki stały się bardziej regularne.

Like the verb "to wed" that you see here has become regular.

Np. czasownik "to wed" [poślubić] stał się regularny.

So Erez and I followed the fate of over 100 irregular verbs

Prześledziliśmy losy ponad 100 nieregularnych czasowników

through 12 centuries of English language,

przez 12 wieków języka angielskiego.

and we saw that there's actually a very simple mathematical pattern

Dostrzegliśmy bardzo prosty wzorzec matematyczny,

that captures this complex historical change,

obejmujący te złożone zmiany historyczne.

namely, if a verb is 100 times more frequent than another,

Jeśli czasownik występuje 100 razy częściej od innych,

it regularizes 10 times slower.

staje się regularny 10 razy wolniej.

That's a piece of history, but it comes in a mathematical wrapping.

Jest to kawałek historii w matematycznym opakowaniu.

Now in some cases math can even help explain,

Czasami matematyka może nawet wyjaśnić

or propose explanations for, historical forces.

lub zaproponować wyjaśnienie historycznych sił.

So here Steve Pinker and I

Steve Pinker i ja rozważaliśmy skalę wojen

were considering the magnitude of wars during the last two centuries.

w ostatnich dwóch stuleciach.

There's actually a well-known regularity to them

Zachodzi pewna znana prawidłowość:

where the number of wars that are 100 times deadlier

wojen, które mają 100 razy więcej ofiar

is 10 times smaller.

jest 10 razy mniej.

So there are 30 wars that are about as deadly as the Six Days War,

30 wojen dorównuje liczbą ofiar wojnie sześciodniowej,

but there's only four wars that are 100 times deadlier --

ale tylko cztery wojny maja ich 100 razy więcej,

like World War I.

jak pierwsza wojna światowa.

So what kind of historical mechanism can produce that?

Jaki zachodzi tu mechanizm historyczny?

What's the origin of this?

Skąd się to bierze?

So Steve and I, through mathematical analysis,

Poprzez analizę matematyczną dowodzimy,

propose that there's actually a very simple phenomenon at the root of this,

że przyczyną jest bardzo proste zjawisko

which lies in our brains.

zachodzące w mózgu.

This is a very well-known feature

Jest to bardzo dobrze znana właściwość,

in which we perceive quantities in relative ways --

dzięki której postrzegamy wielkości w sposób względny,

quantities like the intensity of light or the loudness of a sound.

jak np. natężenie światła lub głośność dźwięku.

For instance, committing 10,000 soldiers to the next battle sounds like a lot.

Np. sądzimy, że wystawienie do bitwy 10 tys. żołnierzy to dużo.

It's relatively enormous if you've already committed 1,000 soldiers previously.

To mnóstwo, jeśli wcześniej wystawiono 1 tys. żołnierzy.

But it doesn't sound so much,

Ale nie wydaje się wiele,

it's not relatively enough, it won't make a difference

i nie sprawia stosunkowo wielkiej różnicy,

if you've already committed 100,000 soldiers previously.

jeśli wcześniej zaangażowano 100 tys. żołnierzy.

So you see that because of the way we perceive quantities,

Ponieważ tak właśnie postrzegamy różne wielkości,

as the war drags on,

w czasie toczącej się wojny

the number of soldiers committed to it and the casualties

liczba żołnierzy oraz ofiar

will increase not linearly --

zwiększa się nie liniowo,

like 10,000, 11,000, 12,000 --

10 tys., 11 tys., 12 tys.,

but exponentially -- 10,000, later 20,000, later 40,000.

ale wykładniczo: 10 tys., 20 tys., później 40 tys.

And so that explains this pattern that we've seen before.

To wyjaśnia wzorzec, który widzieliśmy wcześniej.

So here mathematics is able to link a well-known feature of the individual mind

Matematyka potrafi połączyć znane właściwości umysłu

with a long-term historical pattern

z długoterminowym wzorcem historycznym,

that unfolds over centuries and across continents.

który ujawnia się przez wieki na różnych kontynentach.

So these types of examples, today there are just a few of them,

Takie przykłady, których dziś jest zaledwie kilka,

but I think in the next decade they will become commonplace.

w najbliższych latach staną się powszechne.

The reason for that is that the historical record

Wpłynie na to fakt, że historyczne zapisy

is becoming digitized at a very fast pace.

są cyfrowane w bardzo szybkim tempie.

So there's about 130 million books

Blisko 130 milionów książek

that have been written since the dawn of time.

zostało napisanych od zarania dziejów.

Companies like Google have digitized many of them --

Firmy takie jak Google dały formę cyfrową

above 20 million actually.

ponad 20 milionom.

And when the stuff of history is available in digital form,

Kiedy historia jest dostępna w formie cyfrowej,

it makes it possible for a mathematical analysis

umożliwia to analizie matematycznej

to very quickly and very conveniently

bardzo szybko i łatwo

review trends in our history and our culture.

przeglądać tendencje w naszej historii i kulturze.

So I think in the next decade,

Dlatego uważam, że w najbliższych latach

the sciences and the humanities will come closer together

nauki ścisłe i humanistyczne zbliżą się do siebie

to be able to answer deep questions about mankind.

aby móc odpowiedzieć na ważne pytania dotyczące ludzkości.

And I think that mathematics will be a very powerful language to do that.

Uważam, że matematyka w tym pomoże.

It will be able to reveal new trends in our history,

Ujawni nowe tendencje w naszej historii,

sometimes to explain them,

czasami posłuży do ich wyjaśnienia,

and maybe even in the future to predict what's going to happen.

i być może będzie w stanie przewidzieć przyszłość.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Oklaski)