Murray Gell-Mann: Do all languages have a common ancestor?

Translator: Kristine Sargsyan Reviewer: Luiza Hakobyan

Well, I'm involved in other things, besides physics.

Դե, ես զբաղվում եմ նաև ուրիշ բաներով ֆիզիկայից դուրս։

In fact, mostly now in other things.

Իրականում, հիմա ավելի շատ զբաղվում եմ այլ բաներով։

One thing is distant relationships among human languages.

Դրանցից մեկն է հեռավոր կապը մարդկային լեզուների միջև։

And the professional, historical linguists in the U.S.

Եվ պատմական լեզվաբանության մասնագետները ԱՄՆ-ում

and in Western Europe mostly try to stay away

և Արևմտյան Եվրոպայում հիմնականում փորձում են հեռու մնալ

from any long-distance relationships, big groupings,

ցանկացած իրարից հեռու կապերից, մեծ խմբավորումներից,

groupings that go back a long time,

խմբավորումներից, որ գնում են պատմության խորքեր,

longer than the familiar families.

ավելի խորը քան շատ հայտնի ընտանիքների պատմությունները:

They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank.

Նրան նման բաներ չեն սիրում: Նիանք կարծում են սա անլուրջ է: Ես չեմ կարծում, որ սա անլուրջ է:

And there are some brilliant linguists, mostly Russians,

Ռուսական շատ հիանալի լեզվաբաններ կան,

who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow,

ովքեր աշխատում են Մոսկվայի Սանտա Ֆե Ինստիտուտում,

and I would love to see where that leads.

ու կցանկանային տեսնել, թե ուր կհասնեն:

Does it really lead to a single ancestor

Արդյոք իսկապես մի մայր լեզվի կհանգեն,

some 20, 25,000 years ago?

որը գոյություն է ունեցել 20-25,000 տարի առաջ:

And what if we go back beyond that single ancestor,

Եվ ինչ կպատահի եթե, հեռանանաք միակ մայր լեզվի գաղափարից,

when there was presumably a competition among many languages?

և հասնենք այն ժամանակներին, երբ, հավանաբար, մրցակցություն կար շատ լեզուների միջև:

How far back does that go? How far back does modern language go?

Որքան հեռու պիտի գնանք: Որքան հին է ժամանակակից լեզուն:

How many tens of thousands of years does it go back?

Քանի տաս հազար տարիներ պիտի հետ գնանք:

Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?

Քրիս Անդերսոն.Արդյոք որևէ պատասխան կամ հույս ունեք դրա վերաբերյալ:

Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older

Մյուրեյ Գել-Ման. Կարծում եմ ժամնակակից լեզուն ավելի հին է,

than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures

քան քարանձավային նկարները, փորագրությունները կամ արձանները:

and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe,

Եվ ոտքերի հետքերը փափուկ կավի վրա, որոնք գտել էին արևելյան Եվրոպայի քարանձավներում

in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier.

մի գուցե դասվեն Արինյան ժամանակաշրջանին, որն եղել է 35,000 տարի առաջ, կամ գուցե ավելի վաղ ժամանակաշրջանում:

I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language.

Չեմ կարծում, որ այս ամենը անելով նրանք նաև ժամանակակից լեզու չունենային:

So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.

Այնպես որ կարծում եմ, որ լեզվի իրական ծագումը այդքան հին է, կամ գուցե ավելի հին:

But that doesn't mean that all, or many, or most

Բայց դա չի նշանակում, որ բոլորը, կամ շատերը կամ որոշները

of today's attested languages couldn't descend perhaps

այսօրվա լեզուներից չէին կարող ծագել

from one that's much younger than that, like say 20,000 years,

այլ լեզուներից, որոնք ավելի երտասարդ են քան մայր լեզուն, ասենք 20,000 տարեկան,

or something of that kind. It's what we call a bottleneck.

կամ նման մի բան: Սա այն է, ինչին մենք "դժվար անցանելի մաս" ենք անվանում:

CA: Well, Philip Anderson may have been right.

ՔԱ` Երևի Ֆիլիպ Անդերոնը իրավացի էր:

You may just know more about everything than anyone.

Դուք իսկապես ամեն ինչի մասին ավելի շատ բան գիտեք, քան որևէ մեկը:

So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann.

Այնպես որ իսկապես պատիվ էր ձեր ներկայությունը, Շնորհակալություն Մյուրեյ Գել-Մանը:

(Applause)

Ծափահարություններ