The Poetry of Family | Duncan Keegan | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

The American poet Robert Frost

အမေရိကန် ကဗျာဆရာ၊ ရောဘတ် ဖရော့စ်က

once observed that although both scholars and poets work from knowledge,

ပညာရှင်တွေနဲ့ ကဗျာဆရာတွေ နှစ်မျိုးစလုံးက အသိပညာကနေ လုပ်ဆောင်ကြပေမဲ့၊

they differ in the way they come by it.

ဒါကို ရရှိပုံက ကွဲပြားတယ်လို့ တစ်ခါက မှတ်ချက်ချခဲ့တယ်။

Scholars get theirs along projected lines of logic.

ပညာရှင်တွေက ယုတ္တိ အစဉ် ကောက်ချက်တွေကနေ ဒါကို ရှိကြတယ်။

And poets theirs, you know, cavalierly,

 ကဗျာဆရာတွေကတော့၊ သူတို့ရဲ့ မထီမဲ့မြင်ပြုမှုနဲ့

and as it happens, in and out of books,

စာအုပ်တွေရဲ့ အတ္ငင်းရော၊ အပြင်မှာ ဖြစ်ပျက်စဉ်

they stick to nothing deliberately, but let what will stick to them,

သူတို့က ဘာကိုမှ တမင် တွယ်ကပ်မနေပေမဲ့၊ ဒါတွေကို သူတို့ လမ်လျှောက်သွားတဲ့

like burrs where they walk in the fields.

လယ်ကွင်းတွေထဲက ကပ်စေးနှဲပင်တွေလို တွယ်ကပ်နေတယ်။

Now I know I'm in a hall filled with scholars,

အခု ကျွန်တော်က ပညာရှင်တွေနဲ့ ပြည့်နေတဲ့ ခန်းမထဲမှာ ရောက်နေတာ သိတယ်၊

and I'm no poet.

ကျွန်တော်က ကဗျာဆရာမဟုတ်ဘူး။

But I am from Ireland.

ဒါပေမဲ့၊ ကျွန်တော်က အိုင်ယာလန်ကပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

A place where even now a poet, a maker of a poem,

ကဗျာဖန်တီးသူ ကဗျာဆရာကို ထူးခြားတဲ့

is seen as someone who has come by an uncommon kind of knowledge.

အသိပညာတစ်မျိုးမျိုး ရလာသူအဖြစ် မြင်ကြတဲ့နေရာပါ။

I mean, truly, there's so little left of that older Ireland,

ဆိုလိုတာက၊ ပိုရှေးကျတဲ့ အိုင်ယာလန်ရဲ့ အနည်းငယ် ကျန်နေသေးတာပါ၊

but in the little that remains,

ဒါပေမဲ့ ကျန်နေတဲ့ အနည်းငယ်မှာ၊

and in those little truths that only loss can teach,

ဆုံးရှုံးမှုကပဲ သင်ပေးနိုင်တဲ့ အမှန်တရား အနည်းငယ်မှာ၊

we find small felicities.

ပြောင်မြောက်မှုလေးတွေ ကျွန်တော်တို့ တွေ့ရတယ်။

Like how the word for art and that for science

အနုပညာအတွက်နဲ့ သိပ္ပံပညာအတွက် စကားလုံးက

were once one and the same, ealaín.

တစ်ခါက အတူတူဖြစ်ပြီး ealaín ဖြစ်ခဲ့သလိုပါ။

Or a word like dawn,

ဒါမဟုတ် ကျွန်တော်တို့ရဲ့

which in our older tongue can mean a poem,

ပိုရှေးကျတဲ့ဘာသာစကားထဲက အရုဏ်လို စကားလုံးက

a gift or fate.

ကဗျာ၊ ပါရမီ ဒါမှမဟုတ် ကြမ္မာလို့ အဓိပ္ပာယ်ရနိုင်တယ်။

Or an ear for silence,

တိတ်ဆိတ်မှုအတွက် နားတစ်ဖက်၊

the high relief that lets a word perfect its progress into intimacy.

စကားလုံးတစ်လုံးက ရင်းနှီးမှု ဖြစ်သွားစေတဲ့ မြင့်မားတဲ့ စိတ်သက်သာရာရမှုပါ။

My wife Sarah has that.

ဒါက ကျွန်တော့် ဇနီး ဆာရာမှာ ရှိတယ်။

A feel for how ambiance, presence,

ပတ်ဝန်းကျင်၊ တည်ရှိမှု၊ အခိုက်အတန့်တစ်ခုရဲ့

the quality of a moment

အရည်အသွေးက စကားလုံးတစ်လုံးရဲ့

can all shape the meaning and weight of a word.

အဓိပ္ပါယ်နဲ့ ဝန်ကို ပုံဖော်နိုင်ပုံအတွက် ခံစားမှုတစ်ခုပါ။

I've heard it when she's with her friends,

သူ့မိတ်ဆွေတွေနဲ့ ရှိနေတဲ့အခါ ဒါကို ကျွန်တော် ကြားဖူးပြီး၊

and I've even seen it with our children.

ကလေးတွေနဲ့အတူ ရှိနေစဉ်မှာလည်း ဒါကို ကျွန်တော် တွေ့ဖူးတယ်။

Every week, Sarah used to drive our son Ruairí

သီတင်းပတ်တိုင်း၊ ဆာရာက သား ရူရီကို မြောက်ဒဗ္ဗလင်က

to a song and dance class in north Dublin.

သီချင်းနဲ့ အက သင်တန်းကို ကားမောင်းပို့ဖူးတယ်။

And one evening, as I was watching them arrive back home,

တစ်ညနေ၊ သူတို့ အိမ်ပြန်လာတာကို ကြည့်နေရင်း

I realized that I could see Ruairí in the front seat,

ရှေ့ထိုင်ခုံမှာ ရူရီကို မြင်ရပြီး ရှေ့မီး အလင်းရောင်မှာ

his face pale in the glow of the headlights.

သူ့မျက်နှာ ဖျော့ဖျော့ကို မြင်လိုက်တယ်။ 

And I could see his hands clasped to the seat belt,

သူ့လက်တွေက ထိုင်ခုံခါးပတ်ကို ဆုပ်ကိုင်ထားတယ်၊

the motion of his head just tilting and turning to look,

သူ့ခေါင်းကို စောင်းပြီး လှည့်ကြည့်နေကာ  

and his bare arm raised just to point at something.

သူ့လက်ဗလာက တစ်ခုခုကို ညွှန်ပြဖို့ မြှောက်ထားတယ်။

And then he pulled back, and he was reaching for his mom

နောက်တော့ သူက ပြန်ဆွဲထုတ်ပြီး သူ့အမေကို

just to tell her, tell her just something,

တစ်ခုခုပြောဖို့ လှမ်းလိုက်တယ်၊

I don't even know what it was because I couldn't hear anything.

ဘာသံမှ မကြားရတာကြောင့် ဘာမှန်းတော့ ကျွန်တော် သိတောင်မသိဘူး။

But in that moment,

ဒါပေမမဲ့၊ အဲဒီအခိုက်အတန့်မှာ၊

I knew everything about that conversation.

ဒီစကားဝိုင်းအကြောင်း အရာအားလုံးကို ကျွန်တော် သိတယ်။

Everything about Ruairí and his mom that truly mattered.

တကယ် အရေးပါတာက ရူရီနဲ့ သူ့အမေရဲ့အကြောင်း အားလုံးပါ။

You know, we're told that the advent of AI

အေအိုင် ပေါ်ထွန်းကားလာတာက သိပ္ပံပညာက အနုပညာဖြစ်လာတဲ့အခါ၊

marks a new era

နည်းပညာက

when science becomes art,

တီထွင်ရုံသက်သက်မဟုတ်တော့ဘဲ

when technology no longer merely invents,

ဖန်တီးတဲ့အခါ ခေတ်သစ်တစ်ခုကို ဖော်ပြတယ်လို့

but creates.

ပြောကြတယ်။

Machine intelligences that will soon form an intimate part of family life.

မကြာခင် မိသားစု ဘဝရဲ့ ရင်းနှီးတဲ့ အစိတ် အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်လာမယ့် စက် ဉာဏ်ရည်တွေပါ။

AI companions who will never abandon a child,

အေအိုင် အဖော်တွေက ကလေးတစ်ယောက်ကို ဘယ်တော့မှ စွန့်ပစ်မှာမဟုတ်ဘူး၊

never belittle them,

ဘယ်တော့မှ နှိမ့်ချမှာမဟုတ်ဘူး၊

never maltreat them, who will never sicken,

ဘယ်တော့မှ နှိပ်စက်မှာမဟုတ်ဘူး၊ ဘယ်တော့မှ နာဖျား၊

never ache, never long to sleep.

နာကျင်၊ အကြာကြီး အိပ်ပျော်စေမှာမဟုတ်ဘူး။

Who will comfort our children at night,

သူတို့က ကလေးတွေကို ညဘက်မှာ နှစ်သိမ့်၊

counsel them in the day.

နေ့ဘက်မှာ လမ်းညွန်ပေးမယ့်သူတွေပါ။

Care for them when we cannot.

ကျွန်တော်တို့ ဂရုမစိုက်နိုင်တဲ့အခါ၊ သူတို့က ဂရုစိုက်တယ်။

Be there for them when we no longer are.

ကျွန်တော်တို့ မရှိတော့တဲ့အခါ ကလေးတွေအတွက် ရှိနေတယ်။

For they will never die.

ဘာလို့လဲဆိုတော့ သူတို့က ဘယ်တော့မှ မသေလို့ပါ။

Now but they're here to help you, not replace you.

အခု၊ သူတို့က ခင်ဗျားကို အစားမထိုးဘဲ ကူညီဖို့ ဒီနေရာမှာ ရှိနေတယ်။

That's what they say.

ဒါက သူတို့ ပြောတာပါ။

But if you ...

ဒါပေမဲ့၊ ခင်ဗျားက...

If you speak of someone counseling my child, caring for my child,

ကျွန်တော့်ကလေးကို အကြံပေးတဲ့၊ စောင့်ရှောက် တဲ့ တစ်ယောက်ယောက်အကြောင်း ပြောရင်၊

you're speaking of a rival for my child's affections.

ခင်ဗျားက ကျွန်တော့်ကလေးရဲ့ ချစ်ခင်မှုတွေ အတွက် ပြိုင်ဖက်အကြောင်း ပြောနေတာပါ။

A rival no parent, no mother,

မိဘမရှိ၊ မိခင်မရှိ၊

however capable, however strong,

ဘယ်လောက် အစွမ်းထက်၊ အားကောင်းတဲ့ ပြိုင်ဘက်တစ်ယောက်ကမှ

can ever hope to match.

ယှဉ်ဖို့ မမျှော်လင့်နိုင်ဘူး။

But here’s the thing, I actually believe them.

ဒါ​ပေမဲ့​ ဒီမှာ အဓိကက ​ ကျွန်​​တော် ​တကယ်​ သူတို့ကို ယုံက​တယ်​။

ကျွန်တော်တို့မှာ ကြောက်စရာ မရှိဘူး။

We have nothing to fear.

သူတို့ ထင်တဲ့ အကြောင်းပြချက်တွေအတွက်ကို မဟုတ်တာပါ။

Just not for the reasons they think.

For

ဘာလို့လဲဆိုတော့

behind their promises and beneath our unease

သူတို့ရဲ့ ကတိတွေနောက်ကွယ်မှာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စိတ်မသက်သာမှုအောက်မှာ

I feel lies a misapprehension

ဉာဏ်ရည်တုက အသိစိတ်အတုဖြစ်လာနိုင်တယ်၊

that artificial intelligence might become,

ဖြစ်လောက်တာက ဖြစ်နေပြီဆိုတဲ့

or perhaps already is,

လွဲမှားနေတဲ့ နားလည်မှုတစ်ခု

artificial consciousness.

ရှိတယ်လို့ ကျွန်တော် ခံစားရတာကြောင့်ပါ။

And in turn, this rests on an assumption

တစ်ပြန်တစ်လှည့်အနေနဲ့၊  အသိစိတ်က ဒြပ်တစ်ခုရဲ့

that consciousness is a mere product of matter,

ထုတ်ကုန်သက်သက်၊ ဦးနှောက်ထဲက အက်တမ်တွေရဲ့

an emerging secondary effect

သီးသန့် အစီအစဉ်တစ်ခုရဲ့ ပေါ်ထွက်လာတဲ့

of just a particular arrangement of atoms in the brain.

ဆင့်ပွား သက်ရောက်မှုတစ်ခုဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ ယူဆချက်ပေါ်မှာ ဒါက တည်နေတယ်။

And even though we found no way, even in principle,

ဘယ်လောက်ပဲ ချစ်၊ချစ်။ ဘယ်လောက်ပဲ ပူဆွေးဆွေး၊

to divine from matter how it is we love,

နိယာမအရတောင် ရုပ်ဒြပ်ကနေ ကိုးကွယ်ဖို့ နည်းလမ်းရှာမတွေ့တာတောင်၊

we grieve,

လုပ်ဆောင်နေတဲ့

we entertain this notion

ဗဟိုချက်တွေနဲ့ အယ်လဂိုရီသမ်တွေက

that processing cores and algorithms

ရှင်သန်နေတဲ့ ဝိညာဉ်အတွက် ကိုယ်ပွားအဖြစ်

will somehow serve as proxy for a living soul.

တစ်နည်းနည်း ဖြည့်ဆည်းတယ်ဆိုတဲ့ အယူအဆကို ကျွန်တော်တို့ လက်သင့်ခံကြတယ်။

Well, they won't.

သူတို့ လုပ်မှာမဟုတ်ဘူး။

I mean, they will be useful,

ဆိုလိုတာက၊ သူတို့က အသုံးဝင်ပေမဲ့၊

but not as the empathetic synthetics

စာနာနားလည်တဲ့ အတုလုပ်ထားတာတွေ ဒါမှမဟုတ်

or the paper-folding replicants of sci-fi lore, which I love.

ကျွန်တော် သဘောကျတဲ့ သိပ္ပံစိတ်ကူးယဉ် ဇာတ်လမ်းက စာရွက်ခေါက်ပုံတူတွေလိုမဟုတ်ဘူး။

But more as the board game from “Jumanji”

ဒါပေမဲ့ “Jumanji” ထဲက ဘုတ်ဂိမ်း ဒါမှမဟုတ် “Castaway” ထဲက

or Wilson from "Castaway."

Wilson နဲ့ ပိုတူတယ်။

Or Bianca from "Lars and the Real Girl."

ဒါမှမဟုတ် “Lars and the Real Girl” ထဲက Bianca ပေါ့။

These devices of distraction for the living heart in all its --

အထီးကျန်မှုနဲ့ ဆုံးရှုံးမှုထဲမှာ ရှင်သန်နေတဲ့ နှလုံးသားအတွက်

in all its loneliness and loss.

အာရုံအပြောင်း ကိရိယာတွေပါ။

But what of us?

ဒါပေမဲ့၊ ကျွန်တော်တို့က ဘာလဲ။

What are we for?

ကျွန်တော်တို့က ဘာအတွက်လဲ။

That's not a question that I can easily answer.

ဒါက ကျွန်တော် လွယ်လွယ်ဖြေနိုင်တဲ့ မေးခွန်းမဟုတ်ဘူး။

So, instead, shall I tell you a story?

ဒီတော့၊ ဒီအစား၊ ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ် ပြောပြရမလား။

On a Wednesday in February 2023,

၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလ၊ ဗုဒ္ဓဟူးနေ့မှာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ သား၊

our Ruairí, our Ruairí died.

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ရူရီ ဆုံးသွားတယ်၊

He was five.

သူက ငါးနှစ်ပါ။

And we brought his body home,

ကျွန်တော်တို့ သူအလောင်းကို အိမ်ကို သယ်ဆောင်လာပြီး

and we held his wake and we said goodbye.

အသုဘစောင့်ကာ နှုတ်ဆက်ခဲ့တယ်။

And yet that's not the story.

ဒါက ဇာတ်လမ်းမဟုတ်သေးဘူး။

The story I wish to tell

ကျွန်တော် တကယ် ပြောပြချင်တဲ့ ဇာတ်လမ်းက

is actually about our then-11-year-old daughter, Niamh,

အဲဒီတုန်းက ၁၁ နှစ်အရွယ် သမီးလေး နိ့ဗ်က

and how she came to say goodbye to her brother.

သူ့မောင်လေးကို နှုတ်ဆက်ဖို့ လာပုံပါ။

To her Ruairí.

သူ့ချစ်ရတဲ့ ရူရီအတွက်ပါ။  

When they came,

သူတို့ ရောက်တဲ့အခါ၊

the men wore black,

အမျိုးသားတွေက အနက်ရောင်ဝတ်ထားပေမဲ့၊

but they were kind

ကြင်နာပြီး

and spoke quietly and asked where it would go.

တိတ်တိတ်လေး ပြောကာ ဒါက ဘယ်သွားမလို့လဲလို့ မေးတယ်။

The casket.

ခေါင်းပါ။

The living room, we said.

ဧည့်ခန်းလို့ ကျွန်တော်တို့က ပြောတယ်။

We helped them clear a path and make a place for it beside the couch.

ကျွန်တော်တို့က သူတို့ကို လမ်းရှင်းပေးပြီး ခေါင်းကို ဆိုဖာဘေးမှာ နေရာချလိုက်တယ်။

They touched the lid to lift it, and then they left.

သူတို့က မဖို့ အဖုံးကို ထိလိုက်ပြီး နောက်တော့ ထွက်သွားတယ်။

And as we looked at him,

ကျွန်တော်တို့က သူ့ကို ကြည့်လိုက်တော့

at how still he was,

သူ ရှိနေသေးတယ်၊

how pale,

 ဖြူဖျော့နေလိုက်တာများ။

we cried.

ကျွန်တော်တို့ ငိုတယ်။

“Niamh,” I said, “Come in.

“နိဗ်” ဝင်လာ၊ ဝင်လာ၊ ရတယ်” လို့

Come in, it's OK."

ကျွန်တော်က ပြောလိုက်တယ်။

And from the doorway she turned, and she looked right through me.

တံခါးဝကနေ လှည့်ပြီး  သူက ကျွန်တော့်ကို တည့်တည့်ကြည့်တယ်။

And then she left.

ပြီးတော့ သူ ထွက်သွားတယ်။

She went round the corner and just someway up the stairs.

သူက ထောင့်ကိုချိုးကွေ့ပြီး လှေကားထစ်အတိုင်း တက်သွားတယ်။  

I had the sense to stay.

ဆက်နေမယ်လို့ ကျွန်တော် ခံစားမိတယ်။

But Sarah went.

ဒါပေမဲ့ ဆာရာ သွားခဲ့တယ်။

And I could hear a little.

ပြီးတော့ ကျွန်တော် နည်းနည်း ကြားရတယ်။

But I heard no argument,

ဒါပေမဲ့၊  အငြင်းအခုံ၊ ကတိတွေ၊

no promises,

စကားတွေ

no words.

ကျွန်တော် မကြားခဲ့ဘူး။

Just the settle of a child's weight against her mother.

သူ့အမေ့ကို မှီထားတဲ့ ကလေးတစ်ယောက်ရဲ့ အလေးချိန်။

A catch of air and tears.

အသက်ရှုူသံတွေနဲ့ မျက်ရည်တွေ။

And then she was there.

ပြီးတော့ သူက အဲဒီမှာရှိခဲ့တယ်။ 

We watched her foot the threshold

သေဆုံးသွားတဲ့ မောင်လေး လဲလျောင်းနေတဲ့

to a living room where her dead brother lay.

ဧည့်ခန်းဆီ တံခါးခုံက သူ့ခြေထောက်ကို ကျွန်တော်တို့ စောင့်ကြည့်ခဲ့တယ်။ 

We saw her eyes trace every line.

သူ့မျက်လုံးတွေက စာကြောင်းတိုင်းကို လိုက်ဖတ်နေတာကို တွေ့ရတယ်။

She saw the gift of him.

သူ့မောင်လေးရဲ့ပါရမီကို သူ မြင်လိုက်တယ်။

The curving verse of all he was and ever would be.

သူ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသမျှ၊ ဖြစ်နေဦးမယ့် အရာအားလုံး အကြောင်း စံပုံစံမကျတဲ့ ကဗျာ။

She saw his fate.

သူ့မောင်လေးရဲ့ ကံကြမ္မာကို သူ မြင်တယ်။

We saw her read the poem of his short life.

သူ့မောင်လေးရဲ့ ဘဝ ကဗျာတိုကို သူ ဖတ်လိုက်တာကို တွေ့ရတယ်။

And you know our story is yours.

ကျွန်တော်တို့ဇာတ်လမ်းက ခင်ဗျားတို့ ဇာတ်လမ်းပဲလေ။

Yeah?

ဟုတ်လား။

You know that one day you will stand before a door

တစ်နေ့မှာ ခင်ဗျားတို့ မဖွင့်ချင်တဲ့ တံခါးရှေ့မှာ ခင်ဗျားတို့

you do not wish to open.

ရပ်နေမယ်ဆိုတာ သိကြပါတယ်။

A room you do not wish to enter.

ခင်ဗျားတို့ မဝင်ချင်တဲ့ အခန်း။

And when that day comes, when every word,

အဲဒီနေ့ ရောက်တဲ့အခါ၊ စကားလုံးတိုင်း၊

every line of logic fails,

ယုတ္တိဗေဒ အစဉ်တိုင်းက

what then?

ပျက်ယွင်းသွားရင်ကော။

Will you turn towards your devices of distraction?

 အာရုံပြောင်း ကိရိယာတွေဆီ လှည့်သွားကြမလား။

I hope not.

ကျွန်တော်တော့ မမျှော်လင့်ဘူး။

I hope instead you feel the press of a kind hand taking yours.

ဒီအစား ကိုယ့်လက်ကို ကိုင်ထားတဲ့ ကြင်နာတဲ့ လက်နဲ့ဖိတာကို ခံစားရမယ်လို့ မျှော်လင့်တယ်။

The steady press that says, “I will take this step with you.”

“ငါ ဒီအဆင့်မှာ မင်းနဲ့ ငါ မျှဝေယူမယ်” လို့  တည်ငြိမ်တဲ့ ဆုပ်ကိုင်မှုက ပြောတာပါ။

I hope you hear the silence that holds a friend's words in place

သူတို့လည်း ကြားတယ်လို့ ပြောတဲ့ တစ်နေရာမှာ  ထိန်းထားတဲ့ မိတ်ဆွေတစ်ယောက်ရဲ့ စကားတွေရဲ့

that says they hear it too.

 တိတ်ဆိတ်မှုကို ကြားမယ်လို့ မျှော်လင့်တယ်။

You and the poem of your own life.

ကိုယ့်နဲ့  ကိုယ့်ကိုယ်ပိုင် ဘဝရဲ့ ကဗျာ။

I hope you have a Sarah.

အားလုံးမှာ ဆာရာ တစ်ယောက်ရှိမယ်လို့ မျှော်လင့်တယ်။

For then, then you'll see what a mother is for.

ဒီအခါမှာ မိခင်တစ်ယောက်က ဘာအတွက်လဲဆိုတာ မြင်လာမှာပါ။

And you'll learn what a friend is for,

မိတ်ဆွေတစ်ယောက်ဆိုတာ ဘာအတွက်လဲဆိုတာ သိလာမှာပါ၊

and then you'll know,

ပြီးတော့ နောက်ဆုံးမှာ

you'll know,

ကျွန်တော်တို့က

you'll know at last what we are for.

ဘာအတွက်လဲဆိုတာ သိလာမှာပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)