Do schools kill creativity? | Sir Ken Robinson | TED

Translator: Tim Morley Reviewer: Toño del Barrio

Bonan matenon. Kiel vi fartas? Bonega tago, ĉu ne?

Good morning. How are you?

(Audience) Good.

It's been great, hasn't it?

"Ĉu mi kapablas tiel altnivele partopreni?" mi demandas min.

I've been blown away by the whole thing.

In fact, I'm leaving.

Fakte ne, mi tuj foriros. (ridoj)

(Laughter)

Estis tri temoj, ĉu ne,

There have been three themes running through the conference,

dum la konferenco, kiuj rilatas al

which are relevant to what I want to talk about.

One is the extraordinary evidence of human creativity

mia nuna prelego.

La unua estas la eksterordinara elmontriĝo de homa kreemo

in all of the presentations that we've had

en ĉiuj prezentaĵoj, kiujn ni spektis

and in all of the people here;

just the variety of it and the range of it.

kaj en ĉiuj homoj ĉi tie. Simple la diverseco

kaj la larĝeco imponas. La dua temo estas,

The second is that it's put us in a place

where we have no idea what's going to happen

ke ni nun havas absolute nenian ideon pri la tuja estonteco,

in terms of the future.

pri tio, kio okazos poste;

No idea how this may play out.

tute mankas bildo pri tio.

I have an interest in education.

Mi havas intereson pri edukado --

Actually, what I find is, everybody has an interest in education.

fakte, evidentiĝas al mi, ke ĉiu havas intereson pri edukado.

Don't you?

Ĉu ne vi? Al mi tio estas tre interesa.

I find this very interesting.

Se, dum vesperfesto, vi diras,

If you're at a dinner party, and you say you work in education --

ke vi laboras pri edukado --

actually, you're not often at dinner parties, frankly.

fakte, oni ne ofte vesperumas, honeste, se oni laboras pri edukado.

(Laughter)

If you work in education, you're not asked.

(ridoj) Oni ne invitas nin.

(Laughter)

Kaj oni neniam reinvitas nin, strange. Stranga afero.

And you're never asked back, curiously. That's strange to me.

But if you are, and you say to somebody,

Sed se, hazarde, vi vesperumas, kaj vi tion diras al iu...

you know, they say, "What do you do?"

iu demandis, "Kaj kion vi faras?"

and you say you work in education,

kaj vi respondas, ke vi laboras pri edukado,

you can see the blood run from their face.

vi tuj rimarkas, ke la sango forfandas el ties vizaĝo. Tiu murmuras,

They're like, "Oh my God. Why me?"

(Laughter)

"Dio mia, kial mi? Dum mia ununura societumado de la semajno." (ridoj)

"My one night out all week."

(Laughter)

But if you ask about their education, they pin you to the wall,

Sed se vi demandas pri ties edukado,

ili ekscitiĝas. Ĉar edukado estas afero,

because it's one of those things that goes deep with people, am I right?

kiu tre profunde gravas al multaj homoj, ĉu ne?

Like religion and money and other things.

Samkiel religio, kaj mono, inter aliaj.

So I have a big interest in education, and I think we all do.

Mi havas grandan intereson pri edukado, kaj mi kredas, ke tio samas por ĉiuj.

Ĝi gravas al ni ĉiuj, ĉar supozeble

We have a huge vested interest in it,

partly because it's education that's meant to take us into this future

estas edukado, kiu gvidos nin en tiun estontecon,

kiun ni ne sukcesas antaŭkompreni.

that we can't grasp.

If you think of it,

Pensu pri tio: infanoj, kiuj komencas sian edukadon ĉijare

children starting school this year will be retiring in 2065.

finos sian laboran vivon je la jaro 2065. Neniu havas ajnan ideon --

Nobody has a clue,

despite all the expertise that's been on parade for the past four days,

malgraŭ la parado de ekspertismo dum la kvar pasintaj tagoj --

kiel aspektos la mondo

what the world will look like in five years' time.

eĉ post kvin jaroj. Sed oni tamen atendas,

And yet, we're meant to be educating them for it.

ke ni iel utile eduku tiujn infanojn. Do la manko

So the unpredictability, I think, is extraordinary.

de antaŭvidebleco estas eksterordinara.

And the third part of this is that we've all agreed, nonetheless,

Kaj la tria parto de tio estas,

ke ni ĉiuj tamen konsentas pri la

on the really extraordinary capacities that children have --

nekredeblaj talentoj, kiujn havas infanoj --

their capacities for innovation.

la kapablo imagi kaj kreadi novaĵojn. Pensu, ekzemple, pri Sirena hieraŭ;

I mean, Sirena last night was a marvel, wasn't she?

nekredeble, ĉu ne, tio, kion ŝi faris?

Just seeing what she could do.

And she's exceptional, but I think she's not, so to speak,

Kaj jes, ŝi estas neordinara kazo, sed mi dirus,

ke ŝi ne estas unika kazo el la tuta infanaro.

exceptional in the whole of childhood.

Ŝi estas persono kun grandega sindediĉo,

What you have there is a person of extraordinary dedication

who found a talent.

kiu trovis sian talenton. Kaj mia konjekto estas,

And my contention is, all kids have tremendous talents,

ke ĉiu infano havas imponegajn talentojn.

and we squander them, pretty ruthlessly.

Kaj ni plenmalŝparas ilin, vere senkompate.

Do mi volas prelegi pri edukado, kaj

So I want to talk about education,

and I want to talk about creativity.

mi volas prelegi pri kreemo. Mia konjekto estas,

My contention is that creativity now is as important in education as literacy,

ke kreemo nun estas tiel grava en edukado kiel legokapablo,

kaj ni traktu ĝin samstate.

and we should treat it with the same status.

(Applause)

(aplaŭdo) Dankon. Jen ĉio, dankon.

Thank you.

(Applause)

That was it, by the way. Thank you very much.

Ĝis revido. (ridoj) ... Do, restas 15 minutoj...

(Laughter)

So, 15 minutes left.

Nu, mi naskiĝis en -- ne. (ridoj)

(Laughter)

"Well, I was born ... "

(Laughter)

Mi antaŭnelonge aŭdis bonegan rakonton -- mi ŝategas rakonti ĝin --

I heard a great story recently -- I love telling it --

pri knabineto, kiu partoprenis desegnan lecionon. Ŝi estis sesjaraĝa,

of a little girl who was in a drawing lesson.

She was six, and she was at the back, drawing,

kaj ŝi sidis, malantaŭe de la klaso, desegnante,

and the teacher said this girl hardly ever paid attention,

kaj la instruistino diris, ke tiu knabino apenaŭ iam ajn

atentis pri siaj kursoj, sed en tiu ĉi leciono, ŝi ja bone aŭskultis.

and in this drawing lesson, she did.

The teacher was fascinated.

She went over to her, and she said, "What are you drawing?"

Interesiĝis la instruistino, kaj ŝi iris al la knabino

kaj demandis, "Kion vi desegnas?"

And the girl said, "I'm drawing a picture of God."

Kaj la knabino diris, "Mi faras bildon de Dio."

And the teacher said, "But nobody knows what God looks like."

Kaj la instruistino diris, "Sed neniu scias kiel aspektas Dio."

And the girl said, "They will in a minute."

Kaj la knabino diris, "Oni scios post kelkaj minutoj."

(Laughter)

(Ridoj)

Kiam mia filo estis kvarjaraĝa en Anglio --

When my son was four in England --

fakte, li estis kvar jaraĝa ĉie, mi devus diri. (ridoj)

actually, he was four everywhere, to be honest.

Strikte, mi diru, ke kien ajn li vojaĝis, li estas kvarjaraĝa je tiu jaro.

(Laughter)

If we're being strict about it, wherever he went, he was four that year.

He was in the Nativity play. Do you remember the story?

Li partoprenis en kristnaska teatraĵeto.

Ĉu vi memoras pri la historio? Ĝi estis tre fama,

(Laughter)

No, it was big, it was a big story.

vere famega. Mel Gibson faris la sekvan filmon.

Mel Gibson did the sequel, you may have seen it.

(Laughter)

Eble vi vidis ĝin: "Kristo, Parto Dua". Sed mia filo Ĝejmz rolis kiel Jozefo,

"Nativity II."

But James got the part of Joseph, which we were thrilled about.

kio tre plaĉis al ni.

We considered this to be one of the lead parts.

Ni konsideris tion, kiel unu el la plej gravaj roloj.

We had the place crammed full of agents in T-shirts:

Ni disdonis amason da T-ĉemizoj kun la slogano:

"Ĝejmz Robinson ESTAS Jozefo!" (ridoj)

"James Robinson IS Joseph!"

(Laughter)

He didn't have to speak, but you know the bit where the three kings come in?

Li ne devis paroli dum la teatraĵo, sed vi konas la parton,

kiam alvenas la tri saĝuloj. Ili envenas portante donacojn:

They come in bearing gifts, gold, frankincense and myrrh.

oron, olibanon, kaj mirhon.

This really happened.

Nu, tio vere okazis -- ni spektadis,

We were sitting there, and I think they just went out of sequence,

kaj mi pensas, ke ili simple maltrafis la sinsekvon

because we talked to the little boy afterward and said,

ĉar ni parolis al la knabo poste kaj ni diris,

"You OK with that?" They said, "Yeah, why? Was that wrong?"

"Ĉu ĉio bonis laŭ vi?" kaj li diris, "Jes, kial? Ĉu estis problemo?"

Ili simple interŝanĝis, jen ĉio.

They just switched.

The three boys came in, four-year-olds with tea towels on their heads.

Do, la tri knaboj envenis,

kvarjaruloj kun viŝtukoj surkape,

kaj ili prezentis siajn skatolojn

They put these boxes down, and the first boy said, "I bring you gold."

kaj la unua knabo diris, "Mi donacas oron."

And the second boy said, "I bring you myrrh."

Kaj la dua knabo diris, "Mi donacas olibanon."

And the third boy said, "Frank sent this."

(Laughter)

Kaj la tria knabo diris, "Mi donacas miron. Ĉu vi miras?" (ridoj)

What these things have in common is that kids will take a chance.

Jen la komuna aspekto de tiuj rakontoj: infanoj aŭdacas provi ion novan.

If they don't know, they'll have a go.

Se ili ne scias, ili aŭdacas provi.

Ĉu ne? Ne timigas ilin la ebleco erari aŭ maltrafi.

Am I right? They're not frightened of being wrong.

Nu, mi ne diras, ke "erari" samsignifas kiel "esti kreema".

I don't mean to say that being wrong is the same thing as being creative.

What we do know is, if you're not prepared to be wrong,

Sed ni ja scias,

ke se vi ne pretas maltrafi,

you'll never come up with anything original --

vi neniam inventos ion ajn originalan.

if you're not prepared to be wrong.

Se vi ne pretas erari. Kaj kiam oni alvenas al plenkresko,

And by the time they get to be adults, most kids have lost that capacity.

la granda plejmulto jam perdis tiun kapablon.

Ili iĝas timemaj je eraroj.

They have become frightened of being wrong.

And we run our companies like this.

Kaj, flanke, ĝuste tiel ni funkciigas niajn firmaojn.

We stigmatize mistakes.

Ni kritikas kaj punas erarojn. Kaj nun ankaŭ en edukado

And we're now running national education systems

ni havas sistemon, en kiu la plej alta peko

where mistakes are the worst thing you can make.

estas fari eraron.

And the result is that we are educating people

Kaj la rezulto estas ke ni "edukas" homojn for el

out of their creative capacities.

sia kreemo. Picasso iam diris,

Picasso once said this, he said that all children are born artists.

ke ĉiuj infanoj naskiĝas artistoj.

The problem is to remain an artist as we grow up.

La malfacila afero estas daŭre resti artisto kiam ni pliaĝiĝas. Mi pasie kredas,

I believe this passionately, that we don't grow into creativity,

ke ni ne kreskas al kreemo,

we grow out of it.

sed kreskas for el kreemo. Aŭ, pli ĝuste, ni estas edukitaj for el ĝi.

Or rather, we get educated out of it.

Do, kial?

So why is this?

Ĝis antaŭ kvin jaroj, mi loĝis en Stratford-on-Avon en Britio.

I lived in Stratford-on-Avon until about five years ago.

In fact, we moved from Stratford to Los Angeles.

Fakte, ni transloĝiĝis de Stratford al Los-Anĝeleso.

Do vi povas imagi kiel tutglata estis tiu transiro.

So you can imagine what a seamless transition this was.

(Laughter)

(ridoj) Fakte,

Actually, we lived in a place called Snitterfield,

ni loĝis en vilaĝo nomita Snitterfield,

just outside Stratford,

iom ekster Stratford, kie naskiĝis

which is where Shakespeare's father was born.

la patro de Ŝekspiro. Ĉu vin ne frapis nova penso? Min, jes ja.

Are you struck by a new thought? I was.

You don't think of Shakespeare having a father, do you?

Oni ne pensas pri Ŝekspiro kiel filo, kun patro, ĉu?

Do you?

Ĉar oni ne pensas pri Ŝekspiro

Because you don't think of Shakespeare being a child, do you?

kiel infano, ĉu ne?

Shakespeare being seven?

Ŝekspiro kiel sepjarulo? Mi neniam pensis pri tio. Evidente,

I never thought of it.

I mean, he was seven at some point.

li iam estis sepjaraĝa. Li estis en

He was in somebody's English class, wasn't he?

ies klaso pri la angla lingvo, ĉu ne? Kompatinda instruisto!

(Laughter)

How annoying would that be?

(ridoj) "Devas pli lerte labori." Lia patro forsendas lin al la lito,

(Laughter)

"Must try harder."

(Laughter)

Being sent to bed by his dad, to Shakespeare, "Go to bed, now!"

dirante al Ŝekspiro, "Tuj al via lito,

To William Shakespeare.

kaj lasu vian krajonon ĉi tie.

"And put the pencil down!"

Kaj ĉesu tiun strangan parolmanieron. Ĉiuj konfuziĝas."

(Laughter)

"And stop speaking like that."

(Laughter)

"It's confusing everybody."

(Laughter)

(ridoj)

Anyway, we moved from Stratford to Los Angeles,

Nu, ni translokiĝis de Stratford en Los-Anĝeleson,

kaj mi volas paroli mallonge pri tiu ŝanĝo.

and I just want to say a word about the transition.

Mi filo ne volis veni kun ni.

Actually, my son didn't want to come.

I've got two kids; he's 21 now, my daughter's 16.

Mi havas du gefilojn. Li nun havas 21 jarojn; mi filino, 16.

He didn't want to come to Los Angeles.

Li ne volis veni al Los Angeles. Li ŝategis ĝin,

He loved it, but he had a girlfriend in England.

sed li havis koramikinon en Anglio. Ŝi estis la amo de lia vivo, Sarah.

This was the love of his life, Sarah.

Li konis ŝin jam de monato.

He'd known her for a month.

Tamen, ili jam festis sian kvaran datrevenon,

(Laughter)

Mind you, they'd had their fourth anniversary,

ĉar monato estas longa tempo kiam oni aĝas 16.

because it's a long time when you're 16.

He was really upset on the plane.

Ĉiukaze, li estis tre plorema en la aviadilo,

He said, "I'll never find another girl like Sarah."

kaj li diris, "Mi neniam retrovos alian knabinon kian Sarah."

And we were rather pleased about that, frankly --

Kaj ni feliĉegis pri tio, honeste,

ĉar ĉefe pro ŝi ni forfuĝis la landon.

(Laughter)

because she was the main reason we were leaving the country.

(Laughter)

(ridoj)

Sed io okulfrapas min, kiam mi translokiĝis al Usono,

But something strikes you when you move to America

kaj kiam mi vojaĝas ĉirkaŭ la mondo:

and travel around the world:

ĉiu eduksistemo sur la tero havas la saman hierarkion de studfakoj.

every education system on earth has the same hierarchy of subjects.

Ĉiu, ie ajn en la mondo.

Every one. Doesn't matter where you go.

Oni kredus, ke estus alie, sed ne.

You'd think it would be otherwise, but it isn't.

Supre troviĝas matematiko kaj lingvoj,

At the top are mathematics and languages, then the humanities.

poste la homaj sciencoj, kaj laste estas artoj.

At the bottom are the arts. Everywhere on earth.

Ĉie sur la planedo.

And in pretty much every system, too, there's a hierarchy within the arts.

Krome, en preskaŭ ĉiu sistemo,

estas hierarkio ene de la artoj.

Art and music are normally given a higher status in schools

Desegna arto kaj muziko kutime havas pli altan rangon en lernejoj

than drama and dance.

ol teatrado kaj danco. Ne ekzistas sur la tero eduksistemo,

There isn't an education system on the planet

that teaches dance every day to children

kiu ĉiutage instruas dancon al infanoj

the way we teach them mathematics.

same kiel oni instruas al ili matematikon. Kial?

Why?

Why not?

Kial ne? Mi kredas, ke tio ja gravas.

I think this is rather important.

Mi kredas, ke matematiko gravas, sed ankaŭ danco.

I think math is very important, but so is dance.

Children dance all the time if they're allowed to, we all do.

Infanoj dancas la tutan tempon se oni permesas tion, ni ĉiuj faras tion.

We all have bodies, don't we? Did I miss a meeting?

Ni ĉiuj havas korpon, ĉu ne? Ĉu mi maltrafis kunsidon?

(Laughter)

(ridoj) Verdire, jen kio okazas:

Truthfully, what happens is, as children grow up,

dum kiam infanoj kreskas, ni edukas ilin poiome

we start to educate them progressively from the waist up.

de la talio supren. Kaj tiam ni fokusiĝas sur la kapo.

And then we focus on their heads.

Kaj iom je unu flanko.

And slightly to one side.

Se vi vizitus edukadon, kiel eksterterulo,

If you were to visit education as an alien

and say "What's it for, public education?"

kaj demandus, "Kio estas la celo de publika edukado?"

I think you'd have to conclude, if you look at the output,

Vi estus devigata konkludi -- se vi rigardas la rezultojn,

who really succeeds by this,

kiu vere sukcesas laŭ tio,

who does everything they should,

kiu faras ĉion, kion ili devus,

who gets all the brownie points, who are the winners --

kiu gajnas la konkurson --

I think you'd have to conclude the whole purpose of public education

Mi kredas, ke vi konkludus, ke la ekzisto-kialo

throughout the world

de publika edukado tra la mondo

is to produce university professors.

estas produkti universitatajn profesorojn. Ĉu ne?

Isn't it?

They're the people who come out the top.

Jen la homoj, kiuj finas je la supro de la amaso.

And I used to be one, so there.

(Laughter)

Kaj mi iam estis unu el tiuj, do jen. (ridoj)

Kaj mi ja ŝatas universitatajn profesorojn,

And I like university professors,

but, you know, we shouldn't hold them up

sed ni ne konsideru ilin kiel la plej altan atingon de la homara strebado.

as the high-water mark of all human achievement.

They're just a form of life.

Ili estas nur vivoformo,

Another form of life.

alia vivoformo. Sed ili estas iom strangaj,

But they're rather curious.

kaj mi diras tion pro amo por ili.

And I say this out of affection for them:

there's something curious about professors.

Estas io stranga pri profesoroj, laŭ mia sperto --

In my experience -- not all of them, but typically -- they live in their heads.

ne ĉiuj, sed tipe -- ili loĝas ene de sia kapo.

They live up there and slightly to one side.

Ili loĝas tie ĉi, kaj iom je unu flanko.

Ili estas senkorpaj, nu, iom laŭlitere.

They're disembodied, you know, in a kind of literal way.

They look upon their body as a form of transport for their heads.

Por ili, la korpo

estas nur transportilo por la kapo, ĉu ne?

(Laughter)

Don't they?

It's a way of getting their head to meetings.

(ridoj) Ĝi gravas nur por vojaĝigi la kapon al kunsidoj.

(Laughter)

Se vi volas spekti veran eksterkorpan sperton,

If you want real evidence of out-of-body experiences, by the way,

aliĝu al iu konferenco de

get yourself along to a residential conference of senior academics

altrangaj profesoroj,

and pop into the discotheque on the final night.

kaj vizitu la dancejon je la lasta vesperumo.

(Laughter)

(ridoj) Tie vi vidos plenkreskajn virojn kaj virinojn

And there, you will see it.

Grown men and women writhing uncontrollably, off the beat.

dancaĉantajn, ŝajne sen konscia regado de si mem.

(Laughter)

Tio daŭras ĝis la vesperfino, kaj poste ili verkas raporton pri la sperto.

Waiting until it ends, so they can go home and write a paper about it.

Nu, nia eduksistemo baziĝas sur la ideo de intelekta kapablo.

(Laughter)

Our education system is predicated on the idea of academic ability.

Kaj ja estas kialo.

And there's a reason.

Around the world, there were no public systems of education,

La tuta sistemo estis inventita – ĉirkaŭ la mondo, ne ekzistis

publikaj eduksistemoj, vere, antaŭ la 19-a jarcento.

really, before the 19th century.

Ili ĉiuj estiĝis

They all came into being to meet the needs of industrialism.

por provizi laŭ la bezonoj de industriismo.

Do la hierarkio havas radikojn en du ideoj:

So the hierarchy is rooted on two ideas.

Number one, that the most useful subjects for work are at the top.

unue, ke plej gravas la studfakoj, kiuj utilas por laboro.

Do oni verŝajne malinstigis vin ĝentile for

So you were probably steered benignly away from things at school

de aferoj en la lernejo – aferoj, kiujn vi ŝatis –

when you were a kid,

pro tio, ke ili ne utilos

things you liked,

on the grounds you would never get a job doing that.

por posta laboro. Ĉu ne?

Is that right?

Ne faru muzikon, vi neniam estos muzikisto;

"Don't do music, you're not going to be a musician;

ne faru arton, vi ne estos artisto.

don't do art, you won't be an artist."

Benign advice -- now, profoundly mistaken.

Senmalicaj konsiloj – nun, profunde mistrafaj.

The whole world is engulfed in a revolution.

La tuta mondo spertas revolucion.

And the second is academic ability,

Kaj due, mensa kapablo, kio nun vere dominas

which has really come to dominate our view of intelligence,

nian ideon de inteligenteco,

ĉar la universitatoj kreis la sistemon laŭ siaj propraj ecoj.

because the universities design the system in their image.

Fakte, la tuta sistemo

If you think of it,

the whole system of public education around the world is a protracted process

de publika edukado ĉirkaŭ la mondo estas longega procedo

por atingi akcepton en universitato.

of university entrance.

Kaj la sekvo de tio estas ke multaj talentplenaj,

And the consequence is that many highly talented,

brilliant, creative people think they're not,

brilaj, kreemaj homoj kredas, ke ili ne estas tiaj,

because the thing they were good at at school

ĉar ties talento ne havis valoron en la lernejo

aŭ eĉ havis malvaloron.

wasn't valued, or was actually stigmatized.

And I think we can't afford to go on that way.

Kaj ni ne povas tiel daŭrigi la aferon.

In the next 30 years, according to UNESCO,

Dum la venontaj 30 jaroj, laŭ UNESCO,

more people worldwide will be graduating through education

pli da homoj finos lernejajn studojn

than since the beginning of history.

ol dum la tuta historio de la homa raso.

More people.

Pli da homoj, kaj jen la kombino

And it's the combination of all the things we've talked about:

de ĉio, pri kio ni parolis –

technology and its transformational effect on work,

teknologio kaj ĝia ŝanĝiga efiko sur la laboro, kaj demografio

and demography and the huge explosion in population.

kaj la kreskego de loĝantaro.

Suddenly, degrees aren't worth anything.

Subite, diplomo valoras nenion. Ĉu ne?

Isn't that true?

Kiam mi estis studento, tiu kiu havas universitatan diplomon aŭtomate havas laboron.

When I was a student, if you had a degree, you had a job.

If you didn't have a job, it's because you didn't want one.

Tiu, kiu ne havis laboron, simple ne volis laboron.

And I didn't want one, frankly.

Kaj, honeste, mi ne volis. (ridoj)

(Laughter)

Sed nun junaj licenciuloj ofte

But now kids with degrees are often heading home

to carry on playing video games,

reiras hejmen por daŭre ludi videoludojn,

ĉar oni bezonas majstriĝon tie, kie antaŭe sufiĉis licencion,

because you need an MA where the previous job required a BA,

kaj la alia laboro neprigas doktoriĝon...

and now you need a PhD for the other.

It's a process of academic inflation.

Temas pri eduka inflacio.

And it indicates the whole structure of education is shifting beneath our feet.

Kaj tio montras al ni, ke la tuta strukturo de edukado

ŝanĝiĝas sub niaj piedoj. Ni devas radikale repensi

We need to radically rethink our view of intelligence.

nian ideon pri inteligento.

Ni scias tri aferojn pri inteligento.

We know three things about intelligence.

Unue, ĝi estas diversa. Ni pensas pri la mondo per ĉiu rimedo,

One, it's diverse.

We think about the world in all the ways that we experience it.

per kio oni spertas ĝin. Ni pensas vide,

We think visually, we think in sound, we think kinesthetically.

ni pensas aŭde, ni pensas tuŝe.

We think in abstract terms, we think in movement.

Ni pensas abstrakte, ni pensas move.

Secondly, intelligence is dynamic.

Due, inteligento estas moviĝema.

If you look at the interactions of a human brain,

Se oni konsideras la interagojn de la homa cerbo, kiel ni aŭdis

as we heard yesterday from a number of presentations,

hieraŭ dum kelkaj prelegoj.

intelligence is wonderfully interactive.

inteligento estas belege interagema.

The brain isn't divided into compartments.

La cerbo ne estas dividita en diversaj fakoj.

In fact, creativity --

Fakte, kreemo – kiun mi difinas kiel la procedo

which I define as the process of having original ideas that have value --

havi originalajn ideojn, kiuj havas valoron –

more often than not comes about

plej ofte okazas per la interago

through the interaction of different disciplinary ways of seeing things.

de diversaj vidpunktoj pri aferoj.

La cerbo intence estas – nu, flanke,

By the way, there's a shaft of nerves that joins the two halves of the brain,

estas fasko de nervoj, kiu kunligas la du duonojn de la cerbo,

called the corpus callosum.

kaj ĝi nomiĝas la "corpus callosum". Ĝi estas pli dika en virinoj.

It's thicker in women.

Sekve al tio, kion diris Helen hieraŭ, mi kredas, ke verŝajne

Following off from Helen yesterday,

estas pro tio, ke virinoj pli bone traktas plurajn aferojn samtempe.

this is probably why women are better at multitasking.

Because you are, aren't you?

Ĉar tio ja estas la vero, ĉu ne?

There's a raft of research, but I know it from my personal life.

Estas amaso de priesplorado pri tio, sed mi scias tion el mia persona vivo.

If my wife is cooking a meal at home, which is not often ...

Se mia edzino preparas manĝaĵon hejme –

tio ne ofte fariĝas, feliĉe. (ridoj)

thankfully.

(Laughter)

Sed se ŝi faras tion – nu, ŝi ja havas aliajn talentojn –

No, she's good at some things.

sed se ŝi kuiras,

But if she's cooking, she's dealing with people on the phone,

ŝi samtempe parolas telefone,

she's talking to the kids, she's painting the ceiling --

ŝi parolas kun la infanoj, ŝi farbas la plafonon,

(Laughter)

ŝi faras ĥirurgian operacion tie.

she's doing open-heart surgery over here.

If I'm cooking, the door is shut, the kids are out,

Se estas mi la kuiranto, mi fermas la pordon, forpelas la infanojn,

the phone's on the hook,

mi ignoras la telefonon, kaj se ŝi envenas, mi ĉagreniĝas.

if she comes in, I get annoyed.

I say, "Terry, please, I'm trying to fry an egg in here."

Mi diras, "Teri, mi petas, mi provas friti ovon ĉi tie. Lasu min trankvile." (ridoj)

(Laughter)

"Give me a break."

(Laughter)

Actually, do you know that old philosophical thing,

Fakte, ĉu vi konas tiun malnovan filozofian demandon,

"If a tree falls in a forest, and nobody hears it, did it happen?"

se arbo falas en la arbaro kaj neniu aŭdas ĝin,

ĉu ĝi okazis? Ĉu vi memoras pri tio?

Remember that old chestnut?

I saw a great T-shirt recently, which said,

Mi vidis bonegan T-ĉemizon, kun surskribo, "Se viro diras sian opinion

"If a man speaks his mind in a forest, and no woman hears him,

en arbaro, kaj neniu virino aŭdas lin,

is he still wrong?"

ĉu li ankoraŭ malpravas?" (ridoj)

(Laughter)

And the third thing about intelligence is,

Kaj la tria afero pri inteligento estas,

it's distinct.

ĝi estas aparta. Mi verkas novan libron aktuale

I'm doing a new book at the moment called "Epiphany,"

nomitan "Epifanio", kiu baziĝas sur serio de

which is based on a series of interviews with people

intervjuoj kun homoj pri la maniero, per kiu ili

about how they discovered their talent.

malkovris sian talenton. Interesegas min kiel homoj alvenis al tio.

I'm fascinated by how people got to be there.

Ĝi venas origine de konversacio, kiun mi havis

It's really prompted by a conversation I had with a wonderful woman

kun mirinda virino, kiun eble la plej multo

who maybe most people have never heard of, Gillian Lynne.

ne konas, ŝi nomiĝas Ĝilian Lin,

ĉu vi konas la nomon? Nur kelkaj. Ŝi estas baletestrino

Have you heard of her? Some have.

She's a choreographer, and everybody knows her work.

kaj ŝia laboro estas tre bone konata.

Ŝi faris la dancojn por la spektakloj "Katoj" kaj "La Fantomo de la Opero".

She did "Cats" and "Phantom of the Opera."

Ŝi estas mirinda. Mi antaŭe estis estrarano de la Reĝa Baleta Kompanio, en Anglio,

She's wonderful.

I used to be on the board of The Royal Ballet, as you can see.

kiel vi povas vidi.

(Laughter)

Nu, dum tagmanĝo kun Ĝilian, mi demandis al ŝi,

Gillian and I had lunch one day. I said, "How did you get to be a dancer?"

"Ĝilian, kiel vi iĝis dancisto?" kaj ŝi diris,

It was interesting.

estas interese, kiam ŝi estas lernejanino,

When she was at school, she was really hopeless.

ŝi estis terure malbona. Kaj la lernejo, dum la jaroj 1930-aj,

And the school, in the '30s, wrote to her parents and said,

skribis al ŝiaj gepatroj, "Ni kredas,

"We think Gillian has a learning disorder."

ke Ĝilian havas prilernan problemon." Ne eblis al ŝi koncentriĝi,

She couldn't concentrate; she was fidgeting.

ŝi ĉiam moviĝemis. Nuntempe verŝajne,

I think now they'd say she had ADHD.

oni nomus tion ADHD, ĉu ne? Sed en la 1930-aj jaroj,

Wouldn't you?

But this was the 1930s, and ADHD hadn't been invented at this point.

oni ankoraŭ ne inventis ADHD.

It wasn't an available condition.

Tiu malsano ankoraŭ ne disponeblis. (ridoj)

(Laughter)

La homoj ne konsciis, ke ili povas havi tion.

People weren't aware they could have that.

Ĉiukaze, ŝi iris al iu specialisto. Kaj en tiu kverk-mura ĉambro,

(Laughter)

Anyway, she went to see this specialist.

jen ŝi kun ŝia patrino,

So, this oak-paneled room, and she was there with her mother,

kaj oni sidigis ŝin en seĝon,

kaj ŝi sidis sur siaj manoj dum 20 minutoj,

and she was led and sat on this chair at the end,

dum la viro diskutis kun ŝia patrino

and she sat on her hands for 20 minutes,

pri la problemoj de Ĝilian en la lernejo. Kaj je la fino –

while this man talked to her mother

about all the problems Gillian was having at school,

ĉar ŝi ĝenadis homojn,

because she was disturbing people, her homework was always late, and so on.

la hejmtaskoj ĉiam alvenis malfrue, kaj simile,

de tiu ok-jaraĝulo – finfine, la kuracisto sidiĝis apud Ĝilian,

Little kid of eight.

In the end, the doctor went and sat next to Gillian and said,

kaj diris al ŝi, "Ĝilian,

"I've listened to all these things your mother's told me.

mi aŭskultis ĉion, kion diris via patrino,

kaj nun mi bezonas paroli kun ŝi private."

I need to speak to her privately.

Li diris, "Vi atendu ĉi tie, ni revenos post mallonga tempo."

Wait here. We'll be back. We won't be very long,"

and they went and left her.

Kaj ili foriris kaj lasis ŝin.

Sed kiam ili eliris la ĉambron, li ŝaltis la radion

But as they went out of the room,

he turned on the radio that was sitting on his desk.

sur sia labortablo. Kaj elirinte,

li diris al ŝia patrino,

And when they got out of the room,

"Ni simple rigardu ŝin." Kaj tuj kiam ili foriris,

he said to her mother, "Just stand and watch her."

And the minute they left the room,

ŝi diris, ŝi stariĝis kaj moviĝis laŭ la muziko.

she was on her feet, moving to the music.

Kaj ili rigardis dum kelkaj minutoj

And they watched for a few minutes, and he turned to her mother and said,

kaj li turniĝis al la patrino kaj diris,

"Mrs. Lynne, Gillian isn't sick.

"S-ino Lin, Ĝilian ne malsanas. Ŝi estas dancistino.

She's a dancer.

Enkonduku ŝin en danclernejo."

Take her to a dance school."

I said, "What happened?"

Mi demandis, "Do kio okazis?"

She said, "She did. I can't tell you how wonderful it was.

Ŝi diris, "Mi patrino faris tion. Mi ne kapablas priparoli kiel bonega ĝi estis.

We walked in this room, and it was full of people like me --

Ni eniris la ĉambron kaj trovis amason

people who couldn't sit still,

da homoj samkiel mi. Homoj, kiuj ne kapablis sidi senmove.

people who had to move to think."

Homoj, kiuj devis moviĝi por pensi." Kiuj devis moviĝi por pensi.

Who had to move to think.

Ili faris baleton, klakdancon, ĵazdancon,

They did ballet, they did tap, jazz; they did modern; they did contemporary.

modernan dancon, kaj simile.

Ŝi finfine membriĝis en la Reĝa Baleta Lernejo,

She was eventually auditioned for the Royal Ballet School.

ŝi iĝis ĉefdancisto, kaj havis bonegan karieron

She became a soloist; she had a wonderful career at the Royal Ballet.

en la Reĝa Baleta Kompanio. Kiam ŝi finis

She eventually graduated from the Royal Ballet School,

tiun lernejon, ŝi fondis sian propran

kompanion – la Danc-Kompanio de Ĝilian Lin –

founded the Gillian Lynne Dance Company,

met Andrew Lloyd Webber.

kaj renkontis Andrew Lloyd Weber. Ŝi respondecas pri

She's been responsible for

some of the most successful musical theater productions in history,

pluraj el la plej sukcesaj muzikaj spektakloj

she's given pleasure to millions,

iam ajn, ŝi donis plezuron al milionoj da homoj,

and she's a multimillionaire.

Somebody else might have put her on medication and told her to calm down.

kaj ŝi estas pluroble milionulo. Alia kuracisto

(Applause)

eble donintus al ŝi premaĵojn kaj dirus,

ke ŝi sidu trankvile.

Nu, mi kredas ... (aplaŭdo) Jen mia opinio:

What I think it comes to is this:

Al Gore spoke the other night

antaŭ kelkaj tagoj, Al Gore parolis

about ecology and the revolution that was triggered by Rachel Carson.

pri ekologio, kaj la revolucio lanĉita de Rachel Carson.

Mi kredas, ke nia sola espero por la estonteco

I believe our only hope for the future

is to adopt a new conception of human ecology,

estas adopti novan konscion pri homa ekologio,

en kiu ni refaros nian koncepton

one in which we start to reconstitute our conception

of the richness of human capacity.

pri la riĉeco de homaj kapabloj.

Our education system has mined our minds

Nia eduksistemo minis niajn cerbojn,

in the way that we strip-mine the earth for a particular commodity.

samkiel ni elminas la teron: por specifa varo.

Kaj en la estonteco, tio ne plu utilos al ni.

And for the future, it won't serve us.

We have to rethink the fundamental principles

Ni devas repensi la fundamentajn principojn

on which we're educating our children.

surbaze de kiuj ni edukas niajn infanojn.

There was a wonderful quote by Jonas Salk, who said,

Jonas Salk tre saĝe diris, "Se ĉiu insekto

"If all the insects were to disappear from the Earth,

malaperus de la tero,

within 50 years, all life on Earth would end.

post 50 jaroj ne plu estus vivo surtera.

Se ĉiu homo malaperus de la tero,

If all human beings disappeared from the Earth,

post 50 jaroj ĉiuj vivaĵoj disflorus."

within 50 years, all forms of life would flourish."

Kaj li pravas.

And he's right.

Tio, kion TED festas, estas la donaco de la homa imagopovo.

What TED celebrates is the gift of the human imagination.

Ni devas prizorgi la manieron uzi tiun donacon

We have to be careful now that we use this gift wisely,

por eviti kelkajn el la scenaroj

and that we avert some of the scenarios that we've talked about.

ĉi tie distutitaj. Kaj la sola maniero

And the only way we'll do it is by seeing our creative capacities

fari tion estas prave vidi niajn kreemajn kapablojn

for the richness they are

kiel la riĉaĵojn, kiuj ili estas,

and seeing our children for the hope that they are.

kaj vidi niajn infanojn kiel la esperojn, kiuj ili estas. Kaj nia tasko

And our task is to educate their whole being,

estas eduki la tutan estulon, por ke tiu kapablas alfronti tiun estontecon.

so they can face this future.

By the way -- we may not see this future,

Nu, eble ni ne vidos ĝin,

but they will.

sed ili ja vidos ĝin. Kaj nia tasko estas

And our job is to help them make something of it.

helpi al ili fari ion el ĝi. Koran dankon.

Thank you very much.

(Applause)