Do schools kill creativity? | Sir Ken Robinson | TED

Translator: Magomed Paragulgov Reviewer: Muhammad Parghalg-nyakhan

1уйре дика хийла шун. Х1ама дий вайгахь? Могаш ма доахкий? Фу хет шоана укх конференцех?

Good morning. How are you?

(Audience) Good.

It's been great, hasn't it?

Сол хьалха къаьмаьл даьча дакъалоацархоша ч1оаг1а догг1оздаьккхача витав со-м.

I've been blown away by the whole thing.

In fact, I'm leaving.

Со укхазара д1авача бакъахьа ва мотт сона (Белам).

(Laughter)

Аз укхаза теркам а баь,

There have been three themes running through the conference,

цхьа кхо х1ама да

which are relevant to what I want to talk about.

One is the extraordinary evidence of human creativity

са х1анз дувца безам болаш волча х1амашта гаргадолаш.

Хьалхардар да, х1аране шоай кхайкаралца геттара тамашийна йола

in all of the presentations that we've had

адамий креативность яха карматал гучаяккхар.

and in all of the people here;

just the variety of it and the range of it.

Ше йолчча беса -

- к1оргеи чулоацамеи. Шоллаг1дар,

The second is that it's put us in a place

where we have no idea what's going to happen

укхаза вай дийцачох лаьца да,

in terms of the future.

вай кхоане белгалза хилар.

No idea how this may play out.

Цо ше мишта гучайоаккхаргья вайна ца хар.

I have an interest in education.

Со-се образованеца чам болаш ва –

Actually, what I find is, everybody has an interest in education.

ма дарра дийцача, сох хьа мел кхетар цу образованеца цхьацца бувзам болаш хул-кх.

Don't you?

Шоана нийслой цу тайпара нах? Сона ч1оаг1а сакъердам хул цунах –

I find this very interesting.

– со нах в1ашаг1кхийттача нийсвелча,

If you're at a dinner party, and you say you work in education --

ц1аьхха са багара дош ийккхача са образованеца бувзам ба аьнна.

actually, you're not often at dinner parties, frankly.

Цхьаькха-м ала доаг1а укхаза, дика хьегача образоване болхлой атта нийса-м лац.

(Laughter)

If you work in education, you're not asked.

(Белам) Нийслац хьа ца бехандаь.

(Laughter)

Цкъа вийхача, шозлаг1а кхы вехац. Тамашийна деций?

And you're never asked back, curiously. That's strange to me.

But if you are, and you say to somebody,

Вийхача а, цхьа мишта хоатт ца ховш

you know, they say, "What do you do?"

«Мича болх беш ва хьо?» аьнна хаьттача,

and you say you work in education,

1а царга хьай арг1аг1а хье образоване болх беш ва аьнна жоп юхаделча ,

you can see the blood run from their face.

меллашха цар б1аргаш ц1ийх дузаш зелу-кх. Хеталу хургда-кх царна,

They're like, "Oh my God. Why me?"

(Laughter)

«Ва са Даьла-кх, сенна хаьттар аз укхунга из. Сай таккхалча ваьг1авалара со, укхун зурмага ладувг1аш б1арчча ди д1аг1оргда ма дий х1анз!»

"My one night out all week."

(Laughter)

But if you ask about their education, they pin you to the wall,

Бакъдар аьлча, нагахь санна 1а царга хоаттий цар образовани –

– хьай Даьлага ба-кх хьа болх – – хаттанза валар со, укхун вас ца еш 1ийнавалара со аьнна хеталургда хьона.

because it's one of those things that goes deep with people, am I right?

Х1ана аьлча из сага дешар ц1ийца хоттаденна хул из, хилаций? "Тоам" боаца хаттараш.

Like religion and money and other things.

Сага ди, е алапи, е кхыдола лоарх1аме дола х1ама санна.

So I have a big interest in education, and I think we all do.

Из образовани ч1оаг1а гарга я сона, шоана а из ишта йолаш санна хет сона.

Х1анаб са из чам цу дешарца, цу хьехарца,

We have a huge vested interest in it,

partly because it's education that's meant to take us into this future

даьра ба, из вай кхоаненца

хоттаденна хилар бахьан долаш.

that we can't grasp.

If you think of it,

Х1анз вай д1а уйла йича, укх шера цхьоалаг1ча классе долхаш дола бераш

children starting school this year will be retiring in 2065.

2065 шера пенсе г1оргда-кх.

Nobody has a clue,

despite all the expertise that's been on parade for the past four days,

Вайна-м укх хьат1адоаг1аргдолча пхе шера а т1ехьа укх гергача дуненах фу хургда мича хов.

Малаг1ча суртех хургда хац.

what the world will look like in five years' time.

Из деррига ишта белгалза дале а,

And yet, we're meant to be educating them for it.

воаш цу берашта доаг1ача беса хьехаш санна хеталу вайна.

So the unpredictability, I think, is extraordinary.

Кхоане белгалза хилар тешаме да шоана.

And the third part of this is that we've all agreed, nonetheless,

Кхоалаг1дар да,

вай массане барт цхьа болча санна хеталу сонна цу хьаькъехьа,

on the really extraordinary capacities that children have --

вай берий кхолламгахьа геттара тамашийна карматал хилар –

their capacities for innovation.

къаьстта кердалонца цар безам хилар. Масала, укхаза селхан ший ашарашца карматал гойташ хинна Сирена.

I mean, Sirena last night was a marvel, wasn't she?

Мел хоза х1ама дар из.

Just seeing what she could do.

And she's exceptional, but I think she's not, so to speak,

Из берашта юкъе белгала яле а,

аз из хьакъоастаяц кхыдолча берех. Х1ана аьлча, деррига бераш да цхьацца карматал йолаш.

exceptional in the whole of childhood.

Вайна гуш дар фуд – беро ший нач1ал белгалдаккхар,

What you have there is a person of extraordinary dedication

who found a talent.

из гучадаккха г1ерташ цо къахьийгалга. Гуча беса, из цун караг1даьннад.

And my contention is, all kids have tremendous talents,

Аз белгалдер фуд аьлча, вай мел долча берий боарамза нач1ал хилар.

and we squander them, pretty ruthlessly.

Халахетар фуд, вай из ни1мат зехьа доадар, цхьаккха хьурмат ца деш.

Д1ахо сона ала ловш дар ши х1ама да –

So I want to talk about education,

and I want to talk about creativity.

образовании креативности. Аз белгалдоаккх,

My contention is that creativity now is as important in education as literacy,

таханарча дийнахьа креативность дийша хилар лоарх1аш санна ларх1а езалга.

Т1аккха цунна боаг1аш бола лоарх1ами терками д1абала беза.

and we should treat it with the same status.

(Applause)

(оваци). Баркал шоана. Сона хетар ер да-кх.

Thank you.

(Applause)

That was it, by the way. Thank you very much.

Баркал. (белам) Дика да, са 15 минот чакхьяьлар.

(Laughter)

So, 15 minutes left.

Х1анз аз шоана дувцаргда се ваь ди… Дувца дезаций? (Белам)

(Laughter)

"Well, I was born ... "

(Laughter)

Дукха ха йоаццаш цхьа хьехаме дувцар хезад сона – каст-каста дувц аз из

I heard a great story recently -- I love telling it --

– сурташ дехкача уроках хиннад из.

of a little girl who was in a drawing lesson.

She was six, and she was at the back, drawing,

Цхьа ялх шу даьнна йи1иг яьг1ай

and the teacher said this girl hardly ever paid attention,

сурташ дехкаш т1ехьашкарча парта т1а, хьехархочо

дувцачун дукха теркам ца беш.

and in this drawing lesson, she did.

The teacher was fascinated.

She went over to her, and she said, "What are you drawing?"

Цо леладечох шекьяьннача хьехархочо меллашха д1ат1аяха

хаьттад йи1игага: «Ай, ва сен сурт дулаш йоалл хьо?».

And the girl said, "I'm drawing a picture of God."

«Даьла сурт дулаш йоалл-кх», аьнна юхаденнад йи1иго жоп.

And the teacher said, "But nobody knows what God looks like."

«Ай, сага б1арга мича вайнав Даьла!» - ийккхад хьехархочунга.

And the girl said, "They will in a minute."

Йи1иго цигга аьннад: «Даьра, укх цхьан минота б1арга-м гургва шоана!»

(Laughter)

(Белам).

Са к1аьнка Ингалсий мехка диъ шу даьннача хана –

When my son was four in England --

вешта из-м массанахьа диъ шу даьнна вар (белам).

actually, he was four everywhere, to be honest.

Цу шера тхо миччахьа мара ца дахарах, диъ шу даьнна вар из – из ала г1ертар со.

(Laughter)

If we're being strict about it, wherever he went, he was four that year.

He was in the Nativity play. Do you remember the story?

«Рождество» яха пьеса чу дакъа лоацаш хилар из.

Дагадоаг1а хургда шоана из? Х1анз-м ч1оаг1а д1аьха дувцар хиннад цох.

(Laughter)

No, it was big, it was a big story.

Мел Гибсона геттара 1од1аьхдаьд из,

Mel Gibson did the sequel, you may have seen it.

(Laughter)

кино а даьккха «Рождество-2» яхаш. Хьажа хургда шо.

"Nativity II."

But James got the part of Joseph, which we were thrilled about.

Тха Джеймса пьеса чу Юсуф пайхмара дакъа кхаьчадар.

We considered this to be one of the lead parts.

Из эггара лоарх1аме дакъа да аьнна хеташ тхоаш доландаь,

We had the place crammed full of agents in T-shirts:

футболкаш т1а сурт дилийтадар оаха,

«Джеймс Робинсон – Юсуф» аьнна (белам).

"James Robinson IS Joseph!"

(Laughter)

He didn't have to speak, but you know the bit where the three kings come in?

Цу пьеса чу в1алла йистхила везаш вацар из, бакъда, шоана-м дагайоаг1а хургья из меттиг,

кхо ц1ув хьачувоалача хана.

They come in bearing gifts, gold, frankincense and myrrh.

Чуболабелар уж совг1аташ дахьаш: дошои, ладани, мирраи.

This really happened.

Бокъонца хинна х1ама да шоана из. Цига 1охайна ваг1ача хана

We were sitting there, and I think they just went out of sequence,

сона эггара хьалха хьачуена хинна уйла ер: арг1а хувцаенна хургья-кх цар.

because we talked to the little boy afterward and said,

Бакъда т1ехьаг1а аз цхьан к1аьнкага «Раьза дий шо?» аьнна хаьттача,

"You OK with that?" They said, "Yeah, why? Was that wrong?"

«Да даьр-кх» аьнна, юха жоп делар цо,

к1езиг-дукха цецваьнна аз из шийга хаттарах.

They just switched.

The three boys came in, four-year-olds with tea towels on their heads.

Лоацца аьлча, тувлабенна хиннабар уж.

Мичча беса дале а, цу пьеса чу кхоккхе диъ шу даьнна к1аьнк хьачуваьлар

кертах гаташ а хьоарчадаь. Т1аккха шоай к1опилгаш 1оовттаяь,

They put these boxes down, and the first boy said, "I bring you gold."

хьалхарча к1аьнко аьлар: «Аз дошув денад хьона».

And the second boy said, "I bring you myrrh."

Д1ахо. Шоллаг1ча к1аьнко аьлар: «Аз ер миск денад хьона».

And the third boy said, "Frank sent this."

(Laughter)

Т1еххьарчо т1атехар: «Ай, тоъаргдеций хьона?» (Белам)

What these things have in common is that kids will take a chance.

Деррига бераш цхьатарра да-кх, шоашта хетар д1аоалаш.

If they don't know, they'll have a go.

Цу кегийчар шоаш бицбелча дукха г1айг1а яц.

Иштта деций из? Шоаш г1алат дар кхераш бац-кх уж.

Am I right? They're not frightened of being wrong.

Со-м ала валлац г1алат дари креативни хилари ца1 да.

I don't mean to say that being wrong is the same thing as being creative.

What we do know is, if you're not prepared to be wrong,

Вайна хаьдда ховш дар фуд –

хьо г1алат де кийча ца хуле,

you'll never come up with anything original --

башха уйла йоаг1аргьяц хьа керта чу.

if you're not prepared to be wrong.

Г1алат дар кхера везац. Кхийна даьлча,

And by the time they get to be adults, most kids have lost that capacity.

бераша доаду из лоарх1аме куц.

Кхераш хул уж г1алат де.

They have become frightened of being wrong.

And we run our companies like this.

Иштта компанешта кулгалду вай, харцдалар кхераш.

We stigmatize mistakes.

Кхард-кх вай цу г1алатех.Цул совг1а,

And we're now running national education systems

вай халкъан образовательни системе

where mistakes are the worst thing you can make.

г1алатал ч1оаг1аг1а ца могадаь х1ама дац.

And the result is that we are educating people

Т1аккха фу хул цунах, – даьра хул адамий кертера креативность яха карматал

out of their creative capacities.

вай образовательни системе дакъа лоацаш цахилар. Цкъа Пикассос аьннад,

Picasso once said this, he said that all children are born artists.

массадола бер суртанчаш долаш кхолл.

The problem is to remain an artist as we grow up.

Бален дерзашдар фуд - уж ишта д1ахо хьал ца кхебер.

I believe this passionately, that we don't grow into creativity,

Цу креативностах пайда эца йиш йолашшехьа,

we grow out of it.

вай из в1алла теркал ца еш ют берашта хьехача хана.

Or rather, we get educated out of it.

Ай, х1анад из ишта?

So why is this?

Т1еххьарча пхе шерагара д1а мел ийккхача хана Стратфорде ваьхав со.

I lived in Stratford-on-Avon until about five years ago.

In fact, we moved from Stratford to Los Angeles.

Стратфорд-он-Эйвон яхача шахьарара даьнна Лос-Анджелесе даха д1адахар тхо.

Оашош кхетаду ма хургдий оаш из мел лоадам боаца кхeлхар да – цхьан г1айрет1ара ваьнна кхыча г1айрет1а кхачара.

So you can imagine what a seamless transition this was.

(Laughter)

(Белам)

Actually, we lived in a place called Snitterfield,

Тхо даьха г1ала Сниттерфилд яхаш яр,

just outside Stratford,

Стратфорда гаьна доаццаш – Шейкспира да ваь моттиг я из.

which is where Shakespeare's father was born.

Х1анз аз цхьа х1ама хаьттача цецдаргдар-кх шо. Со-м ваьннавар.

Are you struck by a new thought? I was.

You don't think of Shakespeare having a father, do you?

Ц1аккха уйла ена хиннайий шоана – Шекспира да хиннавий-хьог1, аьнна? Енаеций?

Do you?

Х1ана енаяц хой шоана?

Because you don't think of Shakespeare being a child, do you?

Х1ана аьлча из Шекспир в1алла бер хиннадий-хьог1, аьнна вай уйла ца ярах.

Shakespeare being seven?

Е из ворх1 шу даьнна хиннавий-хьог1 аьнна.

I never thought of it.

I mean, he was seven at some point.

Сона-м енаяц из цу тайпара уйла. Ишколе иха хургва-кх из,

He was in somebody's English class, wasn't he?

е берашца цхьана классе ваьг1а хургва, хургвеций? Ма садиа хургда цо хьехархой (белам).

(Laughter)

How annoying would that be?

«Кхы ч1оаг1а къахьега деза 1а» яхаш, да а хинна хургва.

(Laughter)

"Must try harder."

(Laughter)

Being sent to bed by his dad, to Shakespeare, "Go to bed, now!"

Е дас 1овижа ахийта хургва, т1ехьа т1атохаш, «Волле, 1овижа!

To William Shakespeare.

Из къоалам а 1обила, из зурма а юхаоза,

"And put the pencil down!"

наьха са ца дуаш»

(Laughter)

"And stop speaking like that."

(Laughter)

"It's confusing everybody."

(Laughter)

(Белам).

Anyway, we moved from Stratford to Los Angeles,

Мичча тайпара дале а, Стратфордера даьнна Лос-Анжелесе кхаьчар тхо.

Т1аккха цу хьаькъехьа цхьа х1ама да са дувца безам болаш.

and I just want to say a word about the transition.

Са во1 дукха раьза вацар цу г1улакха.

Actually, my son didn't want to come.

I've got two kids; he's 21 now, my daughter's 16.

Ши бер да са. Ви1ий х1анз 21 шу даьннад. Йи1ига 16 даьннад.

He didn't want to come to Los Angeles.

Д1адолхаш дика хете а, х1ета а цхьан х1аман раьза вацар-кх из,

He loved it, but he had a girlfriend in England.

х1ана аьлча неш яр цун цигача.

This was the love of his life, Sarah.

Из Сара ч1оаг1а езаш вар-кх из.

He'd known her for a month.

Шоайла байза цхьа бутт мара ба а бацар. 16 шу даьна бар уж.

(Laughter)

Mind you, they'd had their fourth anniversary,

Шоашта ма хой шоана, "Ялхайта шу, ялхайта шу..." безама мел т1ера да.

because it's a long time when you're 16.

He was really upset on the plane.

Фекема т1а даг1ача хана аьлар к1аьнко:

He said, "I'll never find another girl like Sarah."

«Из Сара санна йо1 кхы корайоаг1аргьяц сона».

And we were rather pleased about that, frankly --

Тхо-м, бакъдар аьлча, ч1оаг1а раьза дар цу деша,

х1ана аьлча из-м даьра дар тхо цигара д1адахара кертера бахьан.

(Laughter)

because she was the main reason we were leaving the country.

(Laughter)

(Белам)

Со цецвоаккхаш дар фуд – хьо миччахьа мара ца вахарах, Америке воде а,

But something strikes you when you move to America

кхыча мехка воде а,

and travel around the world:

массанахьа образовательни системашка предметий низам ца1 ба-кх.

every education system on earth has the same hierarchy of subjects.

Хургбарий-хьог1 кхыча тайпара аьнна, миччахьа мара хьо ца вахарах,

Every one. Doesn't matter where you go.

цхьан арг1ан ба-кх.

You'd think it would be otherwise, but it isn't.

Д1а лакхе математикеи метташи латт,

At the top are mathematics and languages, then the humanities.

т1аккха гуманитарни 1илмаш да, юххера д1а к1ал, буххе исбахьален предметаш я.

At the bottom are the arts. Everywhere on earth.

Массанахь цхьа оттам ба-кх!

And in pretty much every system, too, there's a hierarchy within the arts.

Цул совг1а,

цу исбахьален предметашка ба ший низам:

Art and music are normally given a higher status in schools

сурт дилари ашараш лакхари лакхе хул,

than drama and dance.

драма е халхар д1а цхьаккха лоадам боацача меттиге латт. Укх Даьла лаьтта цхьаннахьа корайоаг1аргьяц шоана

There isn't an education system on the planet

that teaches dance every day to children

халхара предмет х1ара дийнахьа

the way we teach them mathematics.

математика санна хьехаш образовательни система.

Why?

Why not?

Ай, х1ана? Х1анад из иштта? Ч1оаг1а кертера ма дий из?

I think this is rather important.

Къамаьл дац – математика лоадаме я, амма бакъда халхар кхы к1езигаг1а лоарх1ам болаш дац.

I think math is very important, but so is dance.

Children dance all the time if they're allowed to, we all do.

Бераш массахана халхадалара т1ерахул вай уж юха ца озадой.

We all have bodies, don't we? Did I miss a meeting?

Вай воаш-м да цунна т1ера. Массадараш дег1амаш долаш да-кх вай, деций? Сайдар ц1аг1а дита венавий-хьог1 со?

(Laughter)

(Белам) Дешара г1улакхи из дег1адоаладари

Truthfully, what happens is, as children grow up,

юкъа т1ара хьалдоладу вай,

we start to educate them progressively from the waist up.

когаш теркал ца деш. Т1аккха беррига теркам цун керта т1а 1от1абохийт,

And then we focus on their heads.

из а цхьа к1езиг-дукха оаг1орабаьнна хул.

And slightly to one side.

Шо лаьтта десса инопланетянаш даларий

If you were to visit education as an alien

and say "What's it for, public education?"

вай образовательни система тахка аьнна дахкийта,

I think you'd have to conclude, if you look at the output,

ер хьан духьа я, сендухьа я,

who really succeeds by this,

пайда эцаш вар малав, т1ехьале фуй,

who does everything they should,

– сона хетаргахьа, хаьдда

who gets all the brownie points, who are the winners --

цхьа уйла йоаг1аргьяр шоана, -

I think you'd have to conclude the whole purpose of public education

укх гергача дунен т1а

throughout the world

мел йола образовательни система

is to produce university professors.

духхьал профессораш кхебе аьнна латташ йолга. Еций?

Isn't it?

They're the people who come out the top.

Шоай дуне долаш нах ма бий уж-м.

And I used to be one, so there.

(Laughter)

Со-се хиннав царех – т1аккха фу даьд? (Белам)

Са-м царна духьала х1ама дац, амма бакъда,

And I like university professors,

but, you know, we shouldn't hold them up

укх даьла лаьтта мел дола хьашташ къоачашдаь аьлий санна маг1а баха безаш бац уж.

as the high-water mark of all human achievement.

They're just a form of life.

Адамий хьисапе уж бале а,

Another form of life.

к1езиг-дукха кхыча тайпара ба уж.

But they're rather curious.

Царна вас е валлац со, цхьабакъда,

And I say this out of affection for them:

there's something curious about professors.

ч1оаг1а садуаргаш-м ба шоана уж.

In my experience -- not all of them, but typically -- they live in their heads.

Царна т1ехьа цхьа х1ама зийнад аз – шоай керта чу (кертаца) бахаш нах ба уж, берригаш беце а.

They live up there and slightly to one side.

Лаьттах ког 1о ца кхеташ цу лакхе бахаш ба уж шоай керта чу, к1езиг-дукха цу кертой тхов оаг1орабаьнна бале а.

Из дег1 шоай доацаш санна.

They're disembodied, you know, in a kind of literal way.

They look upon their body as a form of transport for their heads.

Цу шоай дег1а корта лелабеш йолча

г1удалкха санна б1арахьеж уж.

(Laughter)

Don't they?

It's a way of getting their head to meetings.

(Белам) Цу тайпара шоай кертош д1ай-хьай леладу цар.

(Laughter)

Шо ца теше,

If you want real evidence of out-of-body experiences, by the way,

д1арча залера хьалдехьдайлача дискотеке шо хьадоаг1е,

get yourself along to a residential conference of senior academics

гургба шоана аз бувца профессораш мишта халхабувл т1ехьарча сайран. (Белам).

and pop into the discotheque on the final night.

мишта халхабувл т1ехьарча сайран.

(Laughter)

(Белам) Цига б1аргагургба шоана из ц1ай д1адаллалца

And there, you will see it.

Grown men and women writhing uncontrollably, off the beat.

шоай доалахье боацаш шокъ ена кхувсалу

(Laughter)

къабенна вотеши даьцеши.

Waiting until it ends, so they can go home and write a paper about it.

Тахан дешара система духхьал академически хьашташ кхоачашдеш я.

(Laughter)

Our education system is predicated on the idea of academic ability.

Деррига бахьан фуд?

And there's a reason.

Around the world, there were no public systems of education,

Укх дуне т1а мел йола образовательни система

19 б1аьшарера хьайолаенна –

really, before the 19th century.

лаьрх1а индустриальни хьашташ кхоачашде

They all came into being to meet the needs of industrialism.

чуоттаяь я-кх из образовани.

Из оттам ишта хилара ши бахьан да.

So the hierarchy is rooted on two ideas.

Number one, that the most useful subjects for work are at the top.

Хьалхардар да белха накъаяргйола предметаш

кертера латтар.

So you were probably steered benignly away from things at school

Берашкара берал доаккхаш царна дезар д1а буххе латт –

when you were a kid,

кхыча беса аьлча, белха кхы хайра эшаргйоца предметаш.

things you liked,

on the grounds you would never get a job doing that.

Ишта деций из?

Is that right?

Ашараш ма лекха, х1аьта а илланча хургвац хьох,

"Don't do music, you're not going to be a musician;

сурташ ма дехка, х1аьта-вета суртанча хургвац хьох.

don't do art, you won't be an artist."

Benign advice -- now, profoundly mistaken.

Из хьехам – тахан гуш да ч1оаг1а харц болга .

The whole world is engulfed in a revolution.

Ер деррига дуне революцено чуэззад.

And the second is academic ability,

Шоллаг1а бахьан да

which has really come to dominate our view of intelligence,

вай сага хьаькъал алхха академически карматалца мара белгалдаккхац,

х1ана аьлча университеташа шоашта езача тайпара д1аоттаяьй из система.

because the universities design the system in their image.

Вай д1ахьажача, еррига образовательни система

If you think of it,

the whole system of public education around the world is a protracted process

д1а ишколера хьалволавенна алхха

университете д1аоттарца мара кхы бала болаш яц.

of university entrance.

Цу х1аман жамъ1а оттадича, вайна гу дукха тайп-тайпара карматали нач1али долаш

And the consequence is that many highly talented,

brilliant, creative people think they're not,

дошув санна болча кегийча наьхеи мехкарийи шоаех догьэккх,

because the thing they were good at at school

х1ана аьлча цар берий хана денз е ишколера денз

дика кайоалаш хинна х1ама теркамза дус.

wasn't valued, or was actually stigmatized.

And I think we can't afford to go on that way.

Вай из ишта д1ахо д1адахийта йиш яц.

In the next 30 years, according to UNESCO,

ЮНЕСКО яхача организацес белгалду,

more people worldwide will be graduating through education

х1ат1адоаг1ача 30 шера образовательни системе вай истори хьайолаеннача хана денз мел хинначул

than since the beginning of history.

дукхаг1а адам дешаш хургда аьнна.

More people.

Хьажал, из мел дола адам дакъа лоацаш хилара бахьан да,

And it's the combination of all the things we've talked about:

белхацеи технологешцеи дукха хувцам хилар,

technology and its transformational effect on work,

адамий дебар алсамдалар.

and demography and the huge explosion in population.

Т1аккха 1илман даржа цхьаккха

Suddenly, degrees aren't worth anything.

хам хургбац. Хургбий?

Isn't that true?

Со студент волча хана, хьога 1илман дарж дале,

When I was a student, if you had a degree, you had a job.

If you didn't have a job, it's because you didn't want one.

болх боацаш висацар, из мо вола вола саг балхаза хилча, ший ло1амах болх ца беш вар из.

And I didn't want one, frankly.

Са бакъдар аьлча дукха безам бацар болх бе. (Белам)

(Laughter)

Х1анз ишкол яьккха бераш деш х1ама доацаш

But now kids with degrees are often heading home

to carry on playing video games,

видеоловзараш т1а баг1аш хул, х1ана аьлча хьалха балха отта «бакалавр» дарж дийзача,

х1анза «магистер» дарж деза,

because you need an MA where the previous job required a BA,

т1аккха 1илман кандидат хила веза хьо кхыча балха отта воалле.

and now you need a PhD for the other.

It's a process of academic inflation.

Боккъонца академически инфляци процесс хьахиннай.

And it indicates the whole structure of education is shifting beneath our feet.

Из гойтам ба вай образовательни система

1охарцаш латталга. Вай «хьаькъал» яхача деша

We need to radically rethink our view of intelligence.

ма1ан кердадаккха деза.

Вайна цунах ховш дар да 3 х1ама:

We know three things about intelligence.

хьалхардар – из цхьа хьисап долаш ца хилар. Вай вахарга хьежжа мара вай кхетадац

One, it's diverse.

We think about the world in all the ways that we experience it.

вайна гонахьара айлам. Вай б1аргашца уйла ю,

We think visually, we think in sound, we think kinesthetically.

лергашца ю, лелаш уйла ю.

We think in abstract terms, we think in movement.

Вай абстрактно уйла ю, д1а-хьай леларца ю.

Secondly, intelligence is dynamic.

Шоллаг1а да ала доаг1аш, «хьаькъал» цхьан метте соцаш дац.

If you look at the interactions of a human brain,

Вай хьаь оттамага хьожий, с

as we heard yesterday from a number of presentations,

елхан презентацешка хьоадир-кх из,

intelligence is wonderfully interactive.

вай зувргда, мел боарамзеи поалхамеи бувзам ба цу чухь.

The brain isn't divided into compartments.

Бувзам боаца ралсаш яхкац шоана вай хьаь чу.

In fact, creativity --

Цул совг1а, уж аз ювцаш йола креативни 1амалаш ??

which I define as the process of having original ideas that have value --

1алашъе караг1доал, нагахь санна уж

more often than not comes about

вай х1анз хьоаяь тайп-тайпара хьаькъала оаг1аташ

through the interaction of different disciplinary ways of seeing things.

шоайла бувзам болаш хилча.

Хьаь оттам – цу хьаькъехьа ала доаг1а

By the way, there's a shaft of nerves that joins the two halves of the brain,

цу хьаь шин даькъа юкъе бувзам лоаттабеш нервий гурмат йолга

called the corpus callosum.

– шонкий хьисапе дег1 оал цунах.

It's thicker in women.

Укхаза селхан ма аллара, кхалнаьха сомаг1а да из дег1.

Following off from Helen yesterday,

Сона хетачох, из ишта хиларах кхалнаьха дикаг1а в1ашт1ехьдоал массехк г1улакх цхьатарра де.

this is probably why women are better at multitasking.

Because you are, aren't you?

Далаций?

There's a raft of research, but I know it from my personal life.

Дуккха поалхамаш увттадаьд из х1ама тохкаш, цул совг1а, аз айса зийнад из.

If my wife is cooking a meal at home, which is not often ...

Са ц1аг1а сесаго шу кийчдеча хана,

Даьла къахетамца, каста хилац из (Белам).

thankfully.

(Laughter)

Цо из яа х1ама кийчъеча хана – из дика караг1 ца доале а, массадолчун ишта яц из –

No, she's good at some things.

юкъег1олда телофонаца къамаьл де а,

But if she's cooking, she's dealing with people on the phone,

берашца йистхила а,

she's talking to the kids, she's painting the ceiling --

д1а тховнах басар хьакха а,

(Laughter)

даьра човна дарба де а – деррига караг1доал цун.

she's doing open-heart surgery over here.

If I'm cooking, the door is shut, the kids are out,

Амма бакъда, аз яа х1ама кийчъеча хана, ни1 къайла хул, бераш арадаьха хул,

the phone's on the hook,

телефона аппарат ший метте, х1аьта а, нагахьа санна из хьачуйоале, цунга яппараш еш хул со,

if she comes in, I get annoyed.

I say, "Terry, please, I'm trying to fry an egg in here."

«Дукха яха, 1а со вутаре, сайна фуаш кхарза г1ерташ воаллар со», яхаш. (Белам)

(Laughter)

"Give me a break."

(Laughter)

Actually, do you know that old philosophical thing,

Дагадоаг1ий шоана из философски хаттар

"If a tree falls in a forest, and nobody hears it, did it happen?"

«Хьунаг1а цхьа га 1оежача, из сага хезадеце,

1оежача санна ларх1а езий из? Дагабоаг1ий шоана из зокх?

Remember that old chestnut?

I saw a great T-shirt recently, which said,

Х1анз дукха ха йоацаш цхьа коч яйнай сона цхьа йоазув т1адолаш,

"If a man speaks his mind in a forest, and no woman hears him,

«Кхалсага д1а ца хозаш къонах хьунаг1а ше-шийца йистхилча –

is he still wrong?"

- т1аккха а харцлувш ва из?» аьнна. (белам)

(Laughter)

And the third thing about intelligence is,

Кхоалаг1дар да хьаькъал х1аране

it's distinct.

къоасталуш хилар. Укх юкъа цхьа

I'm doing a new book at the moment called "Epiphany,"

книжка яздеш ва со «Къайлений гойтам» яхаш.

which is based on a series of interviews with people

Цун чулоацама юкъеяхай шоай нач1ал гучадаьккхача нахаца

about how they discovered their talent.

хинна интервью, къаьста цар из мишта гучаяьннай тохкаш. Цецваллал х1ама да из.

I'm fascinated by how people got to be there.

Масала, дукха ха йоцаш са хинна къамаьл, шоана-м цун ц1и хеза хургьяц,

It's really prompted by a conversation I had with a wonderful woman

ч1оаг1а безаме кхалсагац

who maybe most people have never heard of, Gillian Lynne.

Джилиан Лин яхаш, хезайий шоана?

Цхьаццабарашта хеза хургья.

Have you heard of her? Some have.

She's a choreographer, and everybody knows her work.

Хореограф я из, цун белхаш довза хургда шоана.

«Цискаш»,«Операй г1аларт» яха белхаш да цун.

She did "Cats" and "Phantom of the Opera."

Ч1оаг1а кхалсаг я из. Цо Ингалсий мехка Королевски Балете

She's wonderful.

I used to be on the board of The Royal Ballet, as you can see.

увттадаьча халхарашка хиннав со массайттаза, шоана гуча беса.

(Laughter)

Цкъа х1ама дуаш тхоаш цхьана нийсденнача , хаьттадар аз цунга

Gillian and I had lunch one day. I said, "How did you get to be a dancer?"

«Ва, Джилиан, халхара никъ т1а мишта нийсъеннай хьо?» аьнна. Т1аккха дийцар цо сога,

It was interesting.

«Цхьа тамашийна хилар из» аьнна. «Ишколе ухача хана хилар из,

When she was at school, she was really hopeless.

хьехархоша ч1оаг1а догдилладар сох а са дешарах а. 30 шерашка дар из,

And the school, in the '30s, wrote to her parents and said,

ишколера каьхат дайтар

"We think Gillian has a learning disorder."

«дешарах дика кхетац» аьнна. Ший теркам 1от1абахийта караг1далацар цунна,

She couldn't concentrate; she was fidgeting.

цхьан метте йоаг1алацар из. Сона хетаргахьа, из тахан ишколе ухаш яларе,

I think now they'd say she had ADHD.

«теркам бац, сатем байнаб» аьнна ц1и 1от1айила хургьяр, хургьецарий? Амма бакъда

Wouldn't you?

But this was the 1930s, and ADHD hadn't been invented at this point.

цу 30 шерашка из лазар довзацар.

It wasn't an available condition.

Наха хацар цу тайпара айпаргаш хила йиш йолга (белам).

(Laughter)

Мичча беса дале а, лор волча кхаьчар из.

People weren't aware they could have that.

Т1аккха ший наьнаца лор волча д1ачуяхача,

(Laughter)

Anyway, she went to see this specialist.

йи1иг саьн чу латтача г1анда т1а 1охоайир,

So, this oak-paneled room, and she was there with her mother,

шийна ши кулг д1ак1аладелла

сатийна яьг1ар из 20 минот яьлалца,

and she was led and sat on this chair at the end,

нанас лораца къамаьл дувцача юкъа.

and she sat on her hands for 20 minutes,

Джилиана ишколера х1ама караг1цадалара хетадаь дар къамаьл.

while this man talked to her mother

about all the problems Gillian was having at school,

«Х1атоне, нахага укхо бала а бахьаш,

because she was disturbing people, her homework was always late, and so on.

массахана урокашта т1ехьаюсаш, ц1аг1ара болх хьа ца беш иштта д1ахо кхыдараш а» –

ер я 8 шу даьнна з1амига йи1иг. Юххера, лоро ваг1ачара айвенна,

Little kid of eight.

In the end, the doctor went and sat next to Gillian and said,

ер йолча х1ат1авена, аьлар: «Джилиан, жи,

"I've listened to all these things your mother's told me.

аз ладийг1ад хьа мамайга, х1анз цунга цхьаь йистхила веза са.

Тхо х1анз хьадоаг1а хьона.

I need to speak to her privately.

Дукха гац хьона».

Wait here. We'll be back. We won't be very long,"

and they went and left her.

Ше д1ааравоалаш

ший истола т1а лаьтта радио хьалотайир цо.

But as they went out of the room,

he turned on the radio that was sitting on his desk.

Шоаш д1аарабоалаш,

наьнага аьнна хиннад цо,

And when they got out of the room,

«вай доацаш цо фу ду хьожаргда вай».

he said to her mother, "Just stand and watch her."

And the minute they left the room,

«Уж д1аарабаьнна минот яьннаяцар, со хьалг1атта цу лийкхача ашарах

she was on her feet, moving to the music.

халхаяла эттача хана»,- йоах Джилиана.

And they watched for a few minutes, and he turned to her mother and said,

Б1арахьежаш цхьа юкъ яьккха, лоро наьнагахьа д1авийрза аьнна хиннад:

"Mrs. Lynne, Gillian isn't sick.

«Ва кхалсаг, из хьа йи1иг цамогаш яц хьона. Из халхархо я хьона.

She's a dancer.

Халхара ишколе д1аяла еза 1а из».

Take her to a dance school."

I said, "What happened?"

«Т1аккха фу дир оаш?»,- аьнна хаьттар аз цунга.

She said, "She did. I can't tell you how wonderful it was.

Жоп далар цо: «Даьра, са ираза, нанас д1аялар со цу ишколе.

We walked in this room, and it was full of people like me --

Со цига д1ачуеннача хана,

people who couldn't sit still,

се мо бераш б1аргадайра сона. Со мо цхьан меттиге 1о ца ховшалуш дар уж.

people who had to move to think."

Уйла еча хана, лела безаш хьашт долаш бар уж».

Who had to move to think.

Хьажал, уйла еча хана цхьаццабола нах д1ай-хьай лела безаш хьашт долаш хул-кх.

They did ballet, they did tap, jazz; they did modern; they did contemporary.

Балет халхабовлар уж, тайп-тайпара ашараш, джаз, х1анзарча заман яр, кхы д1ахояр а.

Дика карматал хиларах Королевски балетни ишколе д1аэц из,

She was eventually auditioned for the Royal Ballet School.

д1ахо соло гойтамаш ду цо, ишта гаьнайоал из

She became a soloist; she had a wonderful career at the Royal Ballet.

ший хьат1аийцача наькъ т1а.

She eventually graduated from the Royal Ballet School,

Ишта йистейоаккх из ишкол а,

т1аккха ший компании хьаелл цо – «Джилиан Лин Денс Кампани» яхаш.

founded the Gillian Lynne Dance Company,

met Andrew Lloyd Webber.

Т1аккха Андрю Ллойд Вебераца в1ашаг1кхет уж.

She's been responsible for

some of the most successful musical theater productions in history,

Укх дунен т1а эггара ц1ихеза постановкаш увттаяьй цо,

she's given pleasure to millions,

дуккхача наьха самукъадоаккхаш,

and she's a multimillionaire.

Somebody else might have put her on medication and told her to calm down.

мультимиллионер хиннай шийх.

(Applause)

Амма бакъда, цу хана из ишколерча хьехархоша дешара т1ехьайисай яхача хана

цунна молхаш а маьхий а детта тарлора, из меттайоалае г1ерташ.

Сона фу хет аьлча.. (т1оараш детт) Со кхача г1ертар фуд аьлча:

What I think it comes to is this:

Al Gore spoke the other night

Ал Гора дукха ха йоаццаш къамаьл дир экологехи

about ecology and the revolution that was triggered by Rachel Carson.

Рейчал Карсона чакхьяьккхача революцехи.

Вай догдаха дезар фуд -

I believe our only hope for the future

is to adopt a new conception of human ecology,

адамий экологех бола кхетам кердабаккха беза вай,

цхьацца хувцамаш дергдолаш,

one in which we start to reconstitute our conception

of the richness of human capacity.

адамий карматал мел боаромза а торонаш йолаш я гургдолаш.

Our education system has mined our minds

Вай лаьтта оахаш хьоанал хьаараозача тайпара

in the way that we strip-mine the earth for a particular commodity.

вай образовательни системо вай хьоа бокъабаьб.

Вайна кхоана цунгара дикадар даргдац.

And for the future, it won't serve us.

We have to rethink the fundamental principles

Вай берашта хьехара оттамий лард

on which we're educating our children.

хувца еза вай.

There was a wonderful quote by Jonas Salk, who said,

Ч1оаг1а дика лоарх1аме дешаш да Джонас Салка аьнна:

"If all the insects were to disappear from the Earth,

«Укх 50 шера, укх даьла лаьтта мел дола секам д1адаьлча,

within 50 years, all life on Earth would end.

укх лаьтта т1ара вахар соцаргдар.

Амма бакъда, укх 50 шера, укх лаьтта мела дола адам д1адаьлча,

If all human beings disappeared from the Earth,

укх дунен т1а мел дола дийна х1ама парг1атдаьнна даржаргдар».

within 50 years, all forms of life would flourish."

Сога хаьттача, нийса лув из.

And he's right.

Т1аккха ТЕДо малаг1а дакъа лоац цу хьаькъехьа,

What TED celebrates is the gift of the human imagination.

цо дезду земсеттолг яха адамашта денна ни1мат

We have to be careful now that we use this gift wisely,

Ч1оаг1а хьурмат де деза вай цунна,

and that we avert some of the scenarios that we've talked about.

ийрчача хьисапе из хургдоацаш. Цхьа никъ мара бац вай:

And the only way we'll do it is by seeing our creative capacities

кретивность яхача карматала хьурмат дари,

for the richness they are

вай берех дика ноахал хьалкхер догдахари.

and seeing our children for the hope that they are.

Вай г1улакх фуд аьлча -

And our task is to educate their whole being,

вай берашта цхьан хьисапе йоацаш йизза образовани д1аялар – шоай кхоанен уж кийча хургболаш.

so they can face this future.

By the way -- we may not see this future,

Вайна-м б1арга ца го мег из, амма бакъда царна гургья из.

but they will.

Вай болх малаг1а ба аьлча – царна г1о дар цунгара беркат эца.

And our job is to help them make something of it.

Баркал шоана!

Thank you very much.

(Applause)