Do schools kill creativity? | Sir Ken Robinson | TED

Tłumaczenie: Radek Tomaszewski Korekta: Jakub Bruszewski

Dzień dobry. Jak się macie? Było super?

Good morning. How are you?

(Audience) Good.

It's been great, hasn't it?

Brak mi słów na te niezwykłe prezentacje.

I've been blown away by the whole thing.

In fact, I'm leaving.

Właściwie, to wychodzę... (Śmiech)

(Laughter)

Były trzy ciekawe tematy,

There have been three themes running through the conference,

poruszone podczas konferencji, które nawiązywały

which are relevant to what I want to talk about.

One is the extraordinary evidence of human creativity

do tego o czym chcę mówić.

Jeden z nich to nadzwyczajny dowód ludzkiej kreatywności

in all of the presentations that we've had

we wszystkich prezentacjach, które widzieliśmy

and in all of the people here;

just the variety of it and the range of it.

i u wszystkich osób tutaj. Choćby jej różnorodność

i rozpiętość. Po drugie

The second is that it's put us in a place

where we have no idea what's going to happen

jesteśmy w punkcie, z którego zupełnie nie widać

in terms of the future.

przyszłych wydarzeń. Nie mamy pojęcia,

No idea how this may play out.

jak to się rozegra.

I have an interest in education.

Interesuję się edukacją -

Actually, what I find is, everybody has an interest in education.

zauważyłem, że każdy się nią interesuje.

Don't you?

Nieprawdaż? Myślę, że to bardzo ciekawe..

I find this very interesting.

Jeśli wybierzecie się na przyjęcie i powiecie,

If you're at a dinner party, and you say you work in education --

że pracujecie w oświacie -

actually, you're not often at dinner parties, frankly.

choć, raczej nie bywa się na przyjęciach pracując w oświacie...

(Laughter)

If you work in education, you're not asked.

(Śmiech) Nie zapraszają was...

(Laughter)

I jakoś nigdy nie zapraszają cię ponownie, co mnie trochę dziwi.

And you're never asked back, curiously. That's strange to me.

But if you are, and you say to somebody,

Ale jeśli już tam jesteście i ktoś zapyta,

you know, they say, "What do you do?"

no wiesz.. "Czym się zajmujesz?"

and you say you work in education,

a ty na to, że pracujesz w oświacie,

you can see the blood run from their face.

to widzisz, jak ta osoba blednie. Myśli sobie: "Boże", "Czemu ja?

They're like, "Oh my God. Why me?"

(Laughter)

Jedyna impreza w tym tygodniu i coś takiego..." (Śmiech)

"My one night out all week."

(Laughter)

But if you ask about their education, they pin you to the wall,

Ale jeśli zapytacie o ich edukację,

to przyprą cię do muru. To jedna rzeczy,

because it's one of those things that goes deep with people, am I right?

które zapadają głęboko w pamięć, mam rację?

Like religion and money and other things.

Jak religia albo pieniądze i wiele innych spraw.

So I have a big interest in education, and I think we all do.

Edukacja to mój "konik", podobnie jak wielu ludzi.

Zainwestowaliśmy w nią ogromny kapitał,

We have a huge vested interest in it,

partly because it's education that's meant to take us into this future

częściowo dlatego, że to właśnie edukacja ma nas przenieść

w przyszłość, której nie możemy uchwycić.

that we can't grasp.

If you think of it,

Pomyślcie przez chwilę, dzieci rozpoczynające szkołę w tym roku

children starting school this year will be retiring in 2065.

będą odchodzić na emeryturę w 2065. A nikt nie ma pojęcia

Nobody has a clue,

despite all the expertise that's been on parade for the past four days,

mimo ekspertyz, które mieliśmy na tapecie przez ostatnie dni

jak będzie wyglądał świat

what the world will look like in five years' time.

za pięć lat. A jednak usiłujemy

And yet, we're meant to be educating them for it.

edukować je na tą okoliczność. Tak więc, ta nieprzewidywalność

So the unpredictability, I think, is extraordinary.

jest nadzwyczajna.

And the third part of this is that we've all agreed, nonetheless,

No i trzecią kwestią jest to,

że wszyscy jesteśmy zgodni, bez wyjątku,

on the really extraordinary capacities that children have --

co do nadzwyczajnych zdolności u dzieci -

their capacities for innovation.

ich zdolności do innowacji. Sirena była zdumiewająca,

I mean, Sirena last night was a marvel, wasn't she?

czyż nie? Cudownie było patrzeć jak gra.

Just seeing what she could do.

And she's exceptional, but I think she's not, so to speak,

Jest wyjątkowa, ale myślę, że ...jakby to ująć...

nie jest wyjątkowa, na tle wszystkich dzieci.

exceptional in the whole of childhood.

Widzieliście osobę, pełną poświęcenia temu co robi,

What you have there is a person of extraordinary dedication

who found a talent.

która odnalazła talent. I według mnie

And my contention is, all kids have tremendous talents,

wszystkie dzieci mają ogromny talenty.

and we squander them, pretty ruthlessly.

A my marnujemy je i to bezwzględnie.

Tak więc, chciałbym pomówić o edukacji

So I want to talk about education,

and I want to talk about creativity.

i kreatywności.. Twierdzę, że kreatywność

My contention is that creativity now is as important in education as literacy,

jest teraz w edukacji tak istotna jak nauka pisania i czytania.

I powinniśmy traktować je na równi.

and we should treat it with the same status.

(Applause)

(Brawa) Dziękuję. To by było na tyle...

Thank you.

(Applause)

That was it, by the way. Thank you very much.

Dziękuję bardzo. (Śmiech) Więc... Zostało 15 minut...

(Laughter)

So, 15 minutes left.

Zatem, urodziłem się... (Śmiech)

(Laughter)

"Well, I was born ... "

(Laughter)

Słyszałem ostatnio świetną historię. Uwielbiam ją opowiadać.

I heard a great story recently -- I love telling it --

o małej dziewczynce na lekcji rysunku. Miała 6 lat

of a little girl who was in a drawing lesson.

She was six, and she was at the back, drawing,

i siedziała z tyłu, rysując.

and the teacher said this girl hardly ever paid attention,

Nauczycielka twierdziła, że dziewczynka nie może

skupić uwagi, a jednak na zajęciach z rysunku potrafiła.

and in this drawing lesson, she did.

The teacher was fascinated.

She went over to her, and she said, "What are you drawing?"

Nauczycielka podeszła do niej

i zapytała: "Co rysujesz?"

And the girl said, "I'm drawing a picture of God."

Na co dziewczynka: "Rysuję obraz Boga."

And the teacher said, "But nobody knows what God looks like."

Nauczycielka: "Ale nikt nie wie jak wygląda Bóg.."

And the girl said, "They will in a minute."

A dziewczynka: "To za minutkę się dowiedzą."

(Laughter)

(Śmiech).

Kiedy mój syn James miał cztery lata, w Anglii,

When my son was four in England --

Właściwie to wszędzie miał wtedy 4 lata... (Śmiech)

actually, he was four everywhere, to be honest.

Żeby była jasność: gdzie by nie był, miał wtedy 4 lata.

(Laughter)

If we're being strict about it, wherever he went, he was four that year.

He was in the Nativity play. Do you remember the story?

Zatem, wziął wówczas udział w Jasełkach.

Pamiętacie tą historię? To znana historia.

(Laughter)

No, it was big, it was a big story.

Wszyscy ją znają. Mel Gibson nakręcił kontynuację,

Mel Gibson did the sequel, you may have seen it.

(Laughter)

może widzieliście? "Jasełka II". Tak czy inaczej, James dostał rolę Józefa,

"Nativity II."

But James got the part of Joseph, which we were thrilled about.

i byliśmy tym podekscytowani.

We considered this to be one of the lead parts.

Uważaliśmy, że to jedna z głównych ról.

We had the place crammed full of agents in T-shirts:

Miejsce zapełniliśmy "agentami" w koszulkach

z napisem: "James Robinson JEST JÓZEFEM" (Śmiech)

"James Robinson IS Joseph!"

(Laughter)

He didn't have to speak, but you know the bit where the three kings come in?

Nie musiał nic mówić, ale znacie ten fragment

kiedy wchodzą trzej królowie. Przynoszą dary,

They come in bearing gifts, gold, frankincense and myrrh.

niosą złoto, kadzidło i mirrę.

This really happened.

I to się naprawdę stało. Siedzieliśmy tam

We were sitting there, and I think they just went out of sequence,

a chłopcy zapomnieli sekwencji

because we talked to the little boy afterward and said,

bo potem zapytaliśmy jednego z nich

"You OK with that?" They said, "Yeah, why? Was that wrong?"

"Wszystko ok?". Odpowiedział: "Jasne, a co? Coś było nie tak?"

Zrobili małą podmianę, nic wielkiego.

They just switched.

The three boys came in, four-year-olds with tea towels on their heads.

Tak czy owak, trzej czteroletni chłopcy

weszli z kuchennymi ręcznikami na głowach,

postawili swoje pudełeczka

They put these boxes down, and the first boy said, "I bring you gold."

i pierwszy z nich powiedział: , "Przynoszę ci złoto."

And the second boy said, "I bring you myrrh."

Drugi powiedział: "Przynoszę ci mirrę."

And the third boy said, "Frank sent this."

(Laughter)

a trzeci powiedział: "Frank to przysłał". (Śmiech)

What these things have in common is that kids will take a chance.

Te historie łączy fakt, że dzieci zawsze korzystają z okazji.

If they don't know, they'll have a go.

Jeśli czegoś nie wiedzą, to spróbują improwizacji.

Mam rację? Nie boją się, że się pomylą.

Am I right? They're not frightened of being wrong.

Nie chodzi mi o to, że mylić się to to samo, co być kreatywnym.

I don't mean to say that being wrong is the same thing as being creative.

What we do know is, if you're not prepared to be wrong,

Ale powinniśmy wiedzieć,

że jeśli nie jesteś przygotowany na pomyłkę,

you'll never come up with anything original --

nigdy nie będziesz w stanie wymyślić nic oryginalnego.

if you're not prepared to be wrong.

Jeśli nie oswoisz się z pomyłką! I jeszcze zanim dzieci dorosną

And by the time they get to be adults, most kids have lost that capacity.

większość z nich traci tą 'zdolność'.

Boją się popełniać błędy.

They have become frightened of being wrong.

And we run our companies like this.

Nawiasem mówiąc, podobnie prowadzimy nasze firmy.

We stigmatize mistakes.

Piętnujemy błędy. Stworzyliśmy i podtrzymujemy

And we're now running national education systems

narodowe systemy edukacji, w których

where mistakes are the worst thing you can make.

błędy są najgorszą rzeczą, którą możesz zrobić.

And the result is that we are educating people

W wyniku tego pozbawiamy ludzi ich zdolności

out of their creative capacities.

do bycia kreatywnym. Picasso powiedział kiedyś:

Picasso once said this, he said that all children are born artists.

"Wszystkie dzieci rodzą się artystami."

The problem is to remain an artist as we grow up.

Największy problem to pozostać artystą w miarę dorastania.

I believe this passionately, that we don't grow into creativity,

do kreatywności nie dorastamy,

we grow out of it.

lecz z niej wyrastamy. Lub raczej: zostajemy z niej wyedukowani.

Or rather, we get educated out of it.

Dlaczego tak się dzieje?

So why is this?

Jeszcze 5 lat temu mieszkałem na obrzeżach Stratford.

I lived in Stratford-on-Avon until about five years ago.

In fact, we moved from Stratford to Los Angeles.

Przeprowadziliśmy się ze Stratford do Los Angeles.

Praktycznie, nie zauważyliśmy tej "drobnej" zmiany...

So you can imagine what a seamless transition this was.

(Laughter)

(śmiech) Właściwie to,

Actually, we lived in a place called Snitterfield,

mieszkaliśmy w Snitterfield,

just outside Stratford,

zaraz za Stratford, gdzie urodził się

which is where Shakespeare's father was born.

ojciec Szekspira. Porażeni nową myślą? Ja byłem.

Are you struck by a new thought? I was.

You don't think of Shakespeare having a father, do you?

Przyszło wam wcześniej do głowy, że Shakespeare miał ojca?

Do you?

Nie? A pomyśleliście kiedyś,

Because you don't think of Shakespeare being a child, do you?

że Szekspir też kiedyś był dzieckiem?

Shakespeare being seven?

Szekspir siedmiolatkiem? Nigdy o tym nie myślałem.

I never thought of it.

I mean, he was seven at some point.

Miał kiedyś 7 lat. Był w czyjejś klasie

He was in somebody's English class, wasn't he?

na angielskim, prawda? To dopiero musiało być wkurzające.

(Laughter)

How annoying would that be?

(Śmiech) Myślał: "Staraj się bardziej!". Ojciec gonił go do łóżka mówiąc:

(Laughter)

"Must try harder."

(Laughter)

Being sent to bed by his dad, to Shakespeare, "Go to bed, now!"

"Idź SPAĆ!”, wiecie,

To William Shakespeare.

do Williama Szekspira. "I odłóż ten ołówek!

"And put the pencil down!"

I przestań mówić w ten sposób! Bo nikt nie wie o co ci chodzi..."

(Laughter)

"And stop speaking like that."

(Laughter)

"It's confusing everybody."

(Laughter)

(Śmiech)

Anyway, we moved from Stratford to Los Angeles,

Przenieśliśmy się ze Stratford do LA

i właściwie to miałem mówić o tej przeprowadzce...

and I just want to say a word about the transition.

Mój syn nie chciał jechać.

Actually, my son didn't want to come.

I've got two kids; he's 21 now, my daughter's 16.

Mam dwoje dzieci: syn ma teraz 21 lat, córka 16.

He didn't want to come to Los Angeles.

On nie chciał się przenosić, choć uwielbia Los Angeles,

He loved it, but he had a girlfriend in England.

ale miał dziewczynę w Anglii, miłość swojego życia - Sarah.

This was the love of his life, Sarah.

Znali się wtedy od miesiąca.

He'd known her for a month.

Musicie wiedzieć, że mijała wówczas ich 4. rocznica,

(Laughter)

Mind you, they'd had their fourth anniversary,

a to dużo czasu, kiedy ma się 16 lat.

because it's a long time when you're 16.

He was really upset on the plane.

W każdym razie, w samolocie był bardzo zły

He said, "I'll never find another girl like Sarah."

i powiedział: "Już nigdy nie znajdę takiej dziewczyny jak Sarah."

And we were rather pleased about that, frankly --

I byliśmy z tego zadowoleni

bo była głównym powodem, naszego wyjazdu z kraju.

(Laughter)

because she was the main reason we were leaving the country.

(Laughter)

(Śmiech)

Ale przenosząc się do Ameryki

But something strikes you when you move to America

i podróżując po świecie, dowiadujesz się,

and travel around the world:

że każdy system edukacji na ziemi ma tą samą hierarchię przedmiotów.

every education system on earth has the same hierarchy of subjects.

Każdy. Gdziekolwiek pojedziecie.

Every one. Doesn't matter where you go.

Możecie myśleć, że jest inaczej, ale to nieprawda.

You'd think it would be otherwise, but it isn't.

Na samej górze znajdują się, matematyka i języki,

At the top are mathematics and languages, then the humanities.

potem humanistyczne, a artystyczne są na szarym końcu.

At the bottom are the arts. Everywhere on earth.

W każdym zakątku świata.

And in pretty much every system, too, there's a hierarchy within the arts.

Podobnie jest, w większości tych systemów,

z hierarchią przedmiotów artystycznych.

Art and music are normally given a higher status in schools

Sztuka i muzyka zajmują wyższe pozycje

than drama and dance.

niż teatr i taniec. Nie ma takiego systemu na świecie,

There isn't an education system on the planet

that teaches dance every day to children

w którym dzieci uczyłyby się codziennie

the way we teach them mathematics.

tańca, tak jak matematyki. Dlaczego?

Why?

Why not?

No czemu nie? Ja uważam, że to istotne.

I think this is rather important.

Myślę, że matematyka i taniec są tak samo ważne.

I think math is very important, but so is dance.

Children dance all the time if they're allowed to, we all do.

Dzieci tańczą cały czas, jeśli się im na to pozwoli, jak wszyscy.

We all have bodies, don't we? Did I miss a meeting?

Wszyscy mamy ciała, prawda? A może przegapiłem jakieś spotkanie?

(Laughter)

(śmiech) Jednak kiedy dzieci dorastają,

Truthfully, what happens is, as children grow up,

zaczynamy kształcić je od pasa w górę,

we start to educate them progressively from the waist up.

skupiając się szczególnie na ich głowach.

And then we focus on their heads.

I to dość stronniczo.

And slightly to one side.

Gdybyście, jako kosmiczni przybysze, odwiedzili szkołę

If you were to visit education as an alien

and say "What's it for, public education?"

i odpowiedzieć: "Po co jest publiczna edukacja?"

I think you'd have to conclude, if you look at the output,

To doszlibyście do wniosku, patrząc na efekt końcowy,

who really succeeds by this,

kto naprawdę osiąga sukces dzięki edukacji?

who does everything they should,

kto robi wszystko, co do niego należy?

who gets all the brownie points, who are the winners --

kto zgarnia punkty, kto jest zwycięzcą?

I think you'd have to conclude the whole purpose of public education

Gdybyście rozważyli cel edukacji, na całym świecie,

throughout the world

wniosek byłby jeden:

is to produce university professors.

Edukacja produkuje profesorów uniwersyteckich! Nieprawdaż?

Isn't it?

They're the people who come out the top.

To są ludzie, których znaleźlibyście na szczycie.

And I used to be one, so there.

(Laughter)

Kiedyś byłem jednym z nich. Co z tego..?

Lubię profesorów uniwersyteckich, ale wiecie...

And I like university professors,

but, you know, we shouldn't hold them up

nie powinniśmy traktować ich jak szczyt osiągnięć ludzkości.

as the high-water mark of all human achievement.

They're just a form of life.

Są po prostu formami życia,

Another form of life.

kolejną formą życia. Ale są raczej osobliwi,

But they're rather curious.

Mówię to tylko z czystej sympatii do nich.

And I say this out of affection for them:

there's something curious about professors.

Z moich kontaktów z profesorami wynika kilka ciekawych spostrzeżeń --

In my experience -- not all of them, but typically -- they live in their heads.

może nie wszyscy, ale większość, żyje we własnych głowach.

They live up there and slightly to one side.

Żyją tam, i to z tendencją do jednej półkuli.

Są pozbawieni ciał, wiecie, i to całkiem dosłownie.

They're disembodied, you know, in a kind of literal way.

They look upon their body as a form of transport for their heads.

Postrzegają swoje ciała

jako środek transportu dla głowy. Zauważyliście?

(Laughter)

Don't they?

It's a way of getting their head to meetings.

(Śmiech) To sposób na dostarczanie jej na spotkania.

(Laughter)

Jeśli żądacie dowodów zjawiska opuszczania ciała

If you want real evidence of out-of-body experiences, by the way,

wybierzcie się kiedyś na jakąś konferencję

get yourself along to a residential conference of senior academics

profesorów akademickich

and pop into the discotheque on the final night.

i wpadnijcie na dyskotekę ostatniej nocy.

(Laughter)

(śmiech) Wtedy się przekonacie. Dorośli mężczyźni i kobiety

And there, you will see it.

Grown men and women writhing uncontrollably, off the beat.

wykonujący niekontrolowane ruchy poza rytmem,

(Laughter)

wyczekujący końca balu i powrotu do domu, w którym napiszą o tym artykuł.

Waiting until it ends, so they can go home and write a paper about it.

Nasz system edukacji opiera się na idei kompetencji akademickich.

(Laughter)

Our education system is predicated on the idea of academic ability.

Jest ku temu powód:

And there's a reason.

Around the world, there were no public systems of education,

Cały system został wynaleziony... Do wieku XIX, na świecie

nie było publicznego systemu edukacji z prawdziwego zdarzenia.

really, before the 19th century.

Pojawiły się dopiero, aby sprostać wymaganiom

They all came into being to meet the needs of industrialism.

industrializmu.

System zatem, wywodzi się z dwóch głównych założeń.

So the hierarchy is rooted on two ideas.

Number one, that the most useful subjects for work are at the top.

Przedmioty najbardziej przydatne do pracy są w czołówce

Więc "dobrodusznie" pokierowano was

So you were probably steered benignly away from things at school

daleko od rzeczy, które lubiliście robić.

when you were a kid,

Motywując to słowami,

things you liked,

on the grounds you would never get a job doing that.

że nigdy nie dostaniecie pracy związanej z tym. Czyż nie?

Is that right?

''Nie graj, nie zostaniesz muzykiem."

"Don't do music, you're not going to be a musician;

Nie maluj, i tak nie będziesz artystą”

don't do art, you won't be an artist."

Benign advice -- now, profoundly mistaken.

"Życzliwa" rada, jednak nietrafiona. Cały świat jest pochłonięty rewolucją.

The whole world is engulfed in a revolution.

"Życzliwa" rada, jednak nietrafiona. Cały świat jest pochłonięty rewolucją.

And the second is academic ability,

Dwa to kompetencja akademicka, która poważnie zdominowała

which has really come to dominate our view of intelligence,

nasze pojmowanie inteligencji,

ponieważ uniwersytety stworzyły system edukacji na swoje podobieństwo.

because the universities design the system in their image.

Zastanówcie się, cały system edukacji

If you think of it,

the whole system of public education around the world is a protracted process

na świecie to przeciągły proces

osiągania coraz wyższych stopni naukowych.

of university entrance.

W rezultacie, wielu wysoce utalentowanych,

And the consequence is that many highly talented,

brilliant, creative people think they're not,

wspaniałych, kreatywnych ludzi, myśli, że tacy nie są,

because the thing they were good at at school

bo rzecz, w której byli dobrzy w szkole

nie była ceniona, lecz tępiona.

wasn't valued, or was actually stigmatized.

And I think we can't afford to go on that way.

Nie możemy dłużej sobie na to pozwolić.

In the next 30 years, according to UNESCO,

Za 30 lat, w oparciu o dane UNESCO,

more people worldwide will be graduating through education

na całym świecie, będziemy mieli więcej absolwentów

than since the beginning of history.

niż kiedykolwiek wcześniej w naszej historii.

More people.

To wynik kombinacji wszystkich rzeczy,

And it's the combination of all the things we've talked about:

o których tu mówiliśmy:

technology and its transformational effect on work,

technologii i jej wpływu na prace, demografii,

and demography and the huge explosion in population.

oraz dużego wzrostu ilości narodzin.

Suddenly, degrees aren't worth anything.

Nagle, okazuje się, że stopnie naukowe nic nie znaczą. Czyż nie?

Isn't that true?

Za moich czasów, jeśli miałeś tytuł, miałeś też pracę.

When I was a student, if you had a degree, you had a job.

If you didn't have a job, it's because you didn't want one.

Jeśli nie miałeś pracy, oznaczało, że jej zwyczajnie nie chciałeś.

And I didn't want one, frankly.

Ja nie chciałem, szczerze mówiąc. (Śmiech)

(Laughter)

Teraz dzieci z tytułami naukowymi

But now kids with degrees are often heading home

to carry on playing video games,

wracają do domów, żeby pograć w gry video,

bo potrzebna jest magisterka, tam gdzie wcześniej wymagano licencjatu,

because you need an MA where the previous job required a BA,

albo doktorat, żeby dostać inną pracę.

and now you need a PhD for the other.

It's a process of academic inflation.

Jest to proces inflacji akademickiej,

And it indicates the whole structure of education is shifting beneath our feet.

która sygnalizuje, że struktura edukacji

osuwa nam się spod nóg. Musimy radykalnie zmienić

We need to radically rethink our view of intelligence.

myślenie o inteligencji,

o której wiemy 3 rzeczy:

We know three things about intelligence.

Po pierwsze, nie jest jednakowa. Odbieramy świat

One, it's diverse.

We think about the world in all the ways that we experience it.

na przeróżne sposoby. Myślimy wizualnie,

We think visually, we think in sound, we think kinesthetically.

myślimy dźwiękami, myślimy kinetycznie,

We think in abstract terms, we think in movement.

myślimy abstrakcyjnie, myślimy w ruchu.

Secondly, intelligence is dynamic.

Po drugie, inteligencja jest dynamiczna.

If you look at the interactions of a human brain,

Jeśli spojrzymy na działanie ludzkiego umysłu,

as we heard yesterday from a number of presentations,

co wczoraj omawialiśmy,

intelligence is wonderfully interactive.

inteligencja jest cudownie interaktywna.

The brain isn't divided into compartments.

Mózg nie jest podzielony na komory.

In fact, creativity --

Tak naprawdę, kreatywność, którą określam jako proces

which I define as the process of having original ideas that have value --

tworzenia nowych, wartościowych pomysłów,

more often than not comes about

najczęściej zachodzi dzięki postrzeganiu rzeczy

through the interaction of different disciplinary ways of seeing things.

przez pryzmat interakcji rożnych dziedzin.

Mózg jest specjalnie(...) -- swoją drogą

By the way, there's a shaft of nerves that joins the two halves of the brain,

istnieje trzon nerwowy łączący półkule mózgowe

called the corpus callosum.

- ciało modzelowate. Jest grubsze u kobiet.

It's thicker in women.

Być może dlatego kobiety są lepsze

Following off from Helen yesterday,

w wykonywaniu wielu zadań naraz.

this is probably why women are better at multitasking.

Because you are, aren't you?

Bo tak jest, czyż nie?

There's a raft of research, but I know it from my personal life.

Wynika to z wielu badań, ale wiem to też z życia osobistego.

If my wife is cooking a meal at home, which is not often ...

Kiedy moja żona gotuje

co nie zdarza się często, na szczęście, (Śmiech)

thankfully.

(Laughter)

ale jest dobra w innych sprawach,

No, she's good at some things.

a jeśli już gotuje,

But if she's cooking, she's dealing with people on the phone,

to jednocześnie rozmawia przez telefon,

she's talking to the kids, she's painting the ceiling --

rozmawia z dziećmi, maluje sufit,

(Laughter)

operuje na otwartym sercu gdzieś obok.

she's doing open-heart surgery over here.

If I'm cooking, the door is shut, the kids are out,

Kiedy ja gotuję, drzwi są zamknięte, dzieci poza domem,

the phone's on the hook,

telefon odłożony. Gdy wchodzi żona, zdenerwowany mówię:

if she comes in, I get annoyed.

I say, "Terry, please, I'm trying to fry an egg in here."

"Terry, błagam, próbuję tu usmażyć jajko, daj mi chwilę!" (Śmiech)

(Laughter)

"Give me a break."

(Laughter)

Actually, do you know that old philosophical thing,

Znacie tą starą, filozoficzną powiastkę,

"If a tree falls in a forest, and nobody hears it, did it happen?"

jeśli w lesie zwali się jakieś drzewo i nikt tego nie usłyszy,

to czy wydarzyło się to naprawdę?

Remember that old chestnut?

I saw a great T-shirt recently, which said,

Ostatnio widziałem T-Shirt z napisem: "Jeśli mężczyzna mówi otwarcie

"If a man speaks his mind in a forest, and no woman hears him,

w lesie i nie słyszy go żadna kobieta,

is he still wrong?"

to czy on wciąż nie ma racji?" (Śmiech)

(Laughter)

And the third thing about intelligence is,

Trzecią kwestią dotyczącą inteligencji jest to,

it's distinct.

że jest wyrazista. Piszę teraz nową książkę

I'm doing a new book at the moment called "Epiphany,"

zatytułowaną "Epifania", opartą na serii

which is based on a series of interviews with people

wywiadów z ludźmi o tym, jak odkryli swój talent

about how they discovered their talent.

Fascynujące jest to, jak zaszli tak daleko.

I'm fascinated by how people got to be there.

Sprowokowała mnie do tego rozmowa,

It's really prompted by a conversation I had with a wonderful woman

ze wspaniałą kobietą, o której niewielu słyszało,

who maybe most people have never heard of, Gillian Lynne.

nazywa się Gillian Lynne,

kojarzycie? Niektórzy na pewno. Jest choreografem

Have you heard of her? Some have.

She's a choreographer, and everybody knows her work.

i wszyscy znają jej projekty.

Pracowała nad "Cats" i "Upiór w operze".

She did "Cats" and "Phantom of the Opera."

Jest wspaniała. Kiedyś bywałem na deskach Baletu Królewskiego, w Anglii,

She's wonderful.

I used to be on the board of The Royal Ballet, as you can see.

jak widzicie.

(Laughter)

Podczas wspólnego obiadu zapytałem:

Gillian and I had lunch one day. I said, "How did you get to be a dancer?"

jak to się stało, że zostałaś tancerką?

It was interesting.

I co ciekawe, jako uczennica

When she was at school, she was really hopeless.

była beznadziejna. Szkoła, a było to w latach 30,

And the school, in the '30s, wrote to her parents and said,

wysłała list do jej rodziców mówiąc,

"We think Gillian has a learning disorder."

"Gillian ma trudności z nauką." Nie potrafiła się skoncentrować

She couldn't concentrate; she was fidgeting.

ciągle się wierciła. Teraz nazwaliby to pewnie

I think now they'd say she had ADHD.

ADHD. Czyż nie? Ale to działo się w 1930 roku,

Wouldn't you?

But this was the 1930s, and ADHD hadn't been invented at this point.

ADHD wówczas jeszcze nie istniało.

It wasn't an available condition.

To była niedostępna 'choroba'. (śmiech)

(Laughter)

Ludzie nie zdawali sobie sprawy, że można ją mieć.

People weren't aware they could have that.

W każdym razie, matka zabrała Gillian do specjalisty

(Laughter)

Anyway, she went to see this specialist.

wprowadziła ją do gabinetu wyłożonego dębem

So, this oak-paneled room, and she was there with her mother,

i posadziła na krześle na końcu.

Siedziała na rękach przez 20 minut kiedy

and she was led and sat on this chair at the end,

facet rozmawiał z jej matką o wszystkich

and she sat on her hands for 20 minutes,

problemach Gillian w szkole, o tym jak

while this man talked to her mother

about all the problems Gillian was having at school,

przeszkadzała ludziom,

because she was disturbing people, her homework was always late, and so on.

nie odrabiała lekcji i tak dalej,

typowe 8 letnie dziecko. Na koniec lekarz usiadł

Little kid of eight.

In the end, the doctor went and sat next to Gillian and said,

obok Gillian i powiedział: "Gillian

"I've listened to all these things your mother's told me.

wysłuchałem twojej mamy,

a teraz muszę porozmawiać z nią na osobności.

I need to speak to her privately.

Poczekaj tu, zaraz wrócimy, to nie potrwa długo."

Wait here. We'll be back. We won't be very long,"

and they went and left her.

I wyszli zostawiając ją samą.

Ale wychodząc lekarz włączył radio

But as they went out of the room,

he turned on the radio that was sitting on his desk.

stojące na jego biurku. I kiedy

wyszli z pokoju, lekarz powiedział do matki

And when they got out of the room,

"Proszę ją obserwować". Po chwili,

he said to her mother, "Just stand and watch her."

And the minute they left the room,

dziewczynka wstała i zaczęła ruszać się w rytm muzyki.

she was on her feet, moving to the music.

Patrzyli na nią przez kilka minut,

And they watched for a few minutes, and he turned to her mother and said,

po czym lekarz zwrócił się do matki:

"Mrs. Lynne, Gillian isn't sick.

"Pani Lynne, Gillian nie jest chora, ona jest tancerką.

She's a dancer.

Proszę zabrać ja do szkoły tańca."

Take her to a dance school."

I said, "What happened?"

Zapytałem: "I co się stało?"

She said, "She did. I can't tell you how wonderful it was.

Powiedziała: "Zabrała mnie tam. To było cudowne.

We walked in this room, and it was full of people like me --

Weszłyśmy do pomieszczenia, pełnego ludzi takich jak ja.

people who couldn't sit still,

Ludzi, którzy nie umieli usiedzieć w miejscu.

people who had to move to think."

Ludzi, którzy potrzebowali ruchu, żeby myśleć."

Who had to move to think.

Tańczyli balet, tap, jazz,

They did ballet, they did tap, jazz; they did modern; they did contemporary.

taniec nowoczesny, współczesny.

Potem dostała się do Królewskiej Szkoły Baletowej

She was eventually auditioned for the Royal Ballet School.

została solistką, rozpoczęła wspaniałą karierę zawodową

She became a soloist; she had a wonderful career at the Royal Ballet.

Potem, gdy ukończyła Królewską Szkołę Baletową

She eventually graduated from the Royal Ballet School,

założyła własną firmę,

Gillian Lynne Dance Company,

founded the Gillian Lynne Dance Company,

met Andrew Lloyd Webber.

zaczęła współpracę z Andrew Lloyd Weberem. Stworzyła

She's been responsible for

some of the most successful musical theater productions in history,

jedne z najsłynniejszych musicali w historii,

she's given pleasure to millions,

sprawia radość i przyjemność milionom ludzi,

and she's a multimillionaire.

Somebody else might have put her on medication and told her to calm down.

a sama jest multimilionerką. Inny lekarz

(Applause)

mógł przepisać jej leki

i kazać się uspokoić.

(Brawa) Teraz myślę sobie:

What I think it comes to is this:

Al Gore spoke the other night

Al Gore przemawiał któregoś wieczoru

about ecology and the revolution that was triggered by Rachel Carson.

o ekologii i rewolucji, wywołanej przez Rachel Carson.

Wierze, że naszą jedyną nadzieją na przyszłość

I believe our only hope for the future

is to adopt a new conception of human ecology,

jest przyjęcie nowej koncepcji o ekologii człowieka.

Takiej, w której zaczniemy przywracać nasze wyobrażenie

one in which we start to reconstitute our conception

of the richness of human capacity.

o bogactwie ludzkich możliwości.

Our education system has mined our minds

Nasz system edukacji wyeksploatował nasze umysły tak,

in the way that we strip-mine the earth for a particular commodity.

żebyśmy wyzyskali Ziemię dla określonych surowców.

I to nie służy naszej przyszłości.

And for the future, it won't serve us.

We have to rethink the fundamental principles

Musimy zmienić fundamentalne zasady,

on which we're educating our children.

na których uczymy nasze dzieci. Jest taki

There was a wonderful quote by Jonas Salk, who said,

wspaniały cytat Jonasa Salka, który powiedział: "Gdyby wszystkie owady

"If all the insects were to disappear from the Earth,

zniknęły z Ziemi, to wszystkie pozostałe formy życia

within 50 years, all life on Earth would end.

zginęłyby w ciągu 50 lat.

Gdyby wszyscy ludzie zniknęli z Ziemi,

If all human beings disappeared from the Earth,

w ciągu 50 lat wszystkie inne formy życia rozkwitłyby."

within 50 years, all forms of life would flourish."

I to jest prawda.

And he's right.

TED ceni dar ludzkiej wyobraźni.

What TED celebrates is the gift of the human imagination.

Musimy mądrze z niego korzystać,

We have to be careful now that we use this gift wisely,

żeby zapobiec niektórym ze wspomnianych tu scenariuszy.

and that we avert some of the scenarios that we've talked about.

I jedynym sposobem by to osiągnąć

And the only way we'll do it is by seeing our creative capacities

jest dostrzeganie bogactwa w naszej kreatywności

for the richness they are

oraz nadziei w naszych dzieciach.

and seeing our children for the hope that they are.

Naszym zadaniem jest

And our task is to educate their whole being,

nauczenie ich wszystkich, jak stawiać czoła przyszłości.

so they can face this future.

By the way -- we may not see this future,

My możemy tej przyszłości nie doczekać,

but they will.

ale oni owszem. I naszym celem jest

And our job is to help them make something of it.

pomóc im coś w niej stworzyć. Dziękuję.

Thank you very much.

(Applause)