Do schools kill creativity? | Sir Ken Robinson | TED

Translator: Chinzorig Enkhtaivan Reviewer: Indra Ganzorig

Өглөөний мэнд. Сайн байцгаана уу?

Good morning. How are you?

(Audience) Good.

Дажгүй өдөр байгаа биз?

It's been great, hasn't it?

I've been blown away by the whole thing.

Та бүхэн намайг балмагдуулж орхилоо.

In fact, I'm leaving.

Үнэнийг хэлэхэд, би явлаа.

(Laughter)

(Инээлдэв)

There have been three themes running through the conference,

Энэ чуулганы туршид бид гурван сэдвийн талаар ярилцаж байна.

which are relevant to what I want to talk about.

Эдгээр нь миний илтгэлтэй ч бас холбоотой.

One is the extraordinary evidence of human creativity

Эхнийх нь бид бүгдэд байдаг гайхалтай

in all of the presentations that we've had

бүтээлч чадварын талаар нотолж ярьсан илтгэлүүд байлаа.

and in all of the people here;

just the variety of it and the range of it.

Зөвхөн хоорондоо цар хүрээ, хэмжээгээрээ л ялгаатай байсан.

Хоёр дахь нь бидний хэний ч тааварлаж үл мэдэх,

The second is that it's put us in a place

where we have no idea what's going to happen

юу ч болж мэдэх

in terms of the future.

ирээдүй.

No idea how this may play out.

Юу болохыг хэн ч мэдэхгүй.

I have an interest in education.

Боловсрол миний сонирхлыг татдаг --

Actually, what I find is, everybody has an interest in education.

үнэндээ миний олж мэдсэн зүйл бол бүгд л боловсролд анхаардаг.

Үгүй гэж үү? Энэ миний сонирхлыг татдаг.

Don't you?

I find this very interesting.

Хэрвээ та аль нэг үдэшлэгт очоод өөрийгөө боловсролын

If you're at a dinner party, and you say you work in education --

салбарт ажилладаг гэж танилцуулбал --

яг үнэндээ боловсролын салбарт ажилладаг хүн

actually, you're not often at dinner parties, frankly.

(Laughter)

үдэшлэгт нэг их очоод байдаггүй л дээ

(Инээлдэв) Үнэн шүү.

If you work in education, you're not asked.

Таныг урьдаг ч үгүй. (Инээлдэв)

(Laughter)

And you're never asked back, curiously. That's strange to me.

Тэгээд та ч очьё ч гэж асуудаггүй. Хачирхалтай юм шүү.

But if you are, and you say to somebody,

Гэхдээ та уригдлаа гэж бодьё.

хэн нэгэн танаас хийдэг ажлыг чинь асуулаа

you know, they say, "What do you do?"

and you say you work in education,

Боловсролын салбарт ажилладаг гэж та хариулна.

you can see the blood run from their face.

Түүний нүүр хүрэнтэж улайхыг харах болно.

They're like, "Oh my God. Why me?"

"Бурхан минь, яагаад би гэж"

(Laughter)

(инээлдэв)

Үдэшлэг ч ингээд өнгөрлөө дөө гэж байгаа мэт.

"My one night out all week."

(Laughter)

Дээрээс нь та түүний боловсролыг асуувал

But if you ask about their education, they pin you to the wall,

тэр таныг ханан дээр өлгөөд зугтахад бэлэн байх болно.

because it's one of those things that goes deep with people, am I right?

Энэ бол эмзэг сэдэв шүү.

Like religion and money and other things.

Шашин, мөнгө болон бусад сэдвийн адил.

So I have a big interest in education, and I think we all do.

Боловсрол миний анхаарлыг ихээр татдаг. Бүгдэд л адилхан.

Яагаад гэвэл боловсрол биднийг огт

We have a huge vested interest in it,

partly because it's education that's meant to take us into this future

тааварлаж мэдэх боломжгүй ирээдүй рүү

хөтөлдөг болохоор л тэр байх.

that we can't grasp.

If you think of it,

Энэ жил сургуульд орж байгаа хүүхэд

children starting school this year will be retiring in 2065.

2065 гэхэд тэтгэвэрт гарна.

Одоогоос 5 жилийн дараа гэхэд дэлхий ямар болох талаар

Nobody has a clue,

энэ 4 өдөр илтгэл тавьсан эрхмүүдээс өөр

despite all the expertise that's been on parade for the past four days,

хэн ч сайн төсөөлөхгүй л байгаа.

what the world will look like in five years' time.

Хэдий тийм боловч бид тэдэнд заах л хэрэгтэй болдог.

And yet, we're meant to be educating them for it.

Тиймээс миний бодлоор ирээдүйг

So the unpredictability, I think, is extraordinary.

тааварлаж мэдэхгүй байна гэдэг нэг бодлыг гайхалтай.

And the third part of this is that we've all agreed, nonetheless,

Гуравдах зүйл нь бид бүгдээрээ

хүүхдүүдийн шинийг эрэлхийлэгч

on the really extraordinary capacities that children have --

онцгой

инновацийн

their capacities for innovation.

ур чадварыг хүлээн зөвшөөрдөг.

I mean, Sirena last night was a marvel, wasn't she?

Өчигдөр орой гарсан Сирена, Марвел дээр гардаг билүү?

Just seeing what she could do.

Түүний чадварыг хар л даа.

And she's exceptional, but I think she's not, so to speak,

Тэр бол гайхалтай.

Гэхдээ тэр багадаа яриасаг хүүхэд байгаагүй,

тэр тусмаа бага байхдаа.

exceptional in the whole of childhood.

Тэр бол өөрийнхөө авьяас чадварыг

What you have there is a person of extraordinary dedication

нээж олж чадсан гайхалтай жишээ.

who found a talent.

Миний хэлэхийг хүсч байгаа зүйл бол

And my contention is, all kids have tremendous talents,

хүүхэд бүр гайхалтай авьяастай төрдөг

and we squander them, pretty ruthlessly.

Бид түүнийг хайр найргүй сүйтгэж үгүй хийдэг.

Тиймээс би боловсролын тухай,

So I want to talk about education,

мөн бүтээлч сэтгэлгээний талаар ярихыг хүсэж байна.

and I want to talk about creativity.

My contention is that creativity now is as important in education as literacy,

Бүтээлч сэтгэлгээ нь хэл бичгийн хичээлээс дутахгүй чухал ач холбогдолтой.

Бид энэ хоёр хичээлд адилхан ач холбогдол өгч сурмаар байна.

and we should treat it with the same status.

(Applause)

(Алга ташилт) Баярлалаа.

Thank you.

(Applause)

Миний илтгэл дууслаа. Маш их баярлалаа. (Инээлдэв)

That was it, by the way. Thank you very much.

(Laughter)

So, 15 minutes left.

Надад 15 минут үлдэж.

(Laughter)

Би нөгөө тэр газар төрөөд... (Инээлдэв)

"Well, I was born ... "

(Laughter)

Би саяхан нэг гайхалтай түүх сонссон юм.

I heard a great story recently -- I love telling it --

Түүнийг ярих их дуртай.

of a little girl who was in a drawing lesson.

6 настай нэг охин ангийн хойно суугаад

зургийн хичээлээ хийж байлаа.

She was six, and she was at the back, drawing,

Тэр охиныг хичээлдээ ерөөсөө анхаарлаа

and the teacher said this girl hardly ever paid attention,

хандуулахгүй байгааг багш нь анзаарав.

and in this drawing lesson, she did.

The teacher was fascinated.

Багш шалтгааныг мэдэхээр охин дээр очоод

She went over to her, and she said, "What are you drawing?"

"Чи юу зурж байгаа юм бэ?" гэж асуув.

And the girl said, "I'm drawing a picture of God."

Охин "Би Бурханыг зурж байна" гэлээ.

And the teacher said, "But nobody knows what God looks like."

Тэгтэл багш нь,

"Хэн ч Бурханыг ямар харагддагийг мэдэхгүй шүү дээ"

And the girl said, "They will in a minute."

Тэгсэн охин "Нэгхэн минут л хүлээчих, тэгвэл бүгд мэддэг болно" гэлээ.

(Laughter)

(Инээлдэв)

When my son was four in England --

Миний хүү 4 настай байв. Бид Англид байлаа.

actually, he was four everywhere, to be honest.

Үнэндээ тэр бүх газар л 4 настай байсан л даа.

(Laughter)

(Инээлдэв)

If we're being strict about it, wherever he went, he was four that year.

Тодруулахад тэр үргэлж 4 настан шиг сониуч байдаг.

Тэр нэг удаа зул сарын баярын жүжигт оролцсон юм.

He was in the Nativity play. Do you remember the story?

Та нар сонсоогүй юу?

(Laughter)

Арай ч дээ, маш дуулиантай юм болсон.

No, it was big, it was a big story.

Mel Gibson did the sequel, you may have seen it.

Ийм юм болсон юм. Мел Гибсон үүнийг найруулж байлаа.

(Laughter)

"Nativity II."

Зул сарын баярын жүжиг-2.

But James got the part of Joseph, which we were thrilled about.

Жэймс Жозефийн дүрд авсанд бид бүгд баярлав.

We considered this to be one of the lead parts.

Хамгийн оргил хэсэг нь байх байлаа.

We had the place crammed full of agents in T-shirts:

"Жэймс Робинсон БОЛ Жосеф"

гэсэн цамц өмсөөд дэмжиж суулаа. (Инээлдэв)

"James Robinson IS Joseph!"

(Laughter)

He didn't have to speak, but you know the bit where the three kings come in?

Түүний хэсэг дээр бараг ярьдаггүй.

3 хаан орж ирдэг хэсэг байдаг даа.

They come in bearing gifts, gold, frankincense and myrrh.

Алт, гүгэлийн тос барьсаар орж ирдэг.

This really happened.

Үнэхээр болсон явдал шүү.

We were sitting there, and I think they just went out of sequence,

Тэр гурвыг тайз руу гарахыг хараад сууж байлаа.

because we talked to the little boy afterward and said,

Тэгээд хүүгээсээ асуув.

"Чи гараад хэлэх үгээ мэдэж байгаа биз?"

"You OK with that?" They said, "Yeah, why? Was that wrong?"

"Мэднэ ээ, яасан?".

3 хүү тайз руу гарлаа.

They just switched.

The three boys came in, four-year-olds with tea towels on their heads.

Толгойгоо цайны алчуураар ороосон 3 хүү

хайрцгуудаа газар тавьлаа.

They put these boxes down, and the first boy said, "I bring you gold."

Эхний хүү "Би чамд алт авчирлаа".

Дараагийн хүү "Би чамд гүгэлийн тос авчирлаа".

And the second boy said, "I bring you myrrh."

And the third boy said, "Frank sent this."

Гэтэл гурав дах хүү

"Франк үүнийг чамд өгөөрэй гэсэн"

(Laughter)

(Инээлдэв)

What these things have in common is that kids will take a chance.

Хүүхдүүд юунаас ч айдаггүй.

Хэрэв тэд мэдэхгүй байгаа л бол

If they don't know, they'll have a go.

алтыг авч л орхино.

Am I right? They're not frightened of being wrong.

Тийм биз дээ? Тэд буруу хэлэхээс айдаггүй.

I don't mean to say that being wrong is the same thing as being creative.

Буруу хэлэх гэдэг бүтээлч байна гэсэн үг бас биш шүү.

What we do know is, if you're not prepared to be wrong,

Хэрвээ алдахдаа бэлтгэлтэй биш байвал

та хэзээ ч жинхэнээрээ байж чадахгүй --

you'll never come up with anything original --

if you're not prepared to be wrong.

Хэрэв алдахдаа бэлтгэлгүй бол шүү дээ.

And by the time they get to be adults, most kids have lost that capacity.

Дараа нь нас ахиж том хүн болохдоо

ихэнх хүүхдүүд энэ чадвараа алддаг.

They have become frightened of being wrong.

Тэд алдаа гаргахаасаа айж эхэлдэг.

And we run our companies like this.

Бидний ажилладаг компаниуд ч ингэж л шаарддаг.

We stigmatize mistakes.

Бид алдааг нүд үзүүрлэдэг.

And we're now running national education systems

Боловсролын систем ч алдааг бидний гаргаж болохгүй

where mistakes are the worst thing you can make.

хамгийн муу зүйлд тооцдог.

And the result is that we are educating people

Үүний "ач"-аар бид өөрсдийгөө бүтээлч

out of their creative capacities.

сэтгэлгээгүй болгодог.

Пикассогийн хэлсэн үг байдаг.

Picasso once said this, he said that all children are born artists.

Бүх хүүхдүүд зураач төрдөг.

The problem is to remain an artist as we grow up.

Асуудал нь хүүхдүүд өсч торнихдоо зураачаараа үлдэж чадах уу гэдэгт л байна.

I believe this passionately, that we don't grow into creativity,

Би үүнийг зөв гэж боддог.

Бид өсч том болох явцдаа бүтээлч байдлаа гээдэг.

we grow out of it.

Or rather, we get educated out of it.

Үнэндээ бидний боловсрол үүнийг устгадаг.

So why is this?

Яагаад ийм зүйл болдог вэ?

Одоогоос 5 жилийн өмнө би

I lived in Stratford-on-Avon until about five years ago.

Стратфорд-Авонд амьдардаг байлаа.

In fact, we moved from Stratford to Los Angeles.

Үнэндээ бид Стратфордоос Лос Анжелест нүүж ирсэн.

So you can imagine what a seamless transition this was.

Тэгэхээр ямар том өөрчлөлт гарсныг

төсөөлж байгаа байлгүй.

(Laughter)

(Инээлдэв)

Яг үнэндээ, бид Снитерфилд гэдэг газар амьдардаг байлаа.

Actually, we lived in a place called Snitterfield,

just outside Stratford,

Стратфордтой хил залгаа.

which is where Shakespeare's father was born.

Шейкспирийн аавын төрсөн нутаг.

Танд юу бодогдов?

Are you struck by a new thought? I was.

You don't think of Shakespeare having a father, do you?

Та Шекспирийг аавтай байсныг мэдээгүй биз дээ?

Do you?

Мэдэж байсан уу?

Because you don't think of Shakespeare being a child, do you?

Бүр түүний хүүхэд насыг төсөөлж ч байгаагүй биз дээ.

7 настай Шейкспир. Надад л лав төсөөлөгдөхгүй байна.

Shakespeare being seven?

I never thought of it.

I mean, he was seven at some point.

Мэдээж тэр 7 настайдаа

He was in somebody's English class, wasn't he?

хэн нэгэн багшийн англи хэлний хичээл дээр

(Laughter)

сууж байсан л байж таараа. (Инээлдэв)

How annoying would that be?

Ямар хэцүү байх бол?

(Laughter)

(Инээлдэв)

"Must try harder."

"Хичээлээ сайн хийгээрэй"

(Laughter)

Being sent to bed by his dad, to Shakespeare, "Go to bed, now!"

"За унтдаа миний хүү"

To William Shakespeare.

Аав нь Шекспирт "Яг одоо орондоо ор,

"And put the pencil down!"

харандаагаа тавь, ингэж ярихаа боль"

(Laughter)

"And stop speaking like that."

(Laughter)

(Инээлдэв)

"It's confusing everybody."

Төсөөлөхөд амаргүй байгаа биз.

(Laughter)

Anyway, we moved from Stratford to Los Angeles,

За юутай ч бид Стратфордоос Лос Анжелест нүүж ирлээ.

Уг нь би нүүж ирсэн тухайгаа л ярих гэсэн юм л даа.

and I just want to say a word about the transition.

Actually, my son didn't want to come.

Гэтэл миний хүү ирэхийг хүссэнгүй.

I've got two kids; he's 21 now, my daughter's 16.

Тэр одоо 21-тэй, охин дүү нь 16-тай.

He didn't want to come to Los Angeles.

Тэр дуртай Лос Анжелестээ ирэхийг хүссэнгүй.

He loved it, but he had a girlfriend in England.

Учир нь тэр Англид найз охинтой болчихсон.

This was the love of his life, Sarah.

"Энэ насных нь хайр", Сара.

He'd known her for a month.

Үерхээд сар орчим болсон.

(Laughter)

Mind you, they'd had their fourth anniversary,

Танд гэж хэлэхэд тэд үерхээд 4 жил болж байна.

Гэхдээ л 16 насанд 1 сар гэдэг урт хугацаа шүү.

because it's a long time when you're 16.

He was really upset on the plane.

Тэр онгоцондоо маш ууртай суусан.

"Би дахиж хэзээ ч Сара шиг охинтой учрахгүй"

He said, "I'll never find another girl like Sarah."

And we were rather pleased about that, frankly --

Юу гээч, үнэндээ түүнд нь бид их баярласан.

Яагаад гэвэл -- (Инээлдэв)

(Laughter)

because she was the main reason we were leaving the country.

-- тэр охин биднийг Английг орхих болсон гол шалтгаан байсан юм.

(Laughter)

(Инээлдэв)

But something strikes you when you move to America

Америкт ирэхэд биднийг нэг зүйл цочирдуулсан.

and travel around the world:

Дэлхийн хаана ч очсон адил зүйл л дээ.

every education system on earth has the same hierarchy of subjects.

Энэ дэлхийн хаана ч боловсролын систем адилхан бүтэцтэй байдаг.

Every one. Doesn't matter where you go.

Бүх хүнд, хаашаа ч очсон ялгаагүй.

Үгүй гэж бодож болох юм. Гэхдээ л тийм.

You'd think it would be otherwise, but it isn't.

Тоо болон хэлний хичээл хамгийн чухал.

At the top are mathematics and languages, then the humanities.

Тэгээд хүмүүнлэг... урлагийн хичээл хамгийн доор

At the bottom are the arts. Everywhere on earth.

Дэлхийн хаана ч адилхан

And in pretty much every system, too, there's a hierarchy within the arts.

Тэгээд бүтэцдээ урлагийг агуулсан

бүх системийн хувьд ч мөн адил.

Art and music are normally given a higher status in schools

Сургуульд урлаг, хөгжим 2-ыг жүжиг бүжиг

2-оос илүүд үзэх тал бий.

than drama and dance.

There isn't an education system on the planet

Дэлхий дээр тооны хичээл заадгийн адилаар

that teaches dance every day to children

the way we teach them mathematics.

бүжиг заадаг сургууль байхгүй.

Why?

Яагаад? Яагаад байж болохгүй гэж?

Why not?

I think this is rather important.

Миний бодлоор энэ нь илүү чухал.

I think math is very important, but so is dance.

Тооны хичээл чухал, бүжиг ч адилхан.

Children dance all the time if they're allowed to, we all do.

Хэрэв зөвшөөрбөл хүүхдүүд цаг үргэлж бүжиглэж байдаг.

Бид бүгдээрээ биетэй биз дээ.

We all have bodies, don't we? Did I miss a meeting?

Би ямар нэг юмнаас хоцорчихоогүй биз?

(Laughter)

(Инээлдэв)

Truthfully, what happens is, as children grow up,

Үнэндээ бид хүүхдүүдийнхээ бэлхүүснээс

we start to educate them progressively from the waist up.

дээшхийг л эхлээд хөгжүүлж эхэлдэг.

Дараа нь толгой тархийг нь анхаардаг.

And then we focus on their heads.

Тэгэхдээ зөвхөн нэг талыг нь л.

And slightly to one side.

Хэрэв та харь гаригийн зочин манай

If you were to visit education as an alien

боловсролын системийг харсан бол

and say "What's it for, public education?"

юуны тулд олон нийтийн сургалтыг заадаг юм бэ гэж асуух байсан.

I think you'd have to conclude, if you look at the output,

Энэ сургалтын үр дүнг харах юм бол

who really succeeds by this,

үүгээр хэн амжилтад хүрдэг вэ,

who does everything they should,

заасан бүхнийг ёсчлон биелүүлдэг,

who gets all the brownie points, who are the winners --

нэмэлт оноо авдаг вэ,

хэн ялагч нь вэ?

I think you'd have to conclude the whole purpose of public education

Эцэст нь олон нийтийн сургалт гэдэг зүйл

дэлхий даяар зөвхөн их сургуулийн профессоруудыг л бэлддэг.

throughout the world

is to produce university professors.

Isn't it?

Үгүй гэж үү?

They're the people who come out the top.

Эдгээр хүмүүс нь хамгийн шилдэгт тооцогддог.

And I used to be one, so there.

Би ч тэдний нэг л байсан л даа.

(Laughter)

(Инээлдэв)

And I like university professors,

Би профессоруудад дуртай. Гэхдээ л бид тэднийг,

but, you know, we shouldn't hold them up

бүх хүн төрөлхтний амжилтын дээд нь хэмээн тамгалах хэрэггүй.

as the high-water mark of all human achievement.

They're just a form of life.

Тэд бол амьдралын нэг л хэсэг шүү дээ.

Another form of life.

Амьдралын нэгэн хэлбэр. Гэхдээ тэдэнд

But they're rather curious.

бусдаас ялгаатай сонирхол татах зүйл бий.

And I say this out of affection for them:

there's something curious about professors.

Тэдний нэг зүйл анхаарлыг минь татдаг байлаа.

In my experience -- not all of them, but typically -- they live in their heads.

Тэд тархин дотроо амьдардаг.

They live up there and slightly to one side.

Тархин дотроо, тархины нэг талдаа амьдардаг.

They're disembodied, you know, in a kind of literal way.

Тэдний бие салангид, шууд утгаараа шүү.

They look upon their body as a form of transport for their heads.

Тэд өөрийнхөө биеийг харахдаа,

энэ бол миний тархийг зөөх эрхтэн гэж боддог.

(Laughter)

(Инээлдэв)

Don't they?

Үгүй гэж үү?

It's a way of getting their head to meetings.

Тэгснээр тэд уулзалтуудад очих боломжтой болдог.

(Laughter)

Хэрвээ та өөрийн биеийг жинхэнэ утгаар нь

If you want real evidence of out-of-body experiences, by the way,

ашиглахыг хүсч л байгаа бол хуралд оролцож

get yourself along to a residential conference of senior academics

бусад ахмадуудын хамтаар сүүлийн

and pop into the discotheque on the final night.

орой хажуугийн диско клубт орох л хэрэгтэй

(Laughter)

(Инээлдэв)

Тэнд маш олон нас биед хүрсэн

And there, you will see it.

Grown men and women writhing uncontrollably, off the beat.

эрэгтэй, эмэгтэйчүүд

биеэ ямар ч хяналтгүйгээр,

их сонин хөдөлгөж байхыг олж харна.

(Laughter)

Waiting until it ends, so they can go home and write a paper about it.

Тэгээд хөгжмийн аяа дуусгаж байж

гэртээ харина.

(Laughter)

Our education system is predicated on the idea of academic ability.

Боловсролын систем академик чадварыг илүүд үздэг.

Тэр нь ч шалтгаантай.

And there's a reason.

Around the world, there were no public systems of education,

19-р зуунаас өмнө үнэндээ дэлхийн хаана ч

боловсролын систем гэж байсангүй.

really, before the 19th century.

Аж үйлдвэрийн хувьсгалтай хамт

They all came into being to meet the needs of industrialism.

боловсролын систем бий болсон.

So the hierarchy is rooted on two ideas.

Тиймээс систем 2 үндсэн үзэл санаанд тулгуурладаг.

Number one, that the most useful subjects for work are at the top.

Эхнийх нь, хамгийн ашигтай сэдэв чухалд тооцогдоно.

So you were probably steered benignly away from things at school

Таны хүүхэд насандаа их хийдэг байсан

when you were a kid,

таны дуртай зүйл

things you liked,

ажилд ороход тань тус болохгүй.

on the grounds you would never get a job doing that.

Is that right?

Тийм биш гэж үү?

Хөгжим битгий тогло,

"Don't do music, you're not going to be a musician;

хөгжимчин болохгүйгээс хойш,

Зураач болохгүй л бол зураг битгий зур.

don't do art, you won't be an artist."

Нөхөрсөг зөвлөгөө:

Benign advice -- now, profoundly mistaken.

Маш том алдаа гаргаж байна.

The whole world is engulfed in a revolution.

Дэлхий маш хурдан өөрчлөгдөж байна.

And the second is academic ability,

2-рт бидний оюун ухааныг харах бодлыг

which has really come to dominate our view of intelligence,

дарангуйлагч академик чадвар,

учир их дээр сургуулиуд энэ төсөөлөл дээр бий болсон.

because the universities design the system in their image.

Энэ өнцгөөр харж чадах аваас дэлхий дээр

If you think of it,

the whole system of public education around the world is a protracted process

байгаа бүх боловсролын системийн туйлын

зорилго нь их дээд сургуульд орох.

of university entrance.

Үүний гайгаар маш олон авьяас чадвартай

And the consequence is that many highly talented,

brilliant, creative people think they're not,

хүмүүс өөрсдийгөө үнэлэхээ больдог.

because the thing they were good at at school

Учир нь тэдний сургуульдаа сайн чаддаг

байсан зүйлс бүхэн үнэ цэнэгүй болдог,

wasn't valued, or was actually stigmatized.

эсвэл гутаагдахад хүрдэг.

And I think we can't afford to go on that way.

Бид ийм байдлыг хүлээн зөвшөөрч болохгүй.

In the next 30 years, according to UNESCO,

ЮНЕСКО-гийн судалгаагаар дараагийн 30 жилд

more people worldwide will be graduating through education

хүн төрөлхтний түүхэнд хамгийн олон хүн

than since the beginning of history.

их дээд сургууль төгсөх болно.

More people.

Бидний ярилцсан технологи, ажлын үр дүн

And it's the combination of all the things we've talked about:

улс төрийн газар зүй болон

technology and its transformational effect on work,

хүн амын өсөлт зэрэг сэдвүүдэд

хүмүүс улам их ач холбогдол өгөх болно.

and demography and the huge explosion in population.

Suddenly, degrees aren't worth anything.

Сайн анзаарвал, боловсролын зэрэг тийм ч чухал биш болж байна.

Isn't that true?

Тийм биш гэж үү?

When I was a student, if you had a degree, you had a job.

Намайг оюутан байхад, боловсролтой хүн л ажилд орно гэдэг байлаа.

If you didn't have a job, it's because you didn't want one.

Ажилгүй хүн суралцах дургүй байсан гэж ойлгогддог байв.

And I didn't want one, frankly.

Би сургуульд явах дуртай байгаагүй. Үнэнээ л хэлье.

(Инээлдэв)

(Laughter)

But now kids with degrees are often heading home

Тэгвэл боловсрол эзэмшсэн хүүхдүүд

видео тоглоом тоглох төлөвлөгөөтэй харьдаг болж.

to carry on playing video games,

Учир нь өмнө нь бакалавр шаарддаг байсан ажлууд

because you need an MA where the previous job required a BA,

магистр шаарддаг болж,

тэгээд дараа нь доктор.

and now you need a PhD for the other.

It's a process of academic inflation.

Энэ бол академик хөөрөгдлийн үр дүн.

And it indicates the whole structure of education is shifting beneath our feet.

Боловсролын систем нүдний урд өөрчлөгдөж байна.

Бид оюун ухааныг үнэлдэг үнэлгээгээ

We need to radically rethink our view of intelligence.

өөрчлөх шаардлагтай болжээ.

Бид оюун ухааны талаар 3 зүйлийг мэднэ.

We know three things about intelligence.

Нэг. Олон талт байдал.

One, it's diverse.

Бид дэлхий олон талаас нь харж, туршиж таньж мэддэг.

We think about the world in all the ways that we experience it.

Бид харж сэтгэдэг, сонсож сэтгэдэг, хүрэлцэж сэтгэдэг.

We think visually, we think in sound, we think kinesthetically.

Бид хийсвэрээр сэтгэдэг, хөдөлж сэтгэдэг.

We think in abstract terms, we think in movement.

Secondly, intelligence is dynamic.

Хоёрдугаарт, оюун ухаан бол динамик.

If you look at the interactions of a human brain,

Өчигдрийн маш олон илтгэл дээр гарсанчлан

хүний тархины үйл ажиллагааг харах аваас

as we heard yesterday from a number of presentations,

оюун ухаан гэдэг нь гайхамшигтай идэвхитэй зүйл.

intelligence is wonderfully interactive.

The brain isn't divided into compartments.

Хүний тархи олон хэсгүүдэд хуваагддаггүй.

In fact, creativity --

Үнэндээ, миний тодорхойлж байгаагаар үнэ цэнэ бүхий

which I define as the process of having original ideas that have value --

анхдагч санааг олох үйл явц болох

more often than not comes about

бүтээлч сэтгэлгээ нь ямар нэг зарчимлаг

through the interaction of different disciplinary ways of seeing things.

хатуу ойлголтуудыг харьцуулснаар бий болдоггүй.

Хүний тархины хоёр хэсгийг хооронд нь

By the way, there's a shaft of nerves that joins the two halves of the brain,

холбож байдаг мөчирлөсөн эсүүд байдаг.

Түүнийг корпус каллозум гэдэг.

called the corpus callosum.

It's thicker in women.

Энэ эс эмэгтэйчүүдэд илүү зузаан байдаг.

Following off from Helen yesterday,

Өчигдрийн Хелений ярианаас ч бодоход

this is probably why women are better at multitasking.

мададгүй бүсгүйчүүд олон ажил зэрэг

сайн хийж чаддагийн шалтгаан нь тэр байх

Because you are, aren't you?

Үгүй гэж үү?

There's a raft of research, but I know it from my personal life.

Маш олон судалгаа үүнийг баталдаг.

Өөрийнхөө амьдрал дээрх жишээг хэлье.

If my wife is cooking a meal at home, which is not often ...

Манай эхнэр гэртээ хоолоо хийж байлаа.

Азаар дандаа хийгээд байдаггүй л дээ.

thankfully.

(Laughter)

(Инээлдэв)

Түүнд сайн чаддаг зүйл байгаа--

No, she's good at some things.

But if she's cooking, she's dealing with people on the phone,

Тэр хоол хийж байхдаа, хүмүүстэй утсаар ярина.

Бараг зэрэг шахуу хүүхдүүдтэйгээ ярина

she's talking to the kids, she's painting the ceiling --

Ханан дээрээ зураг зурна.

(Laughter)

Тэгээд энэ тал зүрхний хагалгаа ч хийнэ.

she's doing open-heart surgery over here.

If I'm cooking, the door is shut, the kids are out,

Хэрвээ би хоол хийвэл

хаалгаа хаагаад, хүүхдүүдээ гаргана.

the phone's on the hook,

Утас өлгөөтэй, хэрвээ эхнэр орж ирвэл

if she comes in, I get annoyed.

би бухимдаж эхлэнэ.

I say, "Terry, please, I'm trying to fry an egg in here."

"Терри, гуйя, би энд өндөг шарж байна.

Надад битгий саад бол!"

(Laughter)

(Инээлдэв)

"Give me a break."

(Laughter)

Actually, do you know that old philosophical thing,

Та нар хуучны нэг үгийг мэднэ дээ.

"If a tree falls in a forest, and nobody hears it, did it happen?"

Ойд нэг мод уналаа. Түүнийг хэн ч сонсоогүй бол

үнэндээ мод унасан гэж үү?

Remember that old chestnut?

Хөгшин туулайн бөөрний мод мэднэ биз дээ?

I saw a great T-shirt recently, which said,

Би саяхан нэг мундаг үгтэй цамц харлаа.

"If a man speaks his mind in a forest, and no woman hears him,

"Ойд залуу дотроо өөртөө зориулж үг хэллээ

Түүнийг бүсгүй сонссонгүй.

is he still wrong?"

(Laughter)

Түүний буруу биш биз дээ?" (Инээлдэв)

And the third thing about intelligence is,

Оюун ухааны талаарх гуравдах зүйл бол

it's distinct.

ялгах чадвар.

I'm doing a new book at the moment called "Epiphany,"

Би өөрийнхөө авьяас чадварыг нээж

илрүүлсэн хүмүүстэй хийсэн ярилцлагуудыг

which is based on a series of interviews with people

багтаасан "Эпифани" гэдэг ном бичиж байгаа.

about how they discovered their talent.

Маш сонирхолтой.

I'm fascinated by how people got to be there.

Нэгэн гайхалтай эмэгтэйн яриа хамгийн

It's really prompted by a conversation I had with a wonderful woman

сонирхолтой байсан.

Та нар түүний талаар дуулсан уу?

who maybe most people have never heard of, Gillian Lynne.

Түүнийг Жилиан Линн гэдэг.

Зарим нь дуулсан л байх. Их алдартай бүжигчин.

Have you heard of her? Some have.

She's a choreographer, and everybody knows her work.

Бараг бүгд л түүнийг мэддэг.

"Муурнууд", "Дуурийн хий үзэгдэл"-д тоглож байсан.

She did "Cats" and "Phantom of the Opera."

Тэр алдартай. Би Английн хааны баллетын удирдах зөвлөлд байлаа л даа...

She's wonderful.

I used to be on the board of The Royal Ballet, as you can see.

...та бүхний харж байгаачлан.

(Laughter)

За тэр ч яахав. Нэг удаа би өдрийн

Gillian and I had lunch one day. I said, "How did you get to be a dancer?"

хоолон дээр түүнээс "Чи яаж яваад бүжигчин

It was interesting.

болчихвоо" гэж асуусан юм.

When she was at school, she was really hopeless.

Тэр сурлагадаа маш муу хүүхэд байж.

Багш нар нь түүний эцэг эхэд

And the school, in the '30s, wrote to her parents and said,

"Танай хүүхэд огтхон ч суралцах авьяасгүй"

"We think Gillian has a learning disorder."

"Тэр төвлөрч чаддаггүй. Ердөө ч тайван суудаггүй"

She couldn't concentrate; she was fidgeting.

гэж хүртэл бичиж байв.

Одоо үүнийг "Хэт хөдөлгөөнтөх эмгэг" гэж оношлоно.

I think now they'd say she had ADHD.

Wouldn't you?

Гэтэл 1930 он гээд бодоод үз дээ.

But this was the 1930s, and ADHD hadn't been invented at this point.

Энэ эмгэгийг нээж ч амжаагүй байсан юм.

Байх боломжгүй эмгэг байлаа л даа.

It wasn't an available condition.

(Инээлдэв)

(Laughter)

Оношлох боломжтой гэдгийг ч мэддэггүй байсан юм чинь.

People weren't aware they could have that.

(Laughter)

Anyway, she went to see this specialist.

Юутай ч түүнийг

эмчид үзүүлэв.

So, this oak-paneled room, and she was there with her mother,

Тэр ээжийн хамт царс модон ханатай өрөөнд,

булангийн сандал дээр 20 минут суух зуур

and she was led and sat on this chair at the end,

and she sat on her hands for 20 minutes,

эмч ээжтэй нь түүний сургууль дээр юу

while this man talked to her mother

болдог, тэр бусдыг хэрхэн бухимдуулдаг

about all the problems Gillian was having at school,

гэрийн даалгавраа дандаа оройтож хийдэг,

because she was disturbing people, her homework was always late, and so on.

мөн өөр бусад зүйлсийг ч орхилгүй ярилцлаа.

Little kid of eight.

In the end, the doctor went and sat next to Gillian and said,

Эмч энэ бүгдийн дараагаар

"I've listened to all these things your mother's told me.

"Жилиан, би чиний талаар бүгдийг дууллаа"

"Хоёулаа тусдаа уулзаж болох уу" гэж асуув.

I need to speak to her privately.

Wait here. We'll be back. We won't be very long,"

"Эндээ хүлээж байгаарай. Бид удахгүй" гэж

and they went and left her.

хэлээд ээжийг нь түр үлдээжээ.

Эмч өрөөндөө ороод ширээн дээр байсан

But as they went out of the room,

he turned on the radio that was sitting on his desk.

радиог асаав. Тэгээд өрөөнөөс гарч ирээд

And when they got out of the room,

ээжид хандан "Та охиноо нэг хар даа" гэж хэлэв

he said to her mother, "Just stand and watch her."

Тэр өрөөнд байхдаа охин нь

And the minute they left the room,

хөгжмийн аянд тохируулан бүжиж байв.

she was on her feet, moving to the music.

And they watched for a few minutes, and he turned to her mother and said,

Тэд охиныг хэдэн минутын туршид хамт ажиглангаа,

эмч ээжид хандан,

"Mrs. Lynne, Gillian isn't sick.

"Хатагтай Линн, Жилиан өвчтөй биш, харин бүжигчин хүн байна.

She's a dancer.

Take her to a dance school."

Түүнийг бүжгийн сургуульд оруул" гэж хэлэв.

I said, "What happened?"

"Тэгээд юу болсон?" гэж намайг асуухад,

She said, "She did. I can't tell you how wonderful it was.

"Ээж эмчийн хэлснийг биелүүлсэн"

Ямар гайхалтай байсан гээч,

We walked in this room, and it was full of people like me --

Намайг явж ороход надтай адилхан

people who couldn't sit still,

хүмүүс өрөөгөөр дүүрэн байсан.

Зүгээр зогсож чаддаггүй,

people who had to move to think."

хөдөлж байж сэтгэдэг хүмүүс.

хөдөлж байж сэтгэдэг.

Who had to move to think.

They did ballet, they did tap, jazz; they did modern; they did contemporary.

Тэд баллет, бас товшуур бүжиг бүжиглэдэг.

Тэд жааз, модерн бүжиг бүжиглэдэг.

She was eventually auditioned for the Royal Ballet School.

Түүнийг хааны баллетын сургуульд шалгуулсан.

Тэрээр гайхалтай соло бүжигчин болсон.

She became a soloist; she had a wonderful career at the Royal Ballet.

Түүний карьер Хааны баллетэд цэцэглэсэн.

She eventually graduated from the Royal Ballet School,

Тэр Хааны баллетээс гарч

"Жилиан Линний бүжгийн компани" нэртэй

founded the Gillian Lynne Dance Company,

хувийн компаниа байгуулж

met Andrew Lloyd Webber.

She's been responsible for

Эндрью Вебертэй учран,

some of the most successful musical theater productions in history,

Тэр түүхэн дэх хамгийн хариуцлагатай

хөгжмийн жүжгүүдийг тайзнаа амилуулж,

she's given pleasure to millions,

сая сая үзэгчдэд баяр баясал авчирсан тэрбумтан болсон.

and she's a multimillionaire.

Somebody else might have put her on medication and told her to calm down.

Гэтэл магадгүй түүнд эмчилгээ хийж,

хөдлөхийг нь зогсоож болох л байсан.

(Applause)

Тэгэхээр, миний бодлоор ...

(Алга ташив)

What I think it comes to is this:

Миний хэлэхийг хүсэж буй зүйл бол,

Al Gore spoke the other night

өмнөх өдөр Эл Горийн хэлсэн үг,

about ecology and the revolution that was triggered by Rachel Carson.

Рэчел Карсоны илтгэсэн

экологи ба хувьсгал.

I believe our only hope for the future

Ирээдүйн цор ганц итгэл найдвар бол

is to adopt a new conception of human ecology,

хүний экологид

цоо шинэ ойлголтыг бий болгох,

хүний чадамж асар баялаг болох ойлголтыг

one in which we start to reconstitute our conception

дахин шинэчлэх явдал юм.

of the richness of human capacity.

Our education system has mined our minds

Бидний боловсролын систем

бидний оюун ухаанд

дэлхийн уурхайн баялгийг ухаж гаргах л

in the way that we strip-mine the earth for a particular commodity.

ухааныг суулгаж байна.

And for the future, it won't serve us.

Тэгвэл ирээдүйд энэ бидэнд тус болохгүй.

We have to rethink the fundamental principles

Бид үр хүүхдүүдээ сурган хүмүүжүүлж буй

боловсролын системээ эргэн харах цаг болж.

on which we're educating our children.

There was a wonderful quote by Jonas Salk, who said,

Йонас Салкийн хэлсэн нэгэн мэргэн үг байдаг.

"If all the insects were to disappear from the Earth,

"Хэрэв дэлхий дээрх бүх шавьж устах аваас,

50 жилийн дараа гэхэд дэлхий дээр амьдрал устах болно.

within 50 years, all life on Earth would end.

If all human beings disappeared from the Earth,

Харин бүх хүн төрөлхтөн устах аваас 50 жилийн дараа

within 50 years, all forms of life would flourish."

дэлхий дээр амьдрал цэцэглэх болно"

Тэр зөв хэлсэн.

And he's right.

TED хүний баялаг төсөөллийг хөгжүүлж байна.

What TED celebrates is the gift of the human imagination.

Бид энэ бэлгийг маш ухаалгаар хэрэглэж,

We have to be careful now that we use this gift wisely,

өмнө ярилцсан

and that we avert some of the scenarios that we've talked about.

зарим нөхцөл байдалд

хүрэхгүй байхыг

хичээх хэрэгтэй.

And the only way we'll do it is by seeing our creative capacities

Ингэх цорын ганц зам бол

бид бүтээлч чадварыг хөгжүүлж,

for the richness they are

итгэл найдвар болсон үр хойч үеэ

and seeing our children for the hope that they are.

бэлдэх явдал юм.

Тэдэнд өөрсдийн ирээдүйгээ

And our task is to educate their whole being,

итгэл дүүрэн угтахад

хэрэг болох зүйлсийг л заах хэрэгтэй.

so they can face this future.

By the way -- we may not see this future,

Эцэст нь хэлэхэд, бид ирээдүйг харж чадахгүй байж болно.

but they will.

Тэд харах болно.

And our job is to help them make something of it.

Тэднийг харж чадахад л тусалцгаая.

Thank you very much.

Баярлалаа.

(Applause)