Why is 'x' the unknown? | Terry Moore

Translator: Timothy Covell Reviewer: Jenny Zurawell

Vertaald door: Axel Saffran Nagekeken door: Els De Keyser

I have the answer to a question that we've all asked.

Ik heb het antwoord op een vraag die we ons allemaal al eens hebben gesteld.

The question is,

De vraag is:

Why is it that the letter X

waarom stelt de letter x

represents the unknown?

de onbekende voor?

Now I know we learned that in math class,

We leerden dat in de wiskundeles,

but now it's everywhere in the culture --

maar nu kom je het overal tegen --

The X prize, the X-Files,

De X prize, de X-Files,

Project X, TEDx.

Project X, TEDx.

Where'd that come from?

Waar komt dat vandaan?

About six years ago

Ongeveer zes jaar geleden

I decided that I would learn Arabic,

besloot ik Arabisch te gaan leren.

which turns out to be a supremely logical language.

Dat blijkt een uiterst logische taal te zijn.

To write a word or a phrase

Een woord, woordgroep

or a sentence in Arabic

of zin in het Arabisch schrijven,

is like crafting an equation,

is als een vergelijking opstellen,

because every part is extremely precise

omdat elk onderdeel uiterst precies is

and carries a lot of information.

en beladen is met een heleboel informatie.

That's one of the reasons

Dat is een van de redenen waarom

so much of what we've come to think of

zo veel van wat we zijn gaan zien

as Western science and mathematics and engineering

als westerse wetenschap, wiskunde en techniek

was really worked out in the first few centuries of the Common Era

in feite werd uitgewerkt in de eerste eeuwen van de gangbare jaartelling

by the Persians and the Arabs and the Turks.

door de Perzen, de Arabieren en de Turken.

This includes the little system in Arabic

Inbegrepen dat kleine Arabische systeempje

called al-jebra.

dat al-jebr wordt genoemd.

And al-jebr roughly translates to

Ruwweg vertaald betekent al-jebr

"the system for reconciling disparate parts."

'het systeem voor het laten overeenstemmen van verschillende delen'.

Al-jebr finally came into English as algebra.

Al-jebr kwam uiteindelijk bij ons als 'algebra'.

One example among many.

Eén van de vele voorbeelden.

The Arabic texts containing this mathematical wisdom

De Arabische teksten met deze wiskundige wijsheid

finally made their way to Europe --

vonden tenslotte hun weg naar Europa --

which is to say Spain --

dat wil zeggen Spanje --

in the 11th and 12th centuries.

in de 11e en 12e eeuw.

And when they arrived

Toen ze daar aankwamen,

there was tremendous interest

was er enorme interesse

in translating this wisdom

voor het vertalen van deze wijsheid

into a European language.

in een Europese taal.

But there were problems.

Maar er waren problemen.

One problem

Een probleem is

is there are some sounds in Arabic

dat sommige klanken in het Arabisch

that just don't make it through a European voice box

gewoon niet uit te spreken zijn door een Europees strottenhoofd

without lots of practice.

zonder veel oefening.

Trust me on that one.

Geloof me maar.

Also, those very sounds

Daarom zijn die klanken

tend not to be represented

ook niet vertegenwoordigd

by the characters that are available in European languages.

door de tekens die beschikbaar zijn in Europese talen.

Here's one of the culprits.

Hier is een van de schuldigen.

This is the letter sheen,

Dit is de letter SHeen,

and it makes the sound we think of as SH -- "sh."

en het klinkt als SH --"sh."

It's also the very first letter

Het is ook de eerste letter

of the word shayun,

van het woord 'shalan',

which means "something"

wat 'iets' betekent,

just like the the English word "something" --

net als ons woord 'iets' --

some undefined, unknown thing.

een niet-gedefinieerd, onbekend ding.

Now in Arabic,

In het Arabisch

we can make this definite

kunnen we dit verduidelijken

by adding the definite article "al."

door het bepaald lidwoord 'al' toe te voegen.

So this is al-shayun --

Dit is dus al-shalan --

the unknown thing.

het onbekende ding.

And this is a word that appears throughout early mathematics,

Dit woord komt al voor in de hele vroege wiskunde,

such as this 10th-century derivation of roots.

zoals in deze 10e eeuwse afleiding van bewijzen.

The problem for the Medieval Spanish scholars

Het probleem voor de middeleeuwse Spaanse geleerden

who were tasked with translating this material

die dit materiaal vertaalden,

is that the letter sheen and the word shayun

was dat de letter SHeen en het woord shalan

can't be rendered into Spanish

niet kon worden weergegeven in het Spaans

because Spanish doesn't have that SH,

omdat de Spanjaarden geen SH hebben,

that "sh" sound.

dat 'sh'-geluid.

So by convention,

Ze losten het op

they created a rule in which

door een regel af te spreken waarbij ze

they borrowed the CK sound, "ck" sound,

de Kh- klank, 'kh',

from the classical Greek

van het klassieke Grieks leenden

in the form of the letter Kai.

in de vorm van de letter Chi.

Later when this material was translated

Later, toen dit materiaal werd vertaald

into a common European language,

in de gemeenschappelijke Europese taal,

which is to say Latin,

het Latijn,

they simply replaced the Greek Kai

vervingen ze gewoon de Griekse Chi

with the Latin X.

door de Latijnse X.

And once that happened,

Toen dat een feit was,

once this material was in Latin,

zodra dit materiaal in het Latijn was,

it formed the basis for mathematics textbooks

vormde het de basis voor de wiskundeleerboeken

for almost 600 years.

voor bijna 600 jaar.

But now we have the answer to our question.

Nu hebben we het antwoord op onze vraag

Why is it that X is the unknown?

waarom x de onbekende is.

X is the unknown

X is de onbekende

because you can't say "sh" in Spanish.

omdat je in het Spaans niet 'sh' kan zeggen.

(Laughter)

(Gelach)

And I thought that was worth sharing.

Ik vond het de moeite om dat eens te vertellen.

(Applause)

(Applaus)