Why is 'x' the unknown? | Terry Moore

Translator: Timothy Covell Reviewer: Jenny Zurawell

Translator: Apostol Karovski Reviewer: Сања Богоева

I have the answer to a question that we've all asked.

Имам одговор на прашање кое сите сме си го поставиле.

The question is,

Прашањето е:

Why is it that the letter X

Зошто буквата „X“ (икс)

represents the unknown?

го претставува непознатото?

Now I know we learned that in math class,

Е сега, знам дека тоа го учевме на час по математика,

but now it's everywhere in the culture --

но сега веќе ја има насекаде во културата —

The X prize, the X-Files,

Х-награда, Досиејата Х,

Project X, TEDx.

Проект Х, TEDx (?)

Where'd that come from?

Од каде дошло до ова?

About six years ago

Пред околу 6 години

I decided that I would learn Arabic,

одлучив дека би учел арапски

which turns out to be a supremely logical language.

којшто испадна дека е извонредно логички јазик.

To write a word or a phrase

Да се напише збор, фраза

or a sentence in Arabic

или реченица на арапски

is like crafting an equation,

е како да се ваја равенство,

because every part is extremely precise

бидејќи секој дел е екстремно прецизен

and carries a lot of information.

и носи куп информации.

That's one of the reasons

Тоа и е една од причините

so much of what we've come to think of

поради која сме почнале да мислиме

as Western science and mathematics and engineering

дека западната наука, математиката и инженерството

was really worked out in the first few centuries of the Common Era

навистина биле разработени во првите неколку векови од наша ера

by the Persians and the Arabs and the Turks.

од страна на Персијците Арапите и Турците.

This includes the little system in Arabic

Ова го вклучува и малиот систем на арапски,

called al-jebra.

наречен „ал-џебра“.

And al-jebr roughly translates to

А „ал-џебр“ грубо се преведува како

"the system for reconciling disparate parts."

„систем за помирување на фундаментално различни делови“.

Al-jebr finally came into English as algebra.

Конечно, „Ал-џебр“ влегол во анлискиот како „Алгебра“.

One example among many.

Еден пример меѓу многуте.

The Arabic texts containing this mathematical wisdom

Арапските текстови кои ја содржат оваа математичка мудрост

finally made their way to Europe --

конечно си го најшле патот до Европа,

which is to say Spain --

поточно во Шпанија

in the 11th and 12th centuries.

во 11-от и во 12-от век.

And when they arrived

И... кога пристигнале

there was tremendous interest

постоел енормен интерес

in translating this wisdom

за преведување на оваа мудрост

into a European language.

на европски јазик.

But there were problems.

Но, имало проблеми.

One problem

Еден проблем

is there are some sounds in Arabic

е што постојат одредени звуци на арапски

that just don't make it through a European voice box

кои, едноставно, не поминуваат низ европската „гласовна кутија“

without lots of practice.

без многу вежбање.

Trust me on that one.

Верувајте ми за ова.

Also, those very sounds

Исто така, баш тие звуци

tend not to be represented

тежнеат кон тоа да не можат да се претстават

by the characters that are available in European languages.

преку знаците кои се достапни во европските јазици.

Here's one of the culprits.

Еве еден од виновниците.

This is the letter sheen,

Ова е буквата „Шин“ (SHeen)

and it makes the sound we think of as SH -- "sh."

и таа го прави звукот кој ние го знаеме како „Ш“ - шшш...

It's also the very first letter

Тоа е и првата буква

of the word shayun,

од зборот „шалан“ (shalan),

which means "something"

што значи „нешто“

just like the the English word "something" --

(исто како анлискиот збор „нешто“),

some undefined, unknown thing.

нешто недефинирано, непозната работа.

Now in Arabic,

Е сега... на арапски

we can make this definite

ова можеме да го определиме

by adding the definite article "al."

преку додавање на членот „ал“.

So this is al-shayun --

Така, имаме „ал-шалан“ ―

the unknown thing.

непознатата ствар.

And this is a word that appears throughout early mathematics,

И ова е збор којшто во раната математика од 10 век

such as this 10th-century derivation of roots.

се појавува кај изведувањето докази.

The problem for the Medieval Spanish scholars

Во средновековна Шпанија проблем за учените,

who were tasked with translating this material

кои биле задолжени со преведување на овој материјал,

is that the letter sheen and the word shayun

бил што буквата „Шин“ и зборот „шалан“

can't be rendered into Spanish

не можат да се претстават на шпански,

because Spanish doesn't have that SH,

бидејќи шпанскиот го нема „Ш“-то,

that "sh" sound.

тој шшш... звук.

So by convention,

Па, договорно,

they created a rule in which

си креирале правило со кое

they borrowed the CK sound, "ck" sound,

го позајмиле звукот „К“

from the classical Greek

од класичниот грчки,

in the form of the letter Kai.

во форма на буквата „Каи“ (Kai).

Later when this material was translated

Подоцна, кога овој материјал бил преведен

into a common European language,

на заеднички европски јазик,

which is to say Latin,

поточно, на латински,

they simply replaced the Greek Kai

тие едноставно го замениле грчкото „Каи“

with the Latin X.

со латинското „X“ (икс).

And once that happened,

И штом тоа се случило,

once this material was in Latin,

кога веќе материјалот бил на латински,

it formed the basis for mathematics textbooks

тоа ја формирало основата за прирачниците по математика,

for almost 600 years.

на речиси 600 години.

But now we have the answer to our question.

Но, ете, сега го имаме одговорот на нашето прашање.

Why is it that X is the unknown?

Зашто „X“ е непознатото?

X is the unknown

„X“ е непознатото

because you can't say "sh" in Spanish.

зашто не можеш на шпански да кажеш „Ш“ - шшш....

(Laughter)

(смеа)

And I thought that was worth sharing.

А мислев дека ова е вредно за споделување.

(Applause)

(аплауз)