Why is 'x' the unknown? | Terry Moore

Translator: Timothy Covell Reviewer: Jenny Zurawell

Translator: Goga Jachvadze Reviewer: Levan Lashauri

I have the answer to a question that we've all asked.

პასუხი მაქვს კითხვაზე, რომელიც ყველას გაგვჩენია

The question is,

კითხვა მდგომარეობს შემდეგში:

Why is it that the letter X

რატომ წარმოადგენს

represents the unknown?

ასო x უცნობს?

Now I know we learned that in math class,

ვიც,ი რომ ეს მათემატიკის გაკვეთილზე ვისწავლეთ,

but now it's everywhere in the culture --

მაგრამ ახლა ის ყველგანაა კულტურაში.

The X prize, the X-Files,

X პრიზი, X ფაილები

Project X, TEDx.

პროექტი X, TEDx

Where'd that come from?

საიდან მოდის ეს?

About six years ago

დაახლოებით ექვსი წლის წინ

I decided that I would learn Arabic,

გადავწყვიტე რომ არაბული მესწავლა,

which turns out to be a supremely logical language.

რომელიც უაღრესად ლოგიკური ენა აღმოჩნდა.

To write a word or a phrase

სიტყვის, ფრაზის,

or a sentence in Arabic

ან წინადადების დაწერა,

is like crafting an equation,

განტოლების შედგენას წააგავს,

because every part is extremely precise

რადგან თითოეული ნაწილი განსაკუთრებით ზუსტია

and carries a lot of information.

და ბევრ ინფორმაციას ატარებს.

That's one of the reasons

ეს ერთ-ერთი მიზეზია იმისა,

so much of what we've come to think of

თუ რატომ ვფიქრობთ,

as Western science and mathematics and engineering

რომ დასავლური მეცნიერება, მათემატიკა და ინჟინერია

was really worked out in the first few centuries of the Common Era

წარმოიშვა ახალი წელთაღრიცხვით პირველ საუკუნეებში

by the Persians and the Arabs and the Turks.

სპარსელების, არაბებისა და თურქების მიერ.

This includes the little system in Arabic

ამაში შედის პატარა სისტემა არაბულად,

called al-jebra.

რომელსაც ალ-ჯაბრა ჰქვია.

And al-jebr roughly translates to

ალ-ჯაბრა უხეშად ითარგმნება, როგორც:

"the system for reconciling disparate parts."

"არათავსებადი ნაწილების შეთავსების სისტემა"

Al-jebr finally came into English as algebra.

ალ-ჯაბრა ინგლისურში ალგებრად დამკვიდრდა.

One example among many.

ეს ერთ-ერთი მაგალითია ბევრს შორის.

The Arabic texts containing this mathematical wisdom

არაბული ტექსტებმა, რომლებიც ამ მათემატიკურ სიბრძნეს შეიცავდნენ,

finally made their way to Europe --

საბოლოოდ ევროპაში მოაღწიეს.

which is to say Spain --

კერძოდ კი ესპანეთში

in the 11th and 12th centuries.

XI და XII საუკუნეებში.

And when they arrived

და როდესაც ჩააღწიეს

there was tremendous interest

ამ სიბრძნის

in translating this wisdom

ევროპულ ენებზე თარგმნამ

into a European language.

დიდი ინტერესი გამოიწვია.

But there were problems.

მაგრამ პრობლემებს წააწყდნენ.

One problem

ერთი პრობლემა

is there are some sounds in Arabic

არის ის, რომ არაბულში ზოგი ბგერა

that just don't make it through a European voice box

ევროპული ხმოვანი იოგებისთვის ვარჯიშის გარეშე

without lots of practice.

ძნელად წარმოსათქმელი იყო.

Trust me on that one.

ამაზე მენდეთ.

Also, those very sounds

ასევე, ზუსტად ეს ბგერები

tend not to be represented

ევროპულ ენებში არსებული სიმბოლოებით

by the characters that are available in European languages.

ვერ გამოისახება.

Here's one of the culprits.

ამაში ერთ-ერთი დამნაშავე

This is the letter sheen,

ასო "შიინია"

and it makes the sound we think of as SH -- "sh."

და ის გამოითქმის როგორც "SH" ("შ")

It's also the very first letter

ის ასევე სიტყვა "შალან"-ის

of the word shayun,

პირველი ასოა,

which means "something"

რაც "რაღაცას" ნიშნავს.

just like the the English word "something" --

როგორც ინგლისურში სიტყვა "რაღაც".

some undefined, unknown thing.

რაღაც ამოუცნობი, უცნობი რამ.

Now in Arabic,

არაბულში კი,

we can make this definite

ის შეგვიძლია განვსაზღროთ

by adding the definite article "al."

"ალ" განსაზღვრული არტიკლის დამატებით.

So this is al-shayun --

ასე რომ, ეს არის "ალ-შალანი",

the unknown thing.

რაღაც უცნობი რამ.

And this is a word that appears throughout early mathematics,

და ეს სიტყვა გვხვდება ყველგან ადრეულ მათემატკაში,

such as this 10th-century derivation of roots.

როგორც მაგალითად X საუკუნის დამტკიცებების გამოყვანაში.

The problem for the Medieval Spanish scholars

შუასაუკუნოვანი ესპანელი მეცნიერებისთვის,

who were tasked with translating this material

რომლებსაც ამ მასალის თარგმნა ევალებოდათ,

is that the letter sheen and the word shayun

პრობლემას წარმოადენდა ასო "შიინი" და სიტყვა "შალანი",

can't be rendered into Spanish

რომლებიც ესპანურში ვერ გადაჰყავდათ,

because Spanish doesn't have that SH,

რადგან ესპანურს არ აქვს ეს "შ",

that "sh" sound.

"შ" ჟღერადობა.

So by convention,

ამიტიმ, შეთანხმდნენ

they created a rule in which

და შექმნეს წესი, რომლის თანახმად,

they borrowed the CK sound, "ck" sound,

მათ ისესხეს CK ბგერა, "ქ" ჟღერადობის ბგერა

from the classical Greek

კლასიკური ბერძნულიდან,

in the form of the letter Kai.

ასო "ϗ"-ს ("კაი") სახით.

Later when this material was translated

მოგვიანებით, როცა ეს მასალა ითარგმნა

into a common European language,

საერთო ევროპულ ენაზე,

which is to say Latin,

კერძოდ კი ლათინურად,

they simply replaced the Greek Kai

მათ უბრალოდ ჩაანაცვლეს ბერძნული "ϗ"

with the Latin X.

ლათინური x-ით

And once that happened,

და როდესაც ეს მოხდა,

once this material was in Latin,

როდესაც ეს მასალა ლათინურად იყო,

it formed the basis for mathematics textbooks

ის ჩამოყალიბდა მათემატიკის სახელმძღვანელოების საფუძვლად

for almost 600 years.

დაახლოებით 600 წლის განმავლობაში.

But now we have the answer to our question.

თუმცა, ახლანდელი პასუხი ჩვენს კითხვაზე.

Why is it that X is the unknown?

რატომ არის x უცნობი?

X is the unknown

x უცნობია,

because you can't say "sh" in Spanish.

რადგან "შ-ს" წარმოთქმა ესპანურში შეუძლებელია.

(Laughter)

(სიცილი)

And I thought that was worth sharing.

ვფიქრობ ეს ღირდა გაზიარებად.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)