Why is 'x' the unknown? | Terry Moore

Terry Moore: 'x' neden hep bilinmeyendir?

Translator: Timothy Covell Reviewer: Jenny Zurawell

Çeviri: Elifnaz Tuna Gözden geçirme: osman oguz ahsen

I have the answer to a question that we've all asked.

Hepimizin sorduğu bir sorunun cevabını biliyorum.

The question is,

Soru şu:

Why is it that the letter X

X harfi neden bilinmeyeni

represents the unknown?

temsil ediyor?

Now I know we learned that in math class,

Şimdi, bunu matematik dersinde öğrendiğimizi biliyorum

but now it's everywhere in the culture --

ama bu artık kültürümüzün de içinde:

The X prize, the X-Files,

x fiyatı, x dosyaları

Project X, TEDx.

x projesi, TEDx.

Where'd that come from?

Bu nereden geldi?

About six years ago

Altı sene önce

I decided that I would learn Arabic,

Arapça öğrenmeye karar verdim,

which turns out to be a supremely logical language.

ve bu dilin oldukça mantıklı olduğuna kanaat getirdim.

To write a word or a phrase

Arapça'da bir cümle, kelime

or a sentence in Arabic

ya da bir tabir yazmak

is like crafting an equation,

bir denklem oluşturmak gibi,

because every part is extremely precise

çünkü her parça son derece net

and carries a lot of information.

ve çokça bilgi taşıyor.

That's one of the reasons

Bu da sebeplerden birisidir ki,

so much of what we've come to think of

bugünkü Batı bilimi, matematiği

as Western science and mathematics and engineering

ve mühendisliği olarak bildiğimiz,

was really worked out in the first few centuries of the Common Era

aslında miladın ilk birkaç yüzyılında Persliler, Araplar

by the Persians and the Arabs and the Turks.

ve Türkler tarafından oluşturulmuştu.

This includes the little system in Arabic

Bu Arapça'da "al-jebra" denen ufak bir

called al-jebra.

sistemi kapsıyor.

And al-jebr roughly translates to

Ve al-jebr kabaca "birbirinden bağımsız

"the system for reconciling disparate parts."

parçaları bir araya getirme sistemi" anlamına gelir.

Al-jebr finally came into English as algebra.

Al-jebr dilimize en sonunda cebir olarak geldi.

One example among many.

Bir çok örnekten sadece biri.

The Arabic texts containing this mathematical wisdom

Matematiksel ilme sahip bu kaynaklar

finally made their way to Europe --

sonunda 11. ve 12. yüzyıllarda

which is to say Spain --

Avrupa'ya, yani İspanya'ya

in the 11th and 12th centuries.

ulaştılar.

And when they arrived

Ve ulaştıklarında

there was tremendous interest

bu matematiksel ilmi

in translating this wisdom

Avrupa dillerinden birine tercüme etmeye

into a European language.

muazzam bir ilgi vardı.

But there were problems.

Ama bazı sorunlar vardı.

One problem

Sorunlardan biri:

is there are some sounds in Arabic

Arapça'da Avrupalı bir gırtlağın

that just don't make it through a European voice box

çok fazla pratik yapmadan çıkaramayacağı

without lots of practice.

bazı sesler var.

Trust me on that one.

Bana bu konuda güvenebilirsiniz.

Also, those very sounds

Ayrıca bu sesler

tend not to be represented

Avrupa dillerinde mevcut olan karakterlerle

by the characters that are available in European languages.

ifade edilemiyorlar da.

Here's one of the culprits.

İşte suçlulardan biri.

This is the letter sheen,

Bu şīn harfi

and it makes the sound we think of as SH -- "sh."

ve bizim dilimizde ş harfinin çıkardığı sese karşılık geliyor -- "ş"

It's also the very first letter

Aynı zamanda "bir şey" anlamına

of the word shayun,

gelen "şayun" kelimesinin

which means "something"

baş harfi.

just like the the English word "something" --

Tıpkı İngilizce'deki tanımlanmamış, bilinmeyen şey

some undefined, unknown thing.

anlamındaki "something" kelimesi gibi.

Now in Arabic,

Arapça'da bu kelimeyi

we can make this definite

belirli tanımlık edatı -"al"-

by adding the definite article "al."

ekleyerek belirleyebiliriz.

So this is al-shayun --

Şimdi al-şayun oldu;

the unknown thing.

"bilinmeyen şey"

And this is a word that appears throughout early mathematics,

Ve bu kelime matematiğin ilk zamanlarından beri mevcut,

such as this 10th-century derivation of roots.

tıpkı bu 10. yüzyıldan kalan kök almada olduğu gibi.

The problem for the Medieval Spanish scholars

Ortaçağın bu kaynakları tercüme etmekle görevli

who were tasked with translating this material

bilginlerinin sorunu, şīn harfinin

is that the letter sheen and the word shayun

ve şayun kelimesinin

can't be rendered into Spanish

İspanyolca'ya çevirilememesiydi.

because Spanish doesn't have that SH,

Çünkü İspanyolca'da bu ş harfi

that "sh" sound.

ya da "ş" sesi mevcut değildi.

So by convention,

Böylece kurul tarafından,

they created a rule in which

CK sesinin; "k" sesinin

they borrowed the CK sound, "ck" sound,

alınıp, Antik Yunanca'nın

from the classical Greek

Kai harfine dönüştürüldüğü

in the form of the letter Kai.

bir kural ortaya attılar.

Later when this material was translated

Sonradan bu kaynaklar herhangi bir

into a common European language,

ortak Avrupa diline,

which is to say Latin,

yani Latince'ye çevirilirken

they simply replaced the Greek Kai

Yunan Kai harfinin yerine

with the Latin X.

Latin X harfini koydular.

And once that happened,

Ve bu olduğunda,

once this material was in Latin,

söz konusu materyal Latince'ye çevrildiğinde,

it formed the basis for mathematics textbooks

matematik kitaplarının neredeyse 600 yıllık

for almost 600 years.

temeli oluşmuş oldu.

But now we have the answer to our question.

Şu anda sorumuzun cevabını biliyoruz.

Why is it that X is the unknown?

Bilinmeyen neden X?

X is the unknown

X bilinmeyen,

because you can't say "sh" in Spanish.

çünkü İspanyolca'da "ş" diyemiyorsunuz.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And I thought that was worth sharing.

Bunun paylaşmaya değer olduğunu düşündüm.

(Applause)

(Alkış)