Why is 'x' the unknown? | Terry Moore

Terry Moore: Tại sao "x" có nghĩa là ẩn số?

Translator: Timothy Covell Reviewer: Jenny Zurawell

Translator: Anh Nguyễn Reviewer: Thanh Pham

I have the answer to a question that we've all asked.

Tôi đã có câu trả lời cho câu hỏi mà tất cả chúng ta đều thắc mắc.

The question is,

Câu hỏi chính là,

Why is it that the letter X

Tại sao chữ X

represents the unknown?

lại biểu thị cho ẩn số ?

Now I know we learned that in math class,

Tôi biết chúng ta đã được học điều đó trong lớp học Toán,

but now it's everywhere in the culture --

nhưng hiện tại nó hiện diện khắp nơi trong đời sống văn hóa--

The X prize, the X-Files,

Giải thưởng X, Hồ sơ X,

Project X, TEDx.

Dự án X,TED X

Where'd that come from?

Nó có thể xuất phát từ đâu?

About six years ago

Khoảng sáu năm về trước

I decided that I would learn Arabic,

Tôi đã quyết định sẽ học tiếng Ả-rập,

which turns out to be a supremely logical language.

đó hóa ra lại một ngôn ngữ vô cùng lôgic.

To write a word or a phrase

Để viết một từ hoặc một cụm từ

or a sentence in Arabic

hoặc một câu bằng tiếng Ả-rập

is like crafting an equation,

cũng giống như là tạo ra một phương trình toán học,

because every part is extremely precise

bởi vì từng phần đều cực kỳ chính xác

and carries a lot of information.

và chứa đựng rất nhiều thông tin.

That's one of the reasons

Đó là một trong những lý do

so much of what we've come to think of

mà chúng ta thường nghĩ đến rất nhiều

as Western science and mathematics and engineering

bởi vì khoa học , toán học và cả kỹ thuật Phương Tây

was really worked out in the first few centuries of the Common Era

thực sự được phát triển trong những thế kỉ đầu tiên của Công nguyên

by the Persians and the Arabs and the Turks.

bởi những người Ba Tư và Ả-rập và Thổ Nhĩ Kỳ.

This includes the little system in Arabic

Điều này bao gồm một hệ thống nho nhỏ trong tiếng Ả-rập

called al-jebra.

được gọi là Al-jebra.

And al-jebr roughly translates to

Và al-jebr dịch gần chính xác là

"the system for reconciling disparate parts."

"hệ thống làm tương thích những phần khác nhau."

Al-jebr finally came into English as algebra.

Al-jebr cuối cùng dịch thành tiếng Anh có nghĩa là đại số học.

One example among many.

Một trong số nhiều ví dụ.

The Arabic texts containing this mathematical wisdom

Những đoạn văn tiếng Ả-rập mà chứa đựng trí tuệ về toán học

finally made their way to Europe --

cuối cùng cũng tìm đường đến được với châu Âu--

which is to say Spain --

cụ thể là Tây Ban Nha --

in the 11th and 12th centuries.

vào thế kỉ 11 và 12.

And when they arrived

và khi chúng du nhập đến đây

there was tremendous interest

đã có được sự quan tâm to lớn

in translating this wisdom

trong việc dịch trí tuệ này

into a European language.

thành một ngôn ngữ châu Âu.

But there were problems.

Tuy nhiên lại phát sinh những vấn đề.

One problem

Một vấn đề

is there are some sounds in Arabic

đó là có những âm trong tiếng Ả-rập

that just don't make it through a European voice box

mà không thể nói trong âm giọng châu Âu

without lots of practice.

nếu không có nhiều sự tập luyện.

Trust me on that one.

Hãy tin tôi ở điểm này.

Also, those very sounds

Cũng vì vậy,những âm đó

tend not to be represented

có khuynh hướng không thể được đại diên

by the characters that are available in European languages.

bởi những ký tự sẵn có trong ngôn ngữ châu Âu.

Here's one of the culprits.

Sau đây là một trong những "thủ phạm".

This is the letter sheen,

Đây là từ SHeen,

and it makes the sound we think of as SH -- "sh."

và nó tạo nên âm làm chúng ta nghĩ như SH--"sh"

It's also the very first letter

Nó cũng là ký tự đầu tiên

of the word shayun,

của từ shalan,

which means "something"

với nghĩa là "something(một thứ gì đó)"

just like the the English word "something" --

giống như từ "something" trong tiếng Anh--

some undefined, unknown thing.

một thứ gì đó chưa được định nghĩa, chưa được biết đến.

Now in Arabic,

Hiện nay trong tiếng Ả-rập,

we can make this definite

chúng ta có thể khiến nó trở nên xác định

by adding the definite article "al."

bằng cách thêm vào mạo từ xác định "al".

So this is al-shayun --

Vì vậy trở thành al-shalan --

the unknown thing.

nghĩa là thứ chưa được biết đến.

And this is a word that appears throughout early mathematics,

Và đây là từ xuất hiện xuyên suốt trong toán học thời kỳ đầu,

such as this 10th-century derivation of roots.

ví dụ như những bằng chứng có nguồn gốc từ thế kỷ 10 này.

The problem for the Medieval Spanish scholars

Vấn đề đối với những học giả Tây Ban Nha thời Trung cổ

who were tasked with translating this material

những người mà đã được giao trọng trách dịch tài liệu này

is that the letter sheen and the word shayun

đó là từ SHeen và từ shalan

can't be rendered into Spanish

không thể được diễn tả trong tiếng Tây Ban Nha

because Spanish doesn't have that SH,

bởi vì tiếng Tây Ban Nha không có SH,

that "sh" sound.

âm "sh" đó.

So by convention,

Vì vậy theo quy ước,

they created a rule in which

họ tạo ra 1 luật lệ mà ở đó

they borrowed the CK sound, "ck" sound,

họ mượn âm CK, âm "ck",

from the classical Greek

từ tiếng Hy Lạp cổ

in the form of the letter Kai.

với hình thức của ký tự Kai.

Later when this material was translated

Sau đó khi tài liệu này được dịch

into a common European language,

thành ngôn ngữ châu Âu phổ biến,

which is to say Latin,

ví dụ như tiếng La-tinh,

they simply replaced the Greek Kai

họ đơn giản chỉ cần thay thế ký tự Kai của Hy Lạp

with the Latin X.

bằng ký tự La-tinh X.

And once that happened,

Và một khi điều đó xảy ra,

once this material was in Latin,

một khi tài liệu này bằng tiếng La-tinh

it formed the basis for mathematics textbooks

nó đã tạo nên nền tảng cho sách giáo khoa toán học

for almost 600 years.

trong suốt 600 năm.

But now we have the answer to our question.

Tuy nhiên bây giờ chúng ta có câu trả lời cho câu hỏi.

Why is it that X is the unknown?

Tại sao X lại biểu thị cho ẩn số?

X is the unknown

X là điều chưa biết

because you can't say "sh" in Spanish.

bởi vì quý vị không thể nói âm "sh" trong tiếng Tây Ban Nha

(Laughter)

(Cười)

And I thought that was worth sharing.

Và tôi nghĩ điều đó rất đáng để chia sẻ

(Applause)

(Vỗ tay)