Why is 'x' the unknown? | Terry Moore

Translator: Timothy Covell Reviewer: Jenny Zurawell

Translator: Siranush Seyranyan Reviewer: Arpiné Grigoryan

I have the answer to a question that we've all asked.

Ես ունեմ այն հարցի պատասխանը, որը բոլորիս է հետաքրքրում:

The question is,

Հարցը հետևյալն է.

Why is it that the letter X

«Ինչո՞ւ է X տառը

represents the unknown?

համարվում անհայտի նշան»:

Now I know we learned that in math class,

Գիտեմ՝ այդ տառը հանդիպել ենք մաթեմատիկայի դասերին,

but now it's everywhere in the culture --

բայց այժմ այն հանդիպում է մշակույթի տարբեր ոլորտներում՝

The X prize, the X-Files,

X Մրցանակ, X Փաստաթղթեր,

Project X, TEDx.

X Նախագիծ, TEDx:

Where'd that come from?

Որտեղի՞ց է այն ծագում:

About six years ago

Մոտ վեց տարի առաջ

I decided that I would learn Arabic,

ես որոշեցի արաբերեն սովորել,

which turns out to be a supremely logical language.

որը պարզվում է, չափազանց տրամաբանական լեզու է:

To write a word or a phrase

Արաբերենով բառ, արտահայտություն

or a sentence in Arabic

կամ նախադասություն գրելը,

is like crafting an equation,

նման է հավասարում կազմելուն,

because every part is extremely precise

քանի որ ամեն բաղադրիչ չափազանց ճշգրիտ է

and carries a lot of information.

ու շատ ինֆորմացիա է պարունակում:

That's one of the reasons

Դա է պատճառներից մեկը, որ

so much of what we've come to think of

ներկայումս արևմտյան համարվող

as Western science and mathematics and engineering

գիտության, մաթեմատիկայի և ճարտարագիտության ձեռքբերումների զգալի մասը

was really worked out in the first few centuries of the Common Era

իրականում մշակվել են մեր թվարկության առաջին դարերում

by the Persians and the Arabs and the Turks.

պարսիկների, արաբների և թուրքերի կողմից:

This includes the little system in Arabic

Այդ թվում՝ արաբերենի «ալ-ջաբրա» կոչվող

called al-jebra.

փոքրիկ համակարգը:

And al-jebr roughly translates to

«Ալ-ջաբրան» կարելի է մոտավոր թարգմանել իբրև

"the system for reconciling disparate parts."

«առանձին մասերի համախմբման համակարգ»:

Al-jebr finally came into English as algebra.

Ի վերջո, «ալ-ջաբրան» ներմուծվեց անգլերեն լեզու իբրև ալջեբրա (հանրահաշիվ):

One example among many.

Սա բազմաթիվ օրինակներից ընդամենը մեկն է:

The Arabic texts containing this mathematical wisdom

Մաթեմատիկական գիտելիքներ պարունակող այս արաբական տեքստերը

finally made their way to Europe --

ի վերջո եկան Եվրոպա,

which is to say Spain --

ավելի հստակ՝ Իսպանիա,

in the 11th and 12th centuries.

11-12-րդ դարերում,

And when they arrived

որից հետո

there was tremendous interest

մեծ հետաքրքրություն առաջացավ

in translating this wisdom

թարգմանելու այս գիտելիքները

into a European language.

եվրոպական լեզուներով:

But there were problems.

Սակայն, խնդիրներ ծագեցին:

One problem

Խնդիրներից մեկն այն է, որ

is there are some sounds in Arabic

արաբերենի որոշ հնչյուններ անհնար է արտահայտել

that just don't make it through a European voice box

եվրոպական լեզուներին բնորոշ ձայնային համակարգով

without lots of practice.

առանց երկարատև փորձերի:

Trust me on that one.

Հավատացե՛ք ինձ:

Also, those very sounds

Բացի այդ, այս նույն հնչյունները

tend not to be represented

սովորաբար անհնար է արտահայտել

by the characters that are available in European languages.

եվրոպական լեզուների այբուբեններով:

Here's one of the culprits.

Ահա մեղավորներից մեկը.

This is the letter sheen,

սա SHeen տառն է,

and it makes the sound we think of as SH -- "sh."

որը համապատասխանում է անգլերենի «SH» («շ») կապակցությանը:

It's also the very first letter

Այն նաև արաբերեն

of the word shayun,

«shalan» բառի առաջին տառն է,

which means "something"

որը նշանակում է «ինչ-որ բան»,

just like the the English word "something" --

ինչպես անգլերեն «something» բառը՝

some undefined, unknown thing.

ինչ-որ անորոշ, անհայտ բան:

Now in Arabic,

Արաբերենում

we can make this definite

այն կարելի է որոշակի դարձնել՝

by adding the definite article "al."

ավելացնելով որոշյալ «al» հոդը:

So this is al-shayun --

Ստացվում է «al-shalan»,

the unknown thing.

այսինքն՝ «անհայտԸ»:

And this is a word that appears throughout early mathematics,

Այս բառը հանդիպում է վաղ շրջանի մաթեմատիկական գրառումներում,

such as this 10th-century derivation of roots.

ինչպես օրինակ, այս 10-րդ դարի արտածման հավասարման մեջ:

The problem for the Medieval Spanish scholars

Խնդիրը միջնադարյան իսպանացի գիտնականների համար,

who were tasked with translating this material

ովքեր պետք է թարգմանեին այս նյութերը,

is that the letter sheen and the word shayun

այն էր, որ «Sheen» տառը և «shalan» բառը

can't be rendered into Spanish

անհնար էր արտահայտել իսպաներենով,

because Spanish doesn't have that SH,

քանի որ իսպաներենը չուներ SH կապակցությունը՝

that "sh" sound.

«շ» հնչյունը:

So by convention,

Ուստի, պայմանականորեն

they created a rule in which

նրանք օրենք ներմուծեցին, ըստ որի

they borrowed the CK sound, "ck" sound,

փոխառվեց CK կապակցությունը՝ «ք» հնչյունը,

from the classical Greek

դասական հունարենից

in the form of the letter Kai.

Kai տառի տեսքով:

Later when this material was translated

Ավելի ուշ, երբ այս նյութերը թարգմանվեցին

into a common European language,

համընդհանուր եվրոպական լեզվով,

which is to say Latin,

այսինքն՝ լատիներենով,

they simply replaced the Greek Kai

հունարեն Kai-ը պարզապես փոխարինվեց

with the Latin X.

լատիներեն X-ով:

And once that happened,

Այնուհետև,

once this material was in Latin,

արդեն լատիներենով թարգմանված այս նյութերը

it formed the basis for mathematics textbooks

հիմք հանդիսացան մաթեմատիկական դասագրքերի համար

for almost 600 years.

մոտ 600 տարի շարունակ:

But now we have the answer to our question.

Եվ ահա, ստացանք մեր հարցի պատասխանը.

Why is it that X is the unknown?

«Ինչո՞ւ է X-ը համարվում անհայտի նշան»:

X is the unknown

X-ը անհայտ է,

because you can't say "sh" in Spanish.

քանի որ իսպաներենով անհնար է ասել «շ»:

(Laughter)

(Ծիծաղ)

And I thought that was worth sharing.

Կարծում եմ՝ արժեր պատմել սրա մասին:

(Applause)

(Ծափահարություններ)