Dr. Dean Ornish: Your genes are not your fate

Translator: Ervis Bregu Reviewer: Alda Mazreku

One way to change our genes is to make new ones,

Një mënyrë ndërrimi i gjeneve tona është të bëjmë të rinj,

as Craig Venter has so elegantly shown.

ashtu siç Craig Venter na e tregoi në mënyrë aq elegante.

Another is to change our lifestyles.

Mënyra tjetër është të ndërrojmë stilin e jetesës.

And what we're learning is how powerful and dynamic these changes can be,

Dhe ajo që po mësojmë është se sa të fuqishme dhe dinamike mund të jenë këto ndryshime

that you don't have to wait very long to see the benefits.

kështu që nuk keni pse të prisni shumë për të parë përfitimet.

When you eat healthier, manage stress, exercise and love more,

Kur ushqeheni shëndetshëm, menaxhoni stresin, ushtroheni dhe dashuroni më shumë,

your brain actually gets more blood flow and more oxygen.

truri juaj në të vërtetë merr më shumë gjak dhe më shumë oksigjen.

But more than that, your brain gets measurably bigger.

Por më tepër se kaq, sipas matjeve, truri juaj fillon të zmadhohet.

Things that were thought impossible just a few years ago

Gjëra që janë dukur të pamundura deri para pak vitesh

can actually be measured now.

janë tashmë të matshme.

This was figured out by Robin Williams

Kjo u zbulua nga Robin Williams

a few years before the rest of us.

pak vite para nesh.

Now, there's some things that you can do

Tani, ekzistojnë disa gjëra që mund t'i bëni

to make your brain grow new brain cells.

në mënyrë që truri juaj të prodhojë qeliza të reja.

Some of my favorite things, like chocolate and tea, blueberries,

Disa nga gjërat e mia të preferuara, si çokollata apo çaji, boronicat,

alcohol in moderation, stress management

alkooli në sasi të moderuar, menaxhimi i stresit

and cannabinoids found in marijuana.

apo kanabanoidet që gjenden në marijuanë.

I'm just the messenger.

Unë jam thjesht lajmëtari.

(Laughter)

(Të qeshura)

What were we just talking about?

Për çfarë po flisnim?

(Laughter)

(Të qeshura)

And other things that can make it worse,

Ka edhe gjëra të tjera që e përkeqësojnë,

that can cause you to lose brain cells.

që shkaktojnë humbjen e qelizave të trurit.

The usual suspects, like saturated fat and sugar,

Të dyshuarit e përhershëm, si yndyrnat e ngopura dhe sheqeri,

nicotine, opiates, cocaine, too much alcohol and chronic stress.

nikotina, opiumi, kokaina, alkoli i tepërt dhe stresi kronik.

Your skin gets more blood flow when you change your lifestyle,

Lëkura juaj merr më shumë gjak nëse ndryshoni mënyrën e të jetuarit,

so you age less quickly. Your skin doesn't wrinkle as much.

kështu, plakeni më ngadalë dhe lëkura juaj nuk rrudhoset aq shumë.

Your heart gets more blood flow.

Zemra juaj pompon më shumë gjak.

We've shown that you can actually reverse heart disease.

Ne kemi treguar që ju mundeni vërtetë, të sprapsni një sëmundje zemre.

That these clogged arteries that you see on the upper left,

Këto arterie të bllokuara që shihni më sipër në të majtë,

after only a year become measurably less clogged.

sipas matjeve, vetëm pas një viti janë më pak të bllokuara.

And the cardiac PET scan shown on the lower left,

Dhe ky skaner zemre PET këtu poshtë në të majtë,

the blue means no blood flow.

blu-ja tregon që nuk ka qarkullim gjaku.

A year later -- orange and white is maximum blood flow.

Pas një viti -- portokallia dhe e bardha tregojnë maksimumin e qarkullimit.

We've shown you may be able to stop and reverse the progression

Ne kemi vërtetuar se ju mund të parandaloni dhe të sprapsni avancimin

of early prostate cancer and, by extension, breast cancer,

e një kanceri prostate në fillimet e tij, shto këtu edhe kancerin e gjirit,

simply by making these changes.

thjesht duke bërë këto ndryshime.

We've found that tumor growth in vitro was inhibited

Ne pamë se rritja e tumorit in-vitro u parandalua

70 percent in the group that made these changes,

70 përqind në grupin që bënë këto ndryshime,

whereas only nine percent in the comparison group.

ndërkohë që vetëm 9 përqind në grupin tjetër.

These differences were highly significant.

Këto diferenca janë shumë domethënëse.

Even your sexual organs get more blood flow,

Edhe organet tuaja gjenitale marrin më shumë gjak,

so you increase sexual potency.

dhe ju rrisni aftësinë tuaj seksuale.

One of the most effective anti-smoking ads was done

Një nga reklamat anti-duhan më të efektshme të bëra

by the Department of Health Services,

nga Departamenti i Shëndetit Publik,

showing that nicotine, which constricts your arteries,

tregon se nikotina, e cila bllokon arteriet tuaja,

can cause a heart attack or a stroke,

mund të shkaktojë atak apo bllokim enësh gjaku,

but it also causes impotence.

por shkakton edhe impotencë.

Half of guys who smoke are impotent.

Gjysma e burrave që pijnë duhan janë impotentë.

How sexy is that?

Sa seksi është kjo?

Now we're also about to publish a study --

Ndërkohë, ne jemi pranë publikimit të një studimi --

the first study showing you can change gene expression in men with prostate cancer.

një studim që tregon se si mund të ndryshoni pasqyrimin e gjeneve tek burrat me kancer prostate.

This is what's called a heat map --

Kjo quhet një hartë nxehtësie

and the different colors -- and along the side, on the right, are different genes.

dhe ngjyrat e ndryshme bashkë me anën në të djathtë janë gjene të ndryshme.

And we found that over 500 genes were favorably changed --

Ne kemi zbuluar se më shumë se 500 gjene u ndryshuan për mirë

in effect, turning on the good genes, the disease-preventing genes,

prej gjeneve që parandalojnë sëmundjet

turning off the disease-promoting genes.

ndërkohë që ato gjene që ndihmojnë sëmundjet, ç'aktivizohen.

And so these findings I think are really very powerful,

Kështu që, unë mendoj se këto zbulime janë të rëndësishme

giving many people new hope and new choices.

dhe i japin shpresa dhe zgjedhje të reja shumë njerëzve.

And companies like Navigenics and DNA Direct and 23andMe,

Kompanitë si Navigenix dhe DNA Direct apo 23andMe,

that are giving you your genetic profiles,

që ju japin, profilin tuaj gjenetik,

are giving some people a sense of, "Gosh, well, what can I do about it?"

po i japin disa njerëzve, ndjesi të tipit, "Zot na ruaj, çfarë të bëj me këtë"

Well, our genes are not our fate, and if we make these changes --

Epo, gjenet nuk janë fati ynë, dhe nëse i bëjmë këto ndryshime --

they're a predisposition -- but if we make bigger changes

kjo është kusht, por nëse bëjmë ndryshime më të mëdha

than we might have made otherwise,

nga sa mund të kishim bërë,

we can actually change how our genes are expressed.

ne vërtetë mund të ndryshojmë pasqyrimin e gjeneve tona.

Thank you.

Faleminderit

(Applause)

(Duartokitje)