Dr. Dean Ornish: Your genes are not your fate

Translator: Ruslan Mursalzade Reviewer: Gulchin Taghiyeva

One way to change our genes is to make new ones,

Craig Venterin incəliklə göstərdiyi kimi,

as Craig Venter has so elegantly shown.

genlərimizi dəyişmənin bir yolu yenilərini yaratmaqdır.

Another is to change our lifestyles.

Digər yol isə həyat tərzimizi dəyişməkdir.

And what we're learning is how powerful and dynamic these changes can be,

Və biz bu dəyişikliklərin nə qədər güclü və dinamik ola biləcəyini öyrənirik,

that you don't have to wait very long to see the benefits.

hətta siz bu dəyişikliklərin təsirini hiss etmək üçün çox gözləməli də olmayacaqsınız.

When you eat healthier, manage stress, exercise and love more,

Nə vaxt ki sağlam yeyirsiniz, stressi idarə edirsiniz, idman edirsiniz və daha çox sevirsiniz,

your brain actually gets more blood flow and more oxygen.

sizin beyniniz daha çox qan axını və oksigenlə təmin olunur.

But more than that, your brain gets measurably bigger.

Lakin daha vacibi, beyniniz ölçülə biləcək qədər böyüyür.

Things that were thought impossible just a few years ago

Bir neçə il bundan əvvəl imkansız olaraq düşündüyümüz şeylər

can actually be measured now.

artıq ölçülə bilinir.

This was figured out by Robin Williams

Bu Robin Williams tərəfindən

a few years before the rest of us.

bizdən bir neçə il əvvəl tapılmışdı.

Now, there's some things that you can do

Beləliklə, beyninizin yeni hüceyrələri yaratmağı üçün

to make your brain grow new brain cells.

bir neçə şey edə bilərsiniz.

Some of my favorite things, like chocolate and tea, blueberries,

Mənim ən sevdiklərim, şokolad və çay, qaragilə,

alcohol in moderation, stress management

az miqdarda spirtli içki, stressi idarə etmə

and cannabinoids found in marijuana.

və marijuanada tapılan kanabanoidlərdir.

I'm just the messenger.

Mən yalnız elçiyəm.

(Laughter)

(Gülüş)

What were we just talking about?

Harada qalmışdıq?

(Laughter)

(Gülüş)

And other things that can make it worse,

Bəzi şeylər isə vəziyyəti daha da pisləşdirə bilər,

that can cause you to lose brain cells.

beyin hüceyrələrinizi itirməyimizə gətirib çıxara bilər.

The usual suspects, like saturated fat and sugar,

Həmişə eşitdiklərimiz, yağlı piy və şəkər,

nicotine, opiates, cocaine, too much alcohol and chronic stress.

nikotin, opiatlar, kokain, həddindən artıq spirtli içki və xronik stress.

Your skin gets more blood flow when you change your lifestyle,

Siz həyat tərzinizi dəyişəndə sizin dərinizdə qan dövranı artır

so you age less quickly. Your skin doesn't wrinkle as much.

və siz daha gec qocalırsınız və dəriniz daha az qırışır.

Your heart gets more blood flow.

Ürəyiniz də daha çox qan dövranı əldə edir.

We've shown that you can actually reverse heart disease.

Biz göstərmişik ki siz hətta ürək xəstəliklərini də müalicə edə bilərsiniz.

That these clogged arteries that you see on the upper left,

Yuxarıda, solda gördüyünüz bu tutulmuş qan damarları

after only a year become measurably less clogged.

yalnız bir ildən sonra ciddi dərəcədə genişlənir.

And the cardiac PET scan shown on the lower left,

Və aşağıda, solda kardioloji PET göstərilir,

the blue means no blood flow.

mavi qan dövranının olmadığını göstərir.

A year later -- orange and white is maximum blood flow.

Bir il sonra - narıncı və ağ maksimum qan dövranıdır.

We've shown you may be able to stop and reverse the progression

Biz göstərə bilmişik ki bu dəyişiklikləri etməklə siz prostat xərşəngi

of early prostate cancer and, by extension, breast cancer,

və döş xərçənginin qarşısını ala və

simply by making these changes.

əks istiqamətdə inkişaf əldə edə bilərsiniz.

We've found that tumor growth in vitro was inhibited

Biz müşahidə etdik ki, labaratoriya şəraitində şişlərin inkişafı

70 percent in the group that made these changes,

bu dəyişiklikləri edən qrupda 70 %

whereas only nine percent in the comparison group.

etməyən qrupda isə 9 % dayandırılmışdır.

These differences were highly significant.

Bu fərq çox əhəmiyyətli idi.

Even your sexual organs get more blood flow,

Hətta sizin cinsi orqanlarınızda da qan dövranı artır,

so you increase sexual potency.

və sizin cinsi gücünüz də artır.

One of the most effective anti-smoking ads was done

Siqaret çəkməyə qarşı ən effektiv reklamlardan biri

by the Department of Health Services,

Sağlamıq Xidməti Departamenti tərəfindən

showing that nicotine, which constricts your arteries,

göstərilmişdir ki, qan damarlarını sixan nikotin

can cause a heart attack or a stroke,

ürək ağrısı və ya ürək döyüntüsünə səbəb olar bilər,

but it also causes impotence.

amma o həm də impotentliyə gətirib çixara bilər.

Half of guys who smoke are impotent.

Siqaret çəkən kişilərin yarısı impotentdir.

How sexy is that?

Bu necə də cazibədardır.

Now we're also about to publish a study --

Biz bu yaxınlarda yeni bir tədqiqat çap edəcəyik

the first study showing you can change gene expression in men with prostate cancer.

bu tədqiqata əsasən prostat xərçəngində genlərin ifadə olmunmasını dəyişmək mümkündür.

This is what's called a heat map --

Bu hərarət xəritəsi adlanır

and the different colors -- and along the side, on the right, are different genes.

və sağ tərəfdə olan müxtəlif rənglər müxtəlif genlərdir.

And we found that over 500 genes were favorably changed --

Və biz müşahidə etdik ki 500-dən çox gen müsbət olaraq dəyişdi

in effect, turning on the good genes, the disease-preventing genes,

və xəstəliyin qarşısını alan yaxşı genləri işə salaraq

turning off the disease-promoting genes.

xəstəlik yaradan genləri fəaliyyətdən saldı.

And so these findings I think are really very powerful,

Və düşünürəm ki, bu müşahidələr çox əhəmiyyətlidir

giving many people new hope and new choices.

bir çox insana yeni ümid və seçimlər təqdim edir.

And companies like Navigenics and DNA Direct and 23andMe,

Navigenix, DNA Direct və 23andMe kimi şirkətlər

that are giving you your genetic profiles,

sizə genetik profilinizi verməklə həm də

are giving some people a sense of, "Gosh, well, what can I do about it?"

bəzi insanlara bu barədə "Mən bu haqda nəsə edə bilərəm mi?" hissini verir

Well, our genes are not our fate, and if we make these changes --

Beləliklə, genlərimiz bizim taleyimiz deyil və əgər bu dəyişiklikləri etsək -

they're a predisposition -- but if we make bigger changes

onlar meyillilikdir, lakin normalda etdiyimizdən

than we might have made otherwise,

daha böyük dəyişikliklər etsək

we can actually change how our genes are expressed.

genlərimizin necə ifadə olunduğunu dəyişə bilərik.

Thank you.

Təşəkkürlər.

(Applause)

(Alqış)