Dr. Dean Ornish: Your genes are not your fate

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

One way to change our genes is to make new ones,

Craig Ventter က အရမ်း သေသေသပ်သပ်ပြသလိုပဲ

as Craig Venter has so elegantly shown.

ဗီဇတွေကိုပြောင်းဖို့နည်းက အဲဒါတွေကိုအသစ်ပြုလုပ်ဖို့ပါ

Another is to change our lifestyles.

တစ်နည်းကတော့ ဘဝနေထိုင်မှုတွေကို ပြောင်းလိုက်ဖို့ပါ။

And what we're learning is how powerful and dynamic these changes can be,

လေ့လာနေတာက ဒီအပြောင်းအလဲတွေက ဘယ်လိုအစွမ်းထက်ပြီး အားကောင်းနိုင်လဲ၊

that you don't have to wait very long to see the benefits.

အကျိုးကျေးဇူးတွေကို သိမြင်ဖို့အကြာကြီး စောင့်စရာမလိုဘူးဆိုတာပါ။

When you eat healthier, manage stress, exercise and love more,

ပိုကျန်းမာစွာ စားသောက်၊ စိတ်ဖိစီးမှုကိုထိန်း လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ပြီး ပိုချစ်တတ်ရင်

your brain actually gets more blood flow and more oxygen.

ဦးနှောက်မှာ ပိုသွေးစီဆင်းပြီး အောက်ဆီဂျင် ပိုရတယ်

But more than that, your brain gets measurably bigger.

ဒါထက်ပိုပြီး ဦးနှောက်ဟာ သိသိသာသာ ပိုကြီးလာပါတယ်။

Things that were thought impossible just a few years ago

နှစ်အနည်းငယ်က မဖြစ်နိုင်ဘူးလို့ ထင်ခဲ့တာတွေ

can actually be measured now.

အခုတော့ တကယ်ကို တိုင်းတာနိုင်ပါတယ်။

This was figured out by Robin Williams

ဒါကို ကျွန်တော်တို့မတိုင်ခင် နှစ်အနည်းငယ်က

a few years before the rest of us.

Robin Willams က သိနားလည်ခဲ့တာပါ။

Now, there's some things that you can do

ကဲ ဦးနှောက်မှာ ဆဲလ်အသစ်တွေတိုးပွားဖို့

to make your brain grow new brain cells.

ခင်ဗျားတို့ လုပ်လို့ရတာလေးတွေရှိပါတယ်။

Some of my favorite things, like chocolate and tea, blueberries,

အကြိုက်ဆုံးတချို့ကတော့ ချောကလက်၊ လက်ဖက်ရည်၊၊

alcohol in moderation, stress management

ဘယ်ရီသီးအရက်လို မျိုးတွေမှာအသင့်အတင့်၊ စိတ်ဖိစီးတာကိုင်တွယ်မှု၊

and cannabinoids found in marijuana.

ဆေးခြောက်မှာပါတဲ့ ဓာတ်တွေပေါ့။

I'm just the messenger.

ကျွန်တော်က သတင်းပါးသူ သက်သက်ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

What were we just talking about?

ကျွန်တော်တို့ ဘာအကြောင်း ပြောနေတာပါလိမ့်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

And other things that can make it worse,

နောက် ပိုဆိုးအောင်လုပ်တဲ့ တခြားဟာတွေ

that can cause you to lose brain cells.

ဦးနှောက်ဆဲလ်တွေ ကုန်ခမ်းအောင် လုပ်တာတွေပေါ့။

The usual suspects, like saturated fat and sugar,

သင်္ကာမကင်းဖြစ်နေကျက ပျော်ဆီ၊ သကြား၊ နီကိုတင်း၊ ဘိန်းပါတဲ့ဆေး၊

nicotine, opiates, cocaine, too much alcohol and chronic stress.

ကိုကင်း၊ အရက်အလွန်အကျွံနဲ့ ရှည်ကြာတဲ့ ဖိစီးမှုလိုမျိုးတွေပါ။

Your skin gets more blood flow when you change your lifestyle,

ဘဝနေထိုင်မှု ပြောင်းလိုက်တော့ အရေပြားမှာ သွေးစီးဆင်းတာပိုများတော့

so you age less quickly. Your skin doesn't wrinkle as much.

အိုလာမှုနှုန်း လျော့သွားတယ်။ အရေပြား သိပ်မရှုံ့တော့ဘူးလေ။

Your heart gets more blood flow.

နှလုံးမှာ သွေးစီးဆင်းမှု ပိုများလာတယ်။

We've shown that you can actually reverse heart disease.

နှလုံးရောဂါကို တကယ် နောက်ဆုတ်လို့ ရတာပြတာပါ။

That these clogged arteries that you see on the upper left,

ဝဲဘက်အပေါ်မှာ မြင်ရတာက ပိတ်ဆို့နေတဲ့ သွေးလွှတ်ကြောတွေဟာ

after only a year become measurably less clogged.

၁ နှစ်အကြာမှာပဲ ပိတ်ဆို့တာ သိသာစွာ လျော့လာတယ်

And the cardiac PET scan shown on the lower left,

PET နှလုံးစကင်မှာပြတဲ့ ဝဲဘက်အောက်ပိုင်းက

the blue means no blood flow.

အပြာရောင်ဟာ သွေးမစီးဆင်းတာ ကိုဆိုလိုတာပါ။

A year later -- orange and white is maximum blood flow.

၁ နှစ်ကြာပြီး လိမ္မော်နဲ့အဖြူဟာ အမြင့်ဆုံး သွေးစီးဆင်းမှုပါ။

We've shown you may be able to stop and reverse the progression

ဆီးကျိတ်ကင်ဆာနဲ့ ချဲ့ရရင် ရင်သားကင်ဆာရဲ့

of early prostate cancer and, by extension, breast cancer,

တိုးတက်မှုကို ဒီအပြောင်းအလဲတွေ လုပ်ရုံနဲ့

simply by making these changes.

ရပ်လို့၊ နောက်ဆုတ်လို့ရတာကို ပြလိုက်တာပါ။

We've found that tumor growth in vitro was inhibited

ဒီအပြောင်းအလဲတွေ လုပ်တဲ့အုပ်စုက Vitro ထဲက အသားပိုကြီးထွားမှု ၇၀%

70 percent in the group that made these changes,

ကန့်သတ်လိုက်တယ်လို့ တွေ့ထားတယ်။

whereas only nine percent in the comparison group.

ဒါနဲ့ယှဉ်လိုက်တဲ့ အုပ်စုမှာတော့ ၉% ပဲရှိတယ်။

These differences were highly significant.

ဒီကွာာခြားချက်တွေဟာ တော်တော်ကို သိသာပါတယ်။

Even your sexual organs get more blood flow,

လိင်အင်္ဂါမှာ သွေးစီးဆင်းတာ ပိုများတော့

so you increase sexual potency.

လိင်ပိုင်းစွမ်းဆောင်မှု တိုးလာတာပေါ။

One of the most effective anti-smoking ads was done

ကျန်းမာရေးဋ္ဌာနကလုပ်တဲ့ အထိရောက်ဆုံး

by the Department of Health Services,

ဆေးလိပ်ဆန့်ကျင်ရေး ကြော်ညာမှာပြတာက

showing that nicotine, which constricts your arteries,

သွေးလွှတ်ကြောတွေကို တင်းစေတဲ့ နီကိုတင်းဟာ

can cause a heart attack or a stroke,

နှလုံးရောဂါ (သို့) လေဖြတ်တာသာမကပဲ

but it also causes impotence.

ပန်းသေတာကိုလည်း ဖြစ်စေတယ်တဲ့။

Half of guys who smoke are impotent.

ဆေးလိပ်သောက်သူ တစ်ဝက်ဟာ ပန်းသေနေသူတွေပါ။

How sexy is that?

ဘယ်လိုဆွဲဆောင်မလဲ။

Now we're also about to publish a study --

ကျွန်တော်တို့လည်း လေ့လာမှု ထုတ်ပြန်တော့မယ်။

the first study showing you can change gene expression in men with prostate cancer.

ပထမလေ့လာမှုက ဆီးကျိတ်ကင်ဆာ ရှင်အမျိုးသားရဲ့ ဗီဇဖွင့်ဆိုချက်ကို

This is what's called a heat map --

ပြောင်းနိုင်တာပြတယ်​၊ heat map လို့ခေါ်တယ်၊

and the different colors -- and along the side, on the right, are different genes.

ညာဘက်ဘေးတစ်လျှောက်ကအရောင် အမျိုးမျိုးဟာ ဗီဇအမျိုးမျိုးပါ။

And we found that over 500 genes were favorably changed --

ဗီဇပေါင်း၅၀၀ကျော်ဟာ ကောင်းကောင်းကြီး ပြောင်းလို့ရတာ တွေ့ထားပါတယ်။

in effect, turning on the good genes, the disease-preventing genes,

အကျိုးက ရောဂါကာကွယ်တဲ့ ဗီဇကောင်း တွေကိုဖွင့်လိုက်ခြင်းဟာ

turning off the disease-promoting genes.

ရောဂါတိုးစေတဲ့ ဗီဇတွေကို ပိတ်လိုက်ခြင်းပါ။

And so these findings I think are really very powerful,

ဒီတွေ့ရှိချက်တွေဟာ လူအများကို မျှော်လင့်ချက်အသစ် ရွေးစရာအသစ်တွေ

giving many people new hope and new choices.

ပေးရာမှာအတော့ကို ဩဇာကြီးတယ်လို့ထင်တယ်

And companies like Navigenics and DNA Direct and 23andMe,

Navigencics နဲ့ DNA Direct နဲ့ 23andMe လိုကုမ္ပဏီတွေဟာ

that are giving you your genetic profiles,

ခင်ဗျားတို့ကို မျိုးရိုဗီဇဆိုင်ရာ သတင်းဆောင်းပါးတွေ ပေးနေတယ်

are giving some people a sense of, "Gosh, well, what can I do about it?"

"ဘုရားရေ၊ကဲ ဒါနဲ့ဘာလုပ်ရမလဲဟ" ဆိုတာမျိုး လူတစ်ချို့ကိုပေးနေတယ်။

Well, our genes are not our fate, and if we make these changes --

ကောင်းပြီ၊ မျိုးရိုးဗီဇတွေဟာ ကံကြမ္မာ မဟုတ်ဘူး၊ ဒီအပြောင်းအလဲတွေ

they're a predisposition -- but if we make bigger changes

လုပ်ရင်ပေါ့၊ အထုံပါမှုပါ၊ ဒါပေမဲ့ တခြားလုပ်နိုင်တာထက်

than we might have made otherwise,

ပိုကြီးတဲ့ ပြောင်းလဲမှုတွေလုပ်ရင်

we can actually change how our genes are expressed.

တကယ်ပဲ မျိုးရိုးဗီဇဖော်ပြပုံကို ပြောင်းလဲနိုင်ပါတယ်ဗျာ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)