Dr. Dean Ornish: Your genes are not your fate

Translator: Solongo Chuluunkhuu Reviewer: Marla Munkh-Achit

One way to change our genes is to make new ones,

Генээ өөрчлөх 1 арга нь шинээр үүсгэх гэдгийг

as Craig Venter has so elegantly shown.

Крейг Вентер маш тодорхой үзүүлсэн юм.

Another is to change our lifestyles.

Өөр нэг арга нь амьдралын хэв маягаа өөрчлөх явдал.

Бидний мэдэхээр эдгээр өөрчлөлтүүд нь

And what we're learning is how powerful and dynamic these changes can be,

үр дүнг нь удаан хүлээхээргүй тийм хүчирхэг, динамик байж болох юм.

that you don't have to wait very long to see the benefits.

When you eat healthier, manage stress, exercise and love more,

Илүү эрүүл хооллож, стрессээ удирдаж, дасгал хийж, хайрлан дурлахад

your brain actually gets more blood flow and more oxygen.

таны тархины цусан хангамж сайжирч, хүчилтөрөгч нэмэгдэнэ.

But more than that, your brain gets measurably bigger.

Гэхдээ гол нь тархи хэмжигдэхүйц томорно.

Things that were thought impossible just a few years ago

Хэдэн жилийн өмнө боломжгүй гэж байсан зүйлсийг

can actually be measured now.

одоо хэмжиж болохоор болжээ.

This was figured out by Robin Williams

Үүнийг бид бүхнээс хэдэн жилийн өмнө

a few years before the rest of us.

Робин Виллиамс ойлгочихсон байсан.

Now, there's some things that you can do

Тэгэхээр тархиа шинэхэн эсүүдээр сэлбэхийн тулд

to make your brain grow new brain cells.

та хэд хэдэн зүйл хийж болно.

Some of my favorite things, like chocolate and tea, blueberries,

Миний дуртай зарим зүйл бий. Жишээлбэл, шоколад, цай, нэрс,

alcohol in moderation, stress management

согтууруулах ундааг тохируулж хэрэглэх, стрессээ удирдах,

and cannabinoids found in marijuana.

марихуанад агууллагддаг каннабинойд.

I'm just the messenger.

Би зүгээр л мэдээ түгээгч.

(Laughter)

(Инээд)

What were we just talking about?

Бид юу ярьж байлаа?

(Laughter)

(Инээд)

And other things that can make it worse,

Мөн тархины эсүүдийг устгадаг

that can cause you to lose brain cells.

өөр олон зүйлс бий.

The usual suspects, like saturated fat and sugar,

Байнгын хэрэгтнүүд нь жишээлбэл ханасан өөх тос, элсэн чихэр

nicotine, opiates, cocaine, too much alcohol and chronic stress.

никотин, мансууруулах бодис, кокейн, хэт их согтууруулах ундаа, архаг стресс.

Your skin gets more blood flow when you change your lifestyle,

Амьдралын хэв маягаа өөрчлөхөд арьсны цусны урсгал сайжирч,

so you age less quickly. Your skin doesn't wrinkle as much.

хөгшрөлт удааширна.

Арьс тань тэгж их үрчлээтэхгүй.

Your heart gets more blood flow.

Зүрхний цусан хангамж сайжирна.

Зүрхний өвчнөө эдгээх боломжтойг бид харуулчихсан шүү дээ.

We've shown that you can actually reverse heart disease.

That these clogged arteries that you see on the upper left,

Зүүн дээд талд харагдаж байгаа артерийн бөглөрөл

after only a year become measurably less clogged.

ганцхан жилийн дараа мэдэгдэхүйц багассан.

And the cardiac PET scan shown on the lower left,

Зүрхний томографийн зурагнаас харахад зүүн доод талд байгаа

the blue means no blood flow.

цэнхэр өнгө нь цусны урсгал байхгүйг харуулна.

A year later -- orange and white is maximum blood flow.

Жилийн дараах улбар шар ба цагаан нь цусны их урсгалыг заана.

We've shown you may be able to stop and reverse the progression

Эдгээр өөрчлөлтийг хийснээр эрт үеийн түрүү булчирхай,

of early prostate cancer and, by extension, breast cancer,

түүнчлэн хөхний хавдрын явцыг эргүүлж, зогсоож болохыг харуулж байна.

simply by making these changes.

We've found that tumor growth in vitro was inhibited

Хуруу шилэн дэх хавдрын өсөлт нь 9% байснаа

70 percent in the group that made these changes,

эдгээр өөрчлөлтийг хийснээр

whereas only nine percent in the comparison group.

70% хүртэл саарч байгааг бид тогтоосон.

These differences were highly significant.

Эдгээр өөрчлөлтүүд өндөр ач холбогдолтой.

Even your sexual organs get more blood flow,

Бэлэг эрхтний цусны урсгал хэдий их байна

so you increase sexual potency.

төдий чинээ бэлгийн чадавхи нэмэгдэнэ.

One of the most effective anti-smoking ads was done

Эрүүл мэндийн үйлчилгээний газраас хийсэн

by the Department of Health Services,

тамхины эсрэг сурталчилгаанд

артерийн судсыг агшаадаг никотин нь

showing that nicotine, which constricts your arteries,

зүрхний шигдээс болон цус харвалтын шалтгаан болдог төдийгүй

can cause a heart attack or a stroke,

but it also causes impotence.

бэлгийн сулралтай болгодгийг харуулжээ.

Half of guys who smoke are impotent.

Тамхи татдаг залуусын тал нь сулралтай.

How sexy is that?

Энэ сайхан гэж үү?

Now we're also about to publish a study --

Бид судалгаагаа нийтлэх гэж байгаа.

Эхний судалгаа нь түрүү булчирхайн хавдартай эрийн

the first study showing you can change gene expression in men with prostate cancer.

генийг өөрчилж болохыг харуулна.

This is what's called a heat map --

Үүнийг дулааны газрын зураг гэнэ.

and the different colors -- and along the side, on the right, are different genes.

Хажуу болон баруун талын ялгаатай өнгө нь ялгаатай генийг харуулна.

And we found that over 500 genes were favorably changed --

Бид 500 гаруй ген эергээр өөрчлөгдсөнийг тогтоосон.

in effect, turning on the good genes, the disease-preventing genes,

Өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, сайн генийг идэвхижүүлж,

turning off the disease-promoting genes.

өвчин-дэмжих генийг зогсоох замаар өөрчлөгджээ.

And so these findings I think are really very powerful,

Судалгааны эдгээр үр дүн маш хүчтэй учраас

олон хүнд шинэ итгэл, сонголтыг өгнө гэж бодож байна.

giving many people new hope and new choices.

And companies like Navigenics and DNA Direct and 23andMe,

Танд генетикийн намтар үүсгэж өгдөг

Navigenics, DNA Direct, 23andMe зэрэг компаниуд зарим хүнд

that are giving you your genetic profiles,

are giving some people a sense of, "Gosh, well, what can I do about it?"

"Бурхан минь, би үүгээр яах юм бэ?" гэх мэдрэмжийг өгдөг.

Well, our genes are not our fate, and if we make these changes --

Бидний ген бидний хувь заяа биш.

Хэрэв бид эдгээр өөрлөлтийг хийвэл

they're a predisposition -- but if we make bigger changes

тэдгээр нь хандлага болж,

than we might have made otherwise,

бүр илүү том өөрчлөлт хийвэл

we can actually change how our genes are expressed.

өгөгдсөн генээ өөрчлөх бүрэн боломжтой юм.

Thank you.

Баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)