Dr. Dean Ornish: Your genes are not your fate

Translator: Zvezdana Moneva Reviewer: Boris Stefanovski

One way to change our genes is to make new ones,

Еден начин да ги промениме нашите гени е да создадеме нови,

as Craig Venter has so elegantly shown.

како што Крег Вентер елегантно ни има покажано.

Another is to change our lifestyles.

Друг начин е да го смениме нашиот животен стил.

And what we're learning is how powerful and dynamic these changes can be,

Тоа што го учиме е колку само моќни и динамични овие промени можат да бидат,

that you don't have to wait very long to see the benefits.

така што немора да се чека многу долго за да се видат придобивките.

When you eat healthier, manage stress, exercise and love more,

Кога јадете поздраво, се справувате со стрес, вежбате и сакате повеќе,

your brain actually gets more blood flow and more oxygen.

вашиот мозок всушност добива повеќе кислород.

But more than that, your brain gets measurably bigger.

Но повеќе од тоа, вашиот мозок и мерно се зголемува.

Things that were thought impossible just a few years ago

Нешта кои се сметаа за невозможни само пред неколку години

can actually be measured now.

може сега да бидат измерени.

This was figured out by Robin Williams

Ова беше осмислено од Робин Вилијамс

a few years before the rest of us.

неколку години пред нас останатите.

Now, there's some things that you can do

Сега, постојат неколку работи што може да се направат

to make your brain grow new brain cells.

за мозокот да почне да расте нови мозочни клетки.

Some of my favorite things, like chocolate and tea, blueberries,

Некои од моите омилени нешта, како чоколадо и чај, боровница,

alcohol in moderation, stress management

алкохол во умерени количини, справување со стрес

and cannabinoids found in marijuana.

и канабиноиди кои се наоѓаат во марихуана.

I'm just the messenger.

Јас сум само курирот.

(Laughter)

(Смеење)

What were we just talking about?

Што точно ни беше муабетот?

(Laughter)

(Смеење)

And other things that can make it worse,

А некои нешта може да направат полошо,

that can cause you to lose brain cells.

причинуваат губење на мозочни клетки.

The usual suspects, like saturated fat and sugar,

Тоа се стандардните осомничени, како заситени масти и шеќер,

nicotine, opiates, cocaine, too much alcohol and chronic stress.

никоти, опијати, кокаин, премногу алкохол и хроничен стрес.

Your skin gets more blood flow when you change your lifestyle,

Вашата кожа добива поголем доток на крв кога го менувате животниот стил,

so you age less quickly. Your skin doesn't wrinkle as much.

така што стареете побавно, и вашата кожа не се брчка така многу.

Your heart gets more blood flow.

Вашето срце добива поголем доток на крв.

We've shown that you can actually reverse heart disease.

Имаме покажано дека всушност може да се спречи срцево заболување.

That these clogged arteries that you see on the upper left,

Дека овие затнати артерии кои ги гледате горе лево,

after only a year become measurably less clogged.

по само една година може да бидат мерливо помалку затнати.

And the cardiac PET scan shown on the lower left,

И на срцевата PET снимка прикажана долу лево,

the blue means no blood flow.

синото означува непостоечки проток на крв.

A year later -- orange and white is maximum blood flow.

Една година подоцна - во портокалово и бело е прикажан максималниот проток на крв.

We've shown you may be able to stop and reverse the progression

Имаме покажано дека сте во можност да го запрете и свртите напредокот

of early prostate cancer and, by extension, breast cancer,

на ран рак на простатата, и следствено рак на дојката,

simply by making these changes.

само со правење на ваквите промени.

We've found that tumor growth in vitro was inhibited

Откривме дека растењето на туморите ин витро беше намалено

70 percent in the group that made these changes,

кај 70 проценти во групите кои ги направија овие промени,

whereas only nine percent in the comparison group.

за разлика од девет проценти во споредбената група.

These differences were highly significant.

Овие разлики се доста значајни.

Even your sexual organs get more blood flow,

Дури и вашите сексуални органи добиваат поголем доток на крв,

so you increase sexual potency.

така што ја зголемувате сексуалната потенција.

One of the most effective anti-smoking ads was done

Една од најефективните реклами против пушење беше направена

by the Department of Health Services,

од Одделот за Здравствени Услуги,

showing that nicotine, which constricts your arteries,

покажувајќи дека никотинот, којшто ги стеснува вашите артерии,

can cause a heart attack or a stroke,

може да причини срцев напад или удар,

but it also causes impotence.

но може да причини и импотенција.

Half of guys who smoke are impotent.

Половината од вас пушачите се импотентни.

How sexy is that?

Колку секси е тоа?

Now we're also about to publish a study --

Сега сме во тек на објавување на истражување --

the first study showing you can change gene expression in men with prostate cancer.

истражување кое покажува дека може да се промени експресирањето на гени во мажи со рак на простата.

This is what's called a heat map --

Ова се вика топлинска мапа

and the different colors -- and along the side, on the right, are different genes.

со различни бои, а на десната страна надолж се различните гени.

And we found that over 500 genes were favorably changed --

И откривме дека преку 500 гени беа склони кон промена

in effect, turning on the good genes, the disease-preventing genes,

со ефект на активирање на добрите гени, оние кои спречуваат болести

turning off the disease-promoting genes.

и деактивирање на гените кои причинуваат болест.

And so these findings I think are really very powerful,

И јас мислам дека овие откритија се навистина моќни

giving many people new hope and new choices.

и им даваат нова надеж и избор на многу луѓе.

And companies like Navigenics and DNA Direct and 23andMe,

И компаниите како Navigenix и DNA Direct и 23andMe,

that are giving you your genetic profiles,

кои ви ги даваат вашите генетски профили,

are giving some people a sense of, "Gosh, well, what can I do about it?"

им даваат на некои луѓе мисли како "Хм, па што би можел јас да сторам за ова?"

Well, our genes are not our fate, and if we make these changes --

Па, нашите гени не се навистина наша судбина, и ако ги направиме овие промени --

they're a predisposition -- but if we make bigger changes

тие се предиспозиција, но ако направиме поголеми промени

than we might have made otherwise,

отколку што би направиле во други околности,

we can actually change how our genes are expressed.

ние всушност можеме да го промениме начинит на експресирање на нашите гени.

Thank you.

Ви благодарам.

(Applause)

(Аплауз)