Adam Grosser: A mobile fridge for vaccines

Translator: omer zrar Reviewer: Daban Q. Jaff

ئەمە هەنگاوێکی کارەکەمە،

کە لەسەر بنچینەی هەندێک لە تێبینیەکان دروستکراوە دوو ساڵ پێش ئێستا

کە لەبارەی پێویستی ڤاکسینە بۆ هڵگرتن.

This is a work in process,

based on some comments that were made at TED two years ago

(ڤیدۆکە): [ لەسەر ئەم هەسارەیە

۱٫٦ بلیۆن خەڵک هەیە

کە کارەبایان نییە

about the need for the storage of vaccine.

بۆ ساردکردن

(Video): [On this planet

1.6 billion people

یان سوتەمەنی هەڵگیراو.

don't have access to electricity

کە ئەمەش کێشەکەیە و

refrigeration

کار لە:

or stored fuels

بڵاوبونەوەی نەخۆشی،

this is a problem

و کۆگاێک بۆ خواردن و دەرمان

و شێوازی ژیان دەکات.

it impacts:

the spread of disease

بۆیە پلانەکە ئەوەیە ... کە سەلاجە بە تێچووی کەم

the storage of food and medicine

و کارەبا، غاز، گاز، و نەوتی سپی بەکارنەهێنێت

and the quality of life.

بەڵکو سود لە گەرمیوە وەردەگرێت بۆ کارکردن

So here's the plan ... inexpensive refrigeration

that doesn't use electricity, propane, gas, kerosene or consumables

ئەمەش چیرۆکی ئەو سەلاجەیە کە بە وزەی گەرمی کاردەکات]

ئادەم گ. : ۲۹ ساڵ پێش ئێستا، من مامۆستای گەرمیم هەبوو

کە باسی لە چۆنیەتی هەڵمژینی وزە و توانای سارکردن دەکرد،

time for some thermodynamics

And the story of the Intermittent Absorption Refrigerator]

ئەوەی کە لەمێشکمدا مایەوە، مەکینەی ساردکردن بوو:

Adam Grosser: So 29 years ago, I had this thermo teacher

کە زۆر ناوەزە بوو، بەڵام نەتدەزانی چی لێبکەیت.

کە لە ساڵی ۱٨٥٨ دا دروستکرا، لەلایەن فێردیناند کاری،

who talked about absorption and refrigeration, one of those things

بەڵام ئەو نەیتوانی هیچی لێ دروستبکات

that stuck in my head, a lot like the Stirling engine:

بەهۆی سادەیی ئامرازەکانی ئەوکاتە.

it was cool, but you didn't know what to do with it.

ئەو کەنەدیە گێلە پاول کرۆزلی ئەو شتەی خستە بازاڕ کە

It was invented in 1858, by this guy Ferdinand Carré,

but he couldn't actually build anything with it

پێدەوترێت تۆپی-سەهۆڵی، لە ساڵی ۱۹۲٨ دا.

کە بیرۆکەێکی چاک بوو، و ئەوەشتان پێدەڵێم کە بۆچی کاری نەکرد،

because of the tools at the time.

This crazy Canadian named Powel Crosley commercialized this thing

و بەم شێوەیە کاردەکا.

لێرەدا دوو بازنە هێیە کە لەێک جوداکراونەتەوە.

called the IcyBall, in 1928.

و یەکێکیان شلەی چاڵاکی وەک ئاو، ئەمۆنیای تێدایە

It was a really neat idea, and I'll get to why it didn't work,

و ئەوەتریان ئامێری هەڵماندنە.

تۆ لاێک گەرم دەکەیت، لایە گەرمەکە.

but here's how it works.

There's two spheres and they're separated in distance.

ئەمۆنیاکە دەبێتە هەڵم و خەستدەبێتەوە لە لایەکەی تر.

One has a working fluid, water and ammonia,

دواتر لێیدەگەڕێیت تا ساردبێتەوە،

and the other is a condenser.

و کاتێک ئەمۆنیاکە دوبارە دبێتەهەڵم و لەگەڵ ئاوەکە تێکهەڵ دەبێت

You heat up one side, the hot side.

The ammonia evaporates and it recondenses in the other side.

لە ناو لایە گەرمەکە، ئەوا

کاریگەریێکی ساردی بەهێز دروستدەکات.

You let it cool to room temperature,

ئەمەش بیرۆکەێکی چاک بوو، بەڵام کارینەکرد.

and then, as the ammonia reevaporates and combines with the water

چونکە تەقیەوە.

(پێکەنین)

back on the erstwhile hot side,

چونکە تۆ ئەمۆنیا بەکادێنیت، کە پەستانێکی زۆر دروستدەکات،

it creates a powerful cooling effect.

گەر بەهەڵە گەرمیان بکەیت:

So it was a great idea that didn't work at all.

کە بۆ ٤۰۰ psi بەرز دەبێتەوە.

They blew up.

ئەمۆنیاکە ژەهراویە، و بە گشت لاێک پەرتەدەکات.

(Laughter)

Because you're using ammonia, you get hugely high pressures

بەڵام ئەمە بیرکردنەوەێکی باش بوو.

ئەوەی شایەنی باسە لە ۲۰۰٦ دا،

if you heated them wrong;

it topped 400 psi.

ئەوەیە کە دەتوانی زۆرێک لە کاری هەڵسەنگاندن بکەیت.

The ammonia was toxic, it sprayed everywhere.

ئێمە ‌بەشێکی تایبەت بە زانستی گەرمیمان بۆ دابینکرا لە زانکۆی ستانفۆڕدا، بەشداربوین

But it was kind of an interesting thought.

So the great thing about 2006,

لە هەڵسەنگاندنی جوڵەی شلەکان.

there's a lot of really great computational work you can do.

ئێمە ئەوەمان سەلماند کە گەلێک لەپلانەکانی ئەمۆنیا ساردەکە هەڵەن.

So we got the whole thermodynamics department at Stanford involved --

و ئەو بڕەی سەردیمان دۆزیەوە کە ژەهراوی نیە

و بە ڕێژەێکی کەمی پەستانی هەڵمی کاردەکات.

a lot of computational fluid dynamics.

We proved that most of the ammonia refrigeration tables are wrong.

ئێمە تێمێکمان لە بەریتانیاوە هێنا،

کە کەسانێکی شارەزان لە ساردکردندا، وادەرکەوت کە لە بەریتانیادا

We found some nontoxic refrigerants

چارۆکەێکی تاگیکردنەوەیان دروستکرد، و سەلماندیان

that worked at very low vapor pressures.

کە ئێمە دەتوانین پەستانی ناژەهراوی ساردی کەم دروست بکەین.

We brought in a team from the UK --

a lot of great refrigeration people, it turns out, in the UK --

کە بەم ڕێگایە کاردەکات.

و دەیخەیتە سەر تەباخەکە.

and built a test rig, and proved that, in fact,

و گەلێک لە خەڵکانی جیهان خاوەن تەباخن،

we could make a low-pressure, nontoxic refrigerator.

به دار یان پەینی ئاژەڵ کاردەکات.

بۆ ۳۰ خولەک گەرم دەکرێت، و بۆ کاتژمێرێکیش ساردەکرێتەوە.

So this is the way it works.

You put it on a cooking fire.

و تۆ دەیخەیتە ناو دەفرێک و بۆماوەی ۲٤ کاتژمێر توانای ساردکردنی بۆ دروستدەبێت.

Most people have cooking fires in the world,

whether it's camel dung or wood.

بەم شێوەیە دەردەکەوێت.

It heats up for about 30 minutes, cools for an hour.

و ئەمەش نمونەی پێنجەمە کە تەواو نەبووە.

کە کێشەکەی ٨ پاوەندە، و کە بەم شێوەیە کاردەکات.

You put it into a container and it will refrigerate for 24 hours.

و تۆ نزیکەی سێ گاڵۆن دەخەیتە ناو دەفرێکی ۱٥ لتری،

It looks like this.

This is the fifth prototype, it's not quite done.

و تا پلەی بەستن ساردەبێت،

It weighs about eight pounds, and this is the way it works.

کە سێ پلە لەسەروی پلەی بەستنە،

بۆ ماوەی ۲٤ کاتژمێر لە ژینگەێکی ۳۰ پلەی سیلیزیدا.

You put it into a 15-liter vessel, about three gallons,

و تێچونی زۆر کەمە.

and it'll cool it down to just above freezing --

و ئێمە دەتوانین بڕێکی گەورەی بۆ ۲٥ دۆلار دروستبکەین،

three degrees above freezing --

و بڕێکی کەم بۆ ٤۰ دۆلار دروستبکەین.

for 24 hours in a 30 degree C environment.

و پێمانوایە کە دەتوانین سەلاجەی لێ دروستبکەین بۆ پێویستی ڕۆژانە.

It's really cheap.

سوپاس بۆ ئێوە.

We think we can build these in high volumes for about 25 dollars,

(چەپڵە)

in low volumes for about 40 dollars.

And we think we can make refrigeration something that everybody can have.

Thank you.

(Applause)