Adam Grosser: A mobile fridge for vaccines

Translator: Alaa Khdir Reviewer: Daban Q Jaff

This is a work in process,

ئەم کارە تەواو نەبووە،

based on some comments that were made at TED two years ago

بە پێی هەندێک لەو سەرنجانەی پێشکەش کران پێش TEDدوو ساڵ لە

about the need for the storage of vaccine.

دەربارەی پێویستی بۆ کۆگایەکی دەرمان

(Video): [On this planet

:(گرتە) لەسەر ئەم هەسارەیە]

1.6 billion people

١.٦ ملیار دانیشتوان

don't have access to electricity

کارەبایان نییە

refrigeration

ساردکەرەوە

or stored fuels

یان سووتەمەنی کۆگاکراویان نییە

this is a problem

ئەمە کێشەیە

it impacts:

ئەمە گاریگەری دەبێت:

the spread of disease

لەسەر دابەش کردنی دەرمان

the storage of food and medicine

کۆگا کردنی خواردن و دەرمان

and the quality of life.

و ئاستی ژیان.

So here's the plan ... inexpensive refrigeration

کەواتە ئەمەیە پلانەکە... بەفرگرێکی هەرزان

that doesn't use electricity, propane, gas, kerosene or consumables

کە پێویستی بە کارەبا، پڕۆپان، گاز نەوتی سپی یان ماددەی بەکارهێنان نەبێت

time for some thermodynamics

کات بۆ هەندێ داینامیکی گەرمی

And the story of the Intermittent Absorption Refrigerator]

چیرۆکی بەفرگرێک کە خاوەنی هەڵمژینێکی [پچڕ پچڕ بێت

Adam Grosser: So 29 years ago, I had this thermo teacher

ئادەم گرۆسەر؛ پێش ٢٩ ساڵ، مامۆستایەکی وانەی گەرمایم هەبوو

who talked about absorption and refrigeration, one of those things

کە قسەی دەربارەی مژین و بەفرگر دەکرد، یەکێک لەم شتانە

that stuck in my head, a lot like the Stirling engine:

کە لە خەیاڵمدا مایەوە :زیاتر لە بزوێنەری ستیرلینگ دەچو

it was cool, but you didn't know what to do with it.

ئەو جوان بوو، بەڵام نازانیت چی پێ دەکەیت.

It was invented in 1858, by this guy Ferdinand Carré,

ئەمە لە ساڵی ١٨٥٨ داهێنرا لە لایەن فێردیناند کارێ،

but he couldn't actually build anything with it

بەڵام لە ڕاستیدا نەیتوانی هیچ شتێکی پێ دروستبکات

because of the tools at the time.

بەهۆی ئامێرەکان لەو کاتەدا.

This crazy Canadian named Powel Crosley commercialized this thing

ئەم کەنەدیە شێتە کا ناوی پاوڵ کرۆسلیە وای کرد ئەمە ببێت بە شتێکی بازرگانی

called the IcyBall, in 1928.

ناوی نا تۆپەڵە بەفر لە ساڵی ١٩٢٨.

It was a really neat idea, and I'll get to why it didn't work,

بەڕاستی بیرۆکەیەکی جوان بوو، ئەمە شی دەکەمەوە کە بۆ ئیشی نەدەکرد،

but here's how it works.

بەڵام ئاوا ئیش دەکات.

There's two spheres and they're separated in distance.

لێرەدا دوو بوار هەیە کە مەودایەک جیایان دەکاتەوە.

One has a working fluid, water and ammonia,

یەکێکیان شلەمەنی، ئاو و ئامۆنیای هەیە،

and the other is a condenser.

ئەوەیتریشیان چڕکەرەوەیە.

You heat up one side, the hot side.

هەڵدەستی بە گەرم کردنی لایەك، لایە گەرمەکە.

The ammonia evaporates and it recondenses in the other side.

ئامۆنیاکە دەبێتە هەڵم وە هەڵدەستێت بە چڕکردنەوەی لایەکەیتر.

You let it cool to room temperature,

لێی دەگەڕێی سارد بێتەوە بە ئەندازەی پلەی گەرمی ژورەکە،

and then, as the ammonia reevaporates and combines with the water

دوای لەبەر ئەوەی ئامۆنیاکە چڕ دەبێتەوە سەر لەنوێ تێکەڵ بە ئاو دەبێت

back on the erstwhile hot side,

جارێکیتر لەسەر لای گەرم،

it creates a powerful cooling effect.

بە کاریگەری کارتێکەرێکی سارد درووست دەکات.

So it was a great idea that didn't work at all.

ئەمە بیرۆکەیەکی گەورە بوو کە سەرکوتوو نەبوو.

They blew up.

تەقینەوە.

(Laughter)

(پێکەنین)

Because you're using ammonia, you get hugely high pressures

چونکە ئامۆنیا بەکاردەهێنیت پاڵەپەستۆی زۆر بەرزت دەستدەکەوێت

if you heated them wrong;

گەر بەهەڵە گەرمی بکەیت؛

it topped 400 psi.

دەگاتە ٤٠٠ ڕەتڵ بۆ سەریەک.

The ammonia was toxic, it sprayed everywhere.

ئامۆنیاکە ژەهراویە، لە هەموو لایەک بڵاوبۆتەوە.

But it was kind of an interesting thought.

بەڵام جۆرێک بوو لە بیرۆکەیەکی ورووژێنەر.

So the great thing about 2006,

شتی گەورە لە بارەی ساڵی ٢٠٠٦ ئەوەیە،

there's a lot of really great computational work you can do.

لێرەدا زۆر کرداری ژمێریاری گەورە هەیە کە دەتوانی بیانکەیت.

So we got the whole thermodynamics department at Stanford involved --

کەواتە هەموو بەشێکی داینامیکی گەرمی هەیە لە ستانفۆرد بەشداری دەکەن لە

a lot of computational fluid dynamics.

زۆر لە ژمێریاری شلەکانی داینامیکی.

We proved that most of the ammonia refrigeration tables are wrong.

سەلماندوومانە کە زۆربەی خشتەی بەفرگرەکانی ئامۆنیا هەڵەیە.

We found some nontoxic refrigerants

هەنێك لە بەفرگرمان داهێناوە کە ژەهراوی نین

that worked at very low vapor pressures.

کە کار دەکەن لە پەستانی بوخاری زۆر نزمدا.

We brought in a team from the UK --

وەرمانگرتووە لە تیمێک لە --UK

a lot of great refrigeration people, it turns out, in the UK --

لەوێ زۆر پسپۆڕی ساردکەری گەورەی لێیە --UKکە ڕونکراوەتەوە لە

and built a test rig, and proved that, in fact,

سەکۆیەکی تاقیکردنەوەی درووست کرد، و سەلماندی

we could make a low-pressure, nontoxic refrigerator.

کە دەتوانین بەفرگرێکی پاڵەپەستۆ نزم، و نا ژەهراوی دروست بکەین.

So this is the way it works.

کەواتە بەم شێوەیە کار دەکات.

You put it on a cooking fire.

لەسەر ئاگری چێشتلێنان دایدەنێیت

Most people have cooking fires in the world,

زۆری خەڵک لە جیهاندا ئاگریان هەیە بۆ چێشتلێنان

whether it's camel dung or wood.

گەر پیسای وشتر بێ یان تەختە.

It heats up for about 30 minutes, cools for an hour.

گەرم دەکرێ تا نزیکەی ٣٠خولەک سارد دەکرێتەوە بۆ کاتژمێرێک

You put it into a container and it will refrigerate for 24 hours.

لە دەفرێکدا داینێت و هەڵدەستێت بە ساردکردن بۆ ٢٤ کاتژمێر.

It looks like this.

وەک ئەمە دەردەکەوێت.

This is the fifth prototype, it's not quite done.

ئەمە نموونەی تاقیگەری پێنجەمە، هێشتا تەواو نەبووە.

It weighs about eight pounds, and this is the way it works.

کێشەکەی نزیکەی ٨ پاوەندە و بەم ڕێگایە کار دەکات.

You put it into a 15-liter vessel, about three gallons,

لەناو دەفرێکدا داینێ کە ١٥ لیتر دەگرێت، دەگاتە نزیکەی ٣ گاڵۆن،

and it'll cool it down to just above freezing --

دواتر سارد دەکرێتەوە تا بەرزتر لە ئاستی -- بەستن

three degrees above freezing --

-- سێ پلە لەسەرووی بەستنەوە

for 24 hours in a 30 degree C environment.

بۆ ٢٤ کاتژمێر لە ژینگەی ٣٠ پلەی سەدی گەرمیدا.

It's really cheap.

ئەمە زۆر هەرزانە.

We think we can build these in high volumes for about 25 dollars,

دەتوانین زۆری لێ دروست بکەین بە ڕێژەی زۆر بە نزیکەی ٢٥ دۆلار،

in low volumes for about 40 dollars.

بە ڕێژەی کەم بە زیکەی ٤٠ دۆلار.

And we think we can make refrigeration something that everybody can have.

پێموایە دەتوانین ساردکەرەوە دروست بکەین شتێک کە هەمووکەس بتوانێ هەیبێت.

Thank you.

سوپاس بۆ ئێوە.

(Applause)

(چەپڵەڕێزان)