How did ancient civilizations make ice cream? - Vivian Jiang

Translator: darya muslih Reviewer: Daban Q. Jaff

On a hot spring afternoon in 1963,

لە دوا نیوەڕۆیەکی گەرمی بەهاردا لە ١٩٦٣ز

two men, sent by the American CIA,

دوو پیاو، لە لایەن سی ئای ئەی نێردران

snuck into the cafeteria of the Havana Libre Hotel.

تا دزە بکەنە ناو کافتریای هۆتێلی هاڤانا لیبرێ

Their directive was to retrieve a poison pill from the freezer

ڕینمایی کرا بوون بۆ بردنی حەبێکی ژەهراوی لە ساردکەرەوەکە

and slip it into the chocolate milkshake of Fidel Castro,

وە بیخەنە ناو شیری چۆکلاتەکەی فیدڵ کاسترۆ

the Cuban leader who was known to devour up to 18 scoops of ice cream after lunch.

ئەو سەرکردە کوبییەی بەوە ناسرابوو دوای نانی نیوەڕۆ ١٨ تۆپەڵە بەستەنی بخوات

While exact details of the story are contested, it's rumored that the pill,

لە کاتێکدا وردەکارییەکانی چیرۆکەکە مشتومڕی لەسەرە، بەڵام دەنگۆ هەیە کە حەبەکە

however, froze to the freezer coils and broke,

هەرچەندە بەستەری بەفرگرەکە تێكچووبوو

foiling the CIA’s plan and granting Castro many more days to satiate his sweet tooth.

بووە هۆی پوچەڵ بونەوەی پلانەکەی سی ئای ئەی و پێدانی چەنین ڕۆژی تربە کاسترۆ بۆ شیرینی.

Ice cream has held a unique role in our world’s history, culture, and cravings—

بەستەنی ڕۆڵێکی ناوازەی هەبوو لە مێژوو، کەلتور، هەروەها حەزی شیرینی لە جیهانەکەمان

but where did it come from?

بەڵام لە کوێوە هاتووە؟

The first accounts of cold desserts and iced drinks date back

یەکەم باسی شیرینیە ساردەکان و هەروەها خواردنەوە بەستووەکان دەگەڕێتەوە

as early as the first century.

بۆ سەدەی یەکەمی زایینی.

In civilizations including ancient Rome, Mughal India, and Tang dynasty China,

لە شارستانیەتەکان تەنانەت ڕۆمانیە کۆنەکان، هیندستانی موغ، شانشینی تانگ لە چین

these icy treats were mainly enjoyed by the royal elites.

ئەو خواردنە بەستەنیانە بە شێوەیەکی سەرەکی لە لایەن چینی شاهانەوە چێژی لێ دەبینرا.

And finding the means to freeze these delicacies wasn’t always easy.

لەگەڵ ئەوەش دا دۆزینەوەی ئامرازەکانی بەستن بۆ ئەم خواردنە ناسکانە ئاسان نەبوو.

Wealthy Mediterranean nobility sent laborers to trek up high mountains

کاربەدەستە دەوڵەمەندەکانی دەریای ناوەڕاست کرێکاریان دەنارد بۆ لوتکەی شاخە بەرزەکان

to harvest glacial ice and snow.

بۆ هێنانەوەی بەفر و سەهۆڵی سەهۆڵبەندان

Meanwhile, ancient Persians built shallow insulated pools of water

لە کاتێکدا، فارسە کۆنەکان هەڵسان بە درووست کردنی حەوزێکی پڕ لە ئاو

and utilized a technique known as sky cooling.

وە بەکارهێنانی تەکنیكێک کە بە ساردکردنەوەی ئاسمان ناسراوە.

At night, the shallow pools would naturally radiate heat

لە شەودا، حەوزە پڕەکە بە شێوەیەکی سروشتی گەرمیان دەداوە

into the dry desert skies,

بۆ ناو ئاسمانێکی وشکی بیابانی

causing them to dip below the ambient temperature and freeze.

کە ئەوەش وای دەکرد کە پلەکانی گەرمی دابەزن لە ناوەوە دەستی دەکرد بە بەستن.

Yet the cream-based treat we know today made a much later debut.

بەڵام ئەو شێوە کرێمە بەستەنیەی ئێستا هەیە زۆر دواتر دەرکەوت بۆ یەکەم جار

It was originally inspired by sherbet, or sharbat in Arabic,

لە سەرەتاوە لە شەربەت یاخود لە شەربەتی عەرەبیەوە سەرچاوەی گرتووە

an icy drink believed to have originated in Persia,

وا پێشبینی دەکرێت خواردنەوەی سەهۆڵاوی لە وڵاتی فارسەوە سەرچاوەی گرتووە،

and subsequently gained popularity in the Middle Ages.

وە دواتر ناوبانگێکی زۆری بە دەست هێنا لە سەدەکانی ناوەڕاست دا.

European travelers brought sharbat recipes home,

گەڕیدە ئەوروپییەکان ڕەچەتەی شەربەتیان لەگەڵ خۆیان بردەوە بۆ نیشتمان

and began creating their own chocolate, pinecone,

هەروەها بوو دەستپێکی درووستکردنی چۆکلاتەی خۆیان و سنەوبەر

and even eggplant flavored takes on the refreshment.

تەنانەت تامی پاقلەیش چووە ناو تازەگەرییەکەوە.

In 1692, Antonio Latini, a Neapolitan chef,

لە ١٦٩٢ز، ئەنتۆنیۆ لاتینی، چێشتلێنەری ناپۆلیایی

recorded a recipe for a unique milk-based version,

ڕەچەتەیەکی ناوازەی لە وەشانی شیر-وەرگیراو تۆمار کرد،

which some historians dub the first ice cream.

کە هەندێک لە مێژوونوسان بە یەکەم بەستەنی بە کرێم ناوی دەبەن.

In the 18th century, ice cream expanded its reach

لە سەدەی ١٨دا بەستەنی دەستی بە فراوان بوون کرد

as these recipes set sail alongside European settlers to North America.

ئەو ڕەچەتانە بە درێژایی ئەوروپا و باکوری ئەمریکا بڵاوبوویەوە.

Yet it was still mainly enjoyed by the upper classes

بەڵام هێستا بە شێوەیەکی سەرەکی لە لایەن چینە بەرزەکانەوە چێژی لێ دەبینرا

as the process to make it was quite laborious,

وەک چۆن پڕۆسەی درووستکردنی تەواو ماندووکەرانە بوو

and its main ingredients— sugar, salt, and cream— were expensive.

وە پێکهاتە سەرەکیەکانی وەک شەکر،خوێ، کرێم - گران بوون.

George Washington is said to have spent the equivalent of $6,600

دەوترێت جۆرج واشنتۆن خەرجی هەبووە کە یەکسانە بە بەرامبەر ٦.٦٠٠دۆلار

in today’s dollars on ice cream in one summer alone.

بە دۆلاری ئەمڕۆ بۆ بەستەنی بەتەنها لە یەک هاویندا.

It was on American soil that the frozen dessert entered its golden age,

ئەمریکا لە سەردەمی زیڕینی خۆی دا بوو کاتێک شیرینی بەستەنی هاتە ناوەوەی وڵات،

as inventors and entrepreneurs began to engineer ways to bring it to the masses.

وەک داهێنەران و خاوەنکارەکان دەستیان بە بنیاتنانی ڕێگایەک کرد بۆ گەیاندنی بە خەڵک.

In Philadelphia in 1843, Nancy Johnson patented

لە شاری فیلادلیفیا لە ١٨٤٣ز، نانسی جۆنسن مۆڵەتی بەرهەمهێنانی وەرگرت

a revolutionary ice cream-making machine featuring a crank and beater,

بە درووستکردنی ئامێرێکی شۆڕشگێڕانەی بەستەنی درووستکەری تێکەڵکەر

which made the process easier for any home cook.

کە پڕۆسەکەی بۆ هەر چێشتلێنەرێکی ماڵ ئاسانتر کرد.

And storing ice cream was no longer an obstacle, as by the mid-1830s,

هەروەها هەڵگرتنی بەستەنی چیتر بەربەست نەبوو، وەک لە ناوەڕاستی ساڵی ١٨٣٠ز دا

New England businessman “Ice King” Frederic Tudor

بازرگانی نوێی ئینگلتەرایی (پاشای سەهۆڵ) فرێدریک تودۆر

had greatly improved the ice trade,

بازرگانی سەهۆڵی زۆر باشتر کردبوو

shipping thousands of tons of ice to households across the globe.

بە ناردنی هەزاران تەن لە سەهۆڵ بۆ ماڵەکان لە سەرانسەری جیهان.

Soon, ice cream was on every street corner.

زۆری نەخایەند، بەستەنی لەسەر گۆشەی هەموو شەقامێکدا هەبوو.

In the late 1880s, political turmoil brought Italian immigrants to cities

دواتر لە ساڵی ١٨٨٠ز، گێژاوی سیاسی کۆچبەرانی ئیتاڵی هێنایە شارەکان

like London, Glasgow, and New York,

وەک لەندەن، گلاسکۆو، هەروەها نیویۆرک

where many took up jobs as street vendors selling licks of ice cream

کە زۆرێکیان وەک فرۆشیاری سەر شەقام دەستیان بە کارکردن کرد بە فرۆشتنی بەستەنی

for roughly a penny each.

بە نزیکەیی یەک پێنی(فلس) بۆ هەر دانەیەک

Meanwhile, American druggists discovered the appeal of combining soda,

هاوکات، ئەمریکییە دەرمانسازەکان شتێکی سەرەنجڕاکێشیان بە تێکەڵکردنی سۆدا دۆزیەوە

a drink thought to have therapeutic properties at the time,

خواردنەوەیەک پێیان وابوو تایبەتمەندی چارەسەری هەیە لەو کاتەدا

with ice cream,

لەگەڵ بەستەنی

and a new social spot was born: the soda fountain.

هەروەها خاڵێکی کۆمەڵایەتی نوێ لە دایک بوو ئەویش خواردنەوەی گازی سۆدا بوو

When the sale of alcohol was banned in 1920,

کاتێک فرۆشتنی خواردنەوە کحولییەکان لە ساڵی ١٩٢٠ز قەدەغە کرا،

many American saloons reinvented themselves as soda fountains,

زۆرێک لە مەیخانە ئەمریکییەکان شوێنەکانیان گۆڕی بە شوێنی خواردنەوەی سۆدا

and breweries like Anheuser-Busch and Yuengling

و کارگەکانی بیرەی وەک ئەنهایزەر-بوش و یوێنگلینگ

pivoted to producing ice cream.

هەڵسوڕانەوە بە بەرهەمهێنانی بەستەنی

At the same time, refrigeration technology was improving rapidly.

لە هەمان کاتدا، تەکنەلۆژیای ساردکردنەوە بە خێرایی بەرەو پێشەوە چوو.

By the end of World War II,

تا کۆتایی جەنگی دووەمی جیهانی

the average American home had a freezer that could house a quart of ice cream.

لە هەر ماڵێکی ئەمریکی ساردکەوەیەک هەبووکە دەیتوانی یەک چارەک گاڵۆن بەستەنی هەڵگرێت

Even trucks could be equipped with freezers full of frozen treats.

تەنانەت بۆ بارهەڵگرەکان توانرا ساردکەرەوەی پڕ لە خواردنی بەستراویان بۆ دابنرێت

Today, ice cream continues to take on new forms.

ئەمڕۆش، بەستەنی بەردەوامە لە وەرگرتنی شێوازی نوێ

And while some of its mysteries may never be solved,

هەروەها لە کتێکدا ڕەنگە هەندێک لە نهێنیەکانی هەرگیز نەدۆزرێنەوە

one thing is certain: our love for ice cream will never thaw.

تەنیا یەک شت مسۆگەرە: ئەویش ئەوەیە خۆشەویستیمان بۆ بەستەنی هەرگیز ناتوێتەوە