How to make stress your friend | Kelly McGonigal | TED

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

I have a confession to make.

شتێک هەیە ئەبێ دانی پیانێم.

But first, I want you to make a little confession to me.

بەڵام یەکەم شت، ئەمەوێ دانپیانانێکی بچووکم بۆ بکەن.

In the past year, I want you to just raise your hand

لەم ساڵەی پێشوودا، ئەمەوێ دەستتان بەرزکەنەوە

if you've experienced relatively little stress.

ئەگەر هەستتان بە فشارێکی دەروونی کەم کردبێت.

Anyone?

کەس هەیە؟

How about a moderate amount of stress?

ئەی بڕێکی مامناوەند فشاری دەروونی؟

Who has experienced a lot of stress?

کێ هەستی بە فشاری دەروونی زۆر کردووە؟

Yeah. Me too.

بەڵێ. منیش.

But that is not my confession.

بەڵام ئەوە دانپیانانی خۆم نییە.

My confession is this:

دانپیانانەکەم ئەمەیە:

I am a health psychologist,

من دەروونناسێکی تەندروستیم، و

and my mission is to help people be happier and healthier.

ئەرکی من ئەوەیە یارمەتی خەڵک بەم دڵخۆشتر و تەندروستتر بن.

But I fear that something I've been teaching

بەڵام ترسم هەیە ئەو شتەی خەریکی وتنەوەی بووم

for the last 10 years is doing more harm than good,

لەم دە ساڵەی ڕابردوودا زیانی زیاتر بووبێت لە باشە، و

and it has to do with stress.

پەیوەندی بە فشاری دەروونییەوە هەیە.

For years I've been telling people, stress makes you sick.

بۆ چەندین ساڵ بە خەڵکم وتووە، فشاری دەروونی نەخۆشت ئەخات.

It increases the risk of everything from the common cold

مەترسی هەموو شتێک زیاد ئەکات لە هەڵامەتی ئاساییەوە

to cardiovascular disease.

بۆ نەخۆشییەکانی دڵ.

Basically, I've turned stress into the enemy.

بەشێوەیەکی بنچینەیی، فشاری دەروونیم کردووە بە دووژمنێک.

But I have changed my mind about stress,

بەڵام مێشکم گۆڕاوە لەبارەی فشاری دەروونییەوە و

and today, I want to change yours.

ئەمڕۆ، ئەمەوێ هی ئێوەش بگۆڕم.

Let me start with the study that made me rethink

با بەو توێژینەوەیە دەستپێکەم کە وایلێکردم دووبارە بیرکەمەوە

my whole approach to stress.

لە نزیکبوونەوە لە فشاری دەروونی.

This study tracked 30,000 adults in the United States for eight years,

ئەم توێژینەوەی بەدوای ٣٠ هەزار پێگەشتووە چوو لە ویلایەتە یەکگرتووەکان بۆ ماوەی هەشت ساڵ، و

and they started by asking people,

دەستیانکرد بە پرسیارکردن لە خەڵک،

"How much stress have you experienced in the last year?"

"ئەم ساڵەی پێشوو هەستت بە چەندێک فشاری دەروونی کردووە؟"

They also asked,

هەروەها پرسیویشیانە،

"Do you believe that stress is harmful for your health?"

"باوەڕت وایە کە فشاری دەروونی زیانبەخشە بۆ تەندروستیت؟"

And then they used public death records to find out who died.

ئینجا تۆماری مردنی گشتیان بەکارهێنا هەتا بزانن کێ مردووە.

(Laughter)

(پێکەنین)

Okay.

باشە.

Some bad news first.

یەکەمجار هەندێک هەواڵی ناخۆش.

People who experienced a lot of stress in the previous year

ئەوانەی فشارێکی دەروونی زۆریان هەبووە ساڵی پێشتر

had a 43 percent increased risk of dying.

مەترسی مردنیان لەسەدا ٤٣ زیاتر بووە.

But that was only true for the people

بەڵام ئەوە تەنیا بۆ ئەوانە ڕاست بووە

who also believed that stress is harmful for your health.

کە باوەڕیان وابووە فشاری دەروونی زیانبەخشە بۆ تەندروستیت.

(Laughter)

(پێکەنین)

People who experienced a lot of stress

ئەوانەی تووشی فشاری دەروونی زۆر بوون

but did not view stress as harmful

بەڵام وەک شتێکی زیانبەخش نەیانبینیوە

were no more likely to die.

ئەگەری مردنیان زۆر نەبووە.

In fact, they had the lowest risk of dying

ڕاستییەکەی، مەترسی مردنیان کەمتر بووە

of anyone in the study,

لە هەر یەکێکی تری توێژینەوەکە،

including people who had relatively little stress.

بەوانەشەوە کە فشارێکی دەروونی کەمیان هەبووە.

Now the researchers estimated that over the eight years

ئێستا توێژەرەوەکان ئەیخەمڵێنن کە بەدرێژایی هەشت ساڵ

they were tracking deaths,

بەشوێن مردنەوە بوون،

182,000 Americans died prematurely,

١٨٢ هەزار ئەمریکی پێشوەخت مردوون،

not from stress,

بەهۆی فشاری دەروونییەوە نا،

but from the belief that stress is bad for you.

بەڵکو بەهۆی باوەڕکردن بەوەی فشاری دەروونی خراپە بۆت.

(Laughter)

(پێکەنین)

That is over 20,000 deaths a year.

ئەوە زیاتر لە ٢٠ هەزار مردنە لە ساڵێکا.

Now, if that estimate is correct,

ئێستا ئەگەر خەمڵاندنەکە ڕاست بێت،

that would make believing stress is bad for you

ئەوە وائەکات باوەڕ بەوە بکرێت کە فشاری دەروونی خراپە بۆت

the 15th largest cause of death in the United States last year,

پانزەیەم گەورەترین هۆکاری مردن لە ویلایەتە یەکگرتووەکان بۆ ساڵی پار،

killing more people than skin cancer, HIV/AIDS and homicide.

لە شێرپەنجەی پێست، ئایدز، و کوشتن زیاتر خەڵکی کوشتووە.

(Laughter)

(پێکەنین)

You can see why this study freaked me out.

ئەتوانن ببینن کە بۆچی ئەم توێژینەوەیە ترساندوومی.

Here I've been spending so much energy telling people

لێرە زۆرم کات بەسەربردووە لەوەی بە خەڵک بڵێم

stress is bad for your health.

فشاری دەروونی خراپە بۆ تەندروستیان.

So this study got me wondering:

کەواتە ئەم توێژینەوەیە واملێئەکات بیرکەمەوە:

Can changing how you think about stress make you healthier?

ئایا گۆڕینی بیرکردنەوەت دەربارەی فشاری دەروونی تەندروستترت ئەکات؟

And here the science says yes.

لێرەشا زانستەکە ئەڵێت بەڵێ.

When you change your mind about stress,

ئەتوانی مێشکی خۆت بگۆڕیت لەبارەی فشاری دەروونییەوە،

you can change your body's response to stress.

ئەتوانی وەڵامی لەشت بگۆڕیت بۆ فشاری دەروونی.

Now to explain how this works,

ئێستا بۆ ڕوونکردنەوەی کارکردنی ئەمە،

I want you all to pretend that you are participants

ئەمەوێ هەمووتان وا نیشانیبەن کە بەشداربوون

in a study designed to stress you out.

لە توێژینەوەیەکا بۆ ئەوە کراوە فشاری دەروونیت زیا بکات.

It's called the social stress test.

پێی ئەوترێت تاقیکردنەوەی فشاری دەروونی کۆمەڵایەتی.

You come into the laboratory,

یەیت بۆ تاقیگەکە، و

and you're told you have to give

پێت ئەوترێت کە پێویستە

a five-minute impromptu speech on your personal weaknesses

وتارێکی پێنج خولەکی سەرپێی بەیت لەسەر خاڵە لاوازەکانت

to a panel of expert evaluators sitting right in front of you,

بۆ لیژنەیەکی هەڵسەنگێنەری پسپۆڕ کە لەبەردەمتا دانیشتوون، و

and to make sure you feel the pressure,

دڵنیابن لەوەی هەست بە فشارەکە ئەکەیت،

there are bright lights and a camera in your face,

ڕووناکی و کامێرا لەسەر ڕووخسارتە،

kind of like this.

بە جۆرێکی ئاواهی.

(Laughter)

(پێکەنین)

And the evaluators have been trained

هەڵسەنگێنەرەکانیش ڕاهێنراون

to give you discouraging, non-verbal feedback,

هەڵسەنگاندنی نادەمی ڕووخێنەرت بەنێ،

like this.

وەک ئەمە.

(Exhales)

(هەناسەدانەوە)

(Laughter)

(پێکەنین)

Now that you're sufficiently demoralized,

ئێستا کە وەک پێویست ورەت ڕووخاوە،

time for part two: a math test.

کاتی بەشی دووەمە: تاقیکردنەوەی بیرکاری.

And unbeknownst to you,

کە ئاگاداری نیت،

the experimenter has been trained to harass you during it.

تاقیکەرەوەکە ڕاهێنراوە لەسەر ئەوەی لەوکاتەیا هەراسانت بکات.

Now we're going to all do this together.

ئێستا هەموومان پێکەوە ئەمە ئەکەین.

It's going to be fun.

شتێکی خۆش ئەبێت.

For me.

بۆ من.

Okay.

باشە.

(Laughter)

(پێکەنین)

I want you all to count backwards from 996

ئەمەوێ هەمووتان لە ٩٩٦ەوە بۆ دواوە بژمێرن

in increments of seven.

هەر جارە و حەوتی لێدەرکەن.

You're going to do this out loud,

هەمووتان بە بەرزی بیکەن،

as fast as you can,

هەتا بتوانن خێرا،

starting with 996.

بە ٩٩٦ دەستپێکەن.

Go!

دەی!

(Audience counting)

(ژماردنی ئامادەبووان)

Go faster. Faster please.

خێراتر. تکایە خێراتر بن.

You're going too slow.

زۆر خاو ئەیکەن.

(Audience counting)

(ژماردنی ئامادەبووان)

Stop. Stop, stop, stop.

بۆست، بۆست، بۆست، بۆستن.

That guy made a mistake.

ئەو پیاوە هەڵەیەکی کرد.

We are going to have to start all over again.

پێویستە لە سەرەتاوە دەستپێکەینەوە.

(Laughter)

(پێکەنین)

You're not very good at this, are you?

زۆر باش نین لەمەیا، وانییە؟

Okay, so you get the idea.

باشە، کەواتە تێگەشتن لەوە.

If you were actually in this study,

ئەگەر بەڕاستی لەم توێژینەوەیەیا بوونایە،

you'd probably be a little stressed out.

لەوانەیە کەمێک فشاری دەروونیتان هەبوایە.

Your heart might be pounding,

لەوانەیە دڵت بەخێرایی لێبات،

you might be breathing faster, maybe breaking out into a sweat.

لەوانەیە خێراتر هەناسە بەیت، لەوانەیە هەموو گیانت ئارەق بێت.

And normally, we interpret these physical changes as anxiety

لەکاتی ئاساییشدا، ئەم گۆڕانکارییە جەستەییانە وەک دڵەڕاکێ لێکئەیەینەوە

or signs that we aren't coping very well with the pressure.

یان نیشانەی ئەوەی زۆر بە باشی بەرگەی فشارەکە ناگرین.

But what if you viewed them instead

بەڵام چی ئەبێت ئەگەر وا سەیریان بکەیت

as signs that your body was energized,

کە وزە دراوە بە لەشت،

was preparing you to meet this challenge?

ئامادەکاری کردووە بۆ ئەوەی ڕووبەڕووی ئەم ململانێیە ببیتەوە؟

Now that is exactly what participants were told

ئێستا ئەوە ڕێک ئەو شتەیە کە ئامادەبووەکان پێیان وتراوە

in a study conducted at Harvard University.

لە توێژینەوەیەکدا کە لە زانکۆی هارڤارد کراوە.

Before they went through the social stress test,

پێش ئەوەی بە تاقیکردنەوەی فشاری دەروونی کۆمەڵایەتییا بڕۆن،

they were taught to rethink their stress response as helpful.

پێیان وتراوە وا بیر لە کاردانەوەی فشارە دەروونییەکەیان بکەنەوە وەک یارمەتیدەر.

That pounding heart is preparing you for action.

کە دڵە خێرا لێدەرەکەت ئامادەت ئەکات بۆ ئەوەی کاردانەوەت هەبێت.

If you're breathing faster, it's no problem.

ئەگەر خێراتر هەناسە بەیت، کێشە نییە.

It's getting more oxygen to your brain.

ئۆکسجینی زیاتر ئەچێت بۆ مێشکت.

And participants who learned to view the stress response

بەشداربووەکانیش کە فێری ئەوە بوون وا سەیری کاردانەوەی فشاری دەروونی بکەن

as helpful for their performance,

وەک یارمەتیدەر بۆ تواناکانی لەشیان،

well, they were less stressed out, less anxious, more confident,

کەمتر فشاری دەروونییان هەبووە کەمتر، دڵەڕاوکێیان هەبوە، متمانەبەخۆبوونیان زیاتر بووە

but the most fascinating finding to me

بەڵام سەرنجڕاکێشترین دۆزینەوە بۆ من

was how their physical stress response changed.

ئەوەبوو کە وەڵامی جەستەییان بۆ فشاری دەروونی چۆن گۆڕاوە.

Now, in a typical stress response,

ئێستا، لە کاردانەوەیەکی ئاسایی بۆ فشاری دەروونی،

your heart rate goes up,

لێدانی دڵت خێرا ئەبێت، و

and your blood vessels constrict like this.

بۆرییەکانی خوێنیشت ئاواهی ئەچنەوە یەکتر. و

And this is one of the reasons that chronic stress

ئەمەش یەکێکە لە هۆکارەکانی کە فشاری دەروونی درێژخایەن

is sometimes associated with cardiovascular disease.

هەندێک جار بەستراوەتەوە بە نەخۆشییەکانی سوڕی خوێن.

It's not really healthy to be in this state all the time.

بەڕاستی تەندروست نییە کە هەمووکاتێک لەم دۆخەیا بیت.

But in the study,

بەڵام لە توێژینەوەکەیا،

when participants viewed their stress response as helpful,

کاتێک بەشداربووەکان سەیری کاردانەوەی فشارە دەروونییەکەیان کردووە وەک یارمەتیدەر،

their blood vessels stayed relaxed like this.

بۆرییەکانی خوێنیان بەم شێوەیە بە کراوەیی ماوەتەوە.

Their heart was still pounding,

هێشتا دڵیان خێرا لێیداوە،

but this is a much healthier cardiovascular profile.

بەڵام ئەمە سوڕێکی خوێنی زۆر تەندروستترە.

It actually looks a lot like what happens

ڕاستییەکەی زۆر لەوە ئەچێت کە ڕووئەیات

in moments of joy and courage.

لە ساتی شادی و ئازایەتییا.

Over a lifetime of stressful experiences,

بەدرێژایی ژیانێکی ئەزموونی پڕ فشاری دەروونی،

this one biological change

ئەمەیان گۆڕانکارییە بایلۆجییە

could be the difference

ئەکرێ جیاوازییەکە بێت

between a stress-induced heart attack at age 50

لەنێوان جەڵتەی دڵ بەهۆی فشاری دەروونییەوە لە ٥٠ ساڵیدا و

and living well into your 90s.

ژیانت هەتا ٩٠ەکانی تەمەن. و

And this is really what the new science of stress reveals,

ئەمەش ئەوەیە کە زانستە نوێکەی فشاری دەروونی دەریئەخات،

that how you think about stress matters.

کە شێوەی بیرکردنەوەت لە فشاری دەروونی چۆن گرنگە.

So my goal as a health psychologist has changed.

بۆیە ئامانجم وەک دەروونناسێکی تەندروستی گۆڕا.

I no longer want to get rid of your stress.

چیتر نامەوێت فشاری دەروونی لەناوبەرم.

I want to make you better at stress.

ئەمەوێ باشترتان بکەم لە فشاری دەروونیدا. و

And we just did a little intervention.

تەنیا کەمێک دەستوەردانمان کردووە.

If you raised your hand and said

ئەگەر دەستت بەرزکردایەتەوە و بتوتایە

you'd had a lot of stress in the last year,

کە ساڵی پار فشاری دەروونی زۆرت هەبووە،

we could have saved your life,

ئەمانتوانی ژیانت ڕزگارکەین،

because hopefully the next time your heart is pounding from stress,

چونکە جاری داهاتوو کە دڵتان پەلەی کرد بەهۆی فشاری دەروونییەوە،

you're going to remember this talk

ئەم وتارەی منتان بیر ئەبێت و

and you're going to think to yourself,

بۆخۆشتان بیر ئەکەنەوە،

this is my body helping me rise to this challenge.

ئەمە لەشمە یارمەتیم ئەیات لە ئاست ئەم ململانێیە بم. و

And when you view stress in that way,

کاتێک بەو شێوەیە سەیری فشاری دەروونی ئەکەیت،

your body believes you,

لەشت باوەڕت پێئەکات، و

and your stress response becomes healthier.

کاردانەوەت بۆ فشاری دەروونی تەندروستتر ئەبێت.

Now I said I have over a decade of demonizing stress

ئێستا ئەبێ بڵێم منیش زیاتر لە ١٠ ساڵ ترسم هەیە لە فشاری دەروونی

to redeem myself from,

کە ئەبێ خۆم چاکەمەوە لێی،

so we are going to do one more intervention.

بۆیە یەک دەستوەردانی تر ئەکەین.

I want to tell you

ئەمەوێ پێتان بڵێم

about one of the most under-appreciated aspects of the stress response,

دەربارەی یەکێک لە بەکەم سەیرکراوترین کاردانەوەکان بۆ فشاری دەروونی، و

and the idea is this:

بیرۆکەکەش ئەمەیە:

Stress makes you social.

فشاری دەروونی واتلێئەکات کۆمەڵایەتی بیت.

To understand this side of stress,

بۆ تێگەشتن لەم لایەنەی فشاری دەروونی،

we need to talk about a hormone, oxytocin,

پێویستە باسی هۆرمۆنێک بکەین، ئۆکسیتۆسین، و

and I know oxytocin has already gotten as much hype as a hormone can get.

ئەزانم کە ئۆکسیتۆسین بایەخێکی زۆری پێدراوە وەک هۆرمۆنێک.

It even has its own cute nickname, the cuddle hormone,

تەنانەت نازناوە جوانەکەشی هەیە، هۆرمۆنی گرتنەباوەش،

because it's released when you hug someone.

چونکە کاتێک دەرئەدرێت کە باوەش بە یەکێکا ئەکەیت.

But this is a very small part of what oxytocin is involved in.

بەڵام ئەمە بەشێکی زۆر بچووکە لە کارەکانی ئۆکسیتۆسین.

Oxytocin is a neuro-hormone.

ئۆکسیتۆسین هۆرمۆنێکی دەمارییە.

It fine-tunes your brain's social instincts.

غەریزە کۆمەڵایەتییەکانی مێشکت ڕێکئەخات بە وردی.

It primes you to do things

واتلێئەکات پێش هەموو شتێک

that strengthen close relationships.

ئەو شتانە بکەیت کە پەیوەندییە نزیکەکان بەهێز ئەکات.

Oxytocin makes you crave physical contact with your friends and family.

ئۆکسیتۆسین واتلێئەکات حەز بکەیت بە بەرکەوتن لەگەڵ هاوڕێکانت و خێزانەکەت.

It enhances your empathy.

هاوسۆزیت بەهێز ئەکات.

It even makes you more willing to help and support

تەنانەت واتلێئەکات ئامادەییت زیاتربێت بۆ یارمەتیدان و پشتیوانی

the people you care about.

خەڵکەکانی گرنگیان پێئەیەیت.

Some people have even suggested we should snort oxytocin...

هەندێک کەس تەنانەت پێشنیاری ئەوەش ئەکەن ئۆکسیتۆسین هەڵمژین...

to become more compassionate and caring.

بۆ ئەوەی بەبایەختر و هاوسۆزتر بین.

But here's what most people don't understand about oxytocin.

بەڵام ئەمە ئەوەیە کە زۆر کەس تێیناگەن لەسەر ئۆکسیتۆسین.

It's a stress hormone.

هۆرمۆنێکی فشاری دەروونییە.

Your pituitary gland pumps this stuff out

ڕژێنی ژێر مێشکت ئەم هۆرمۆنە دەرئەیات

as part of the stress response.

وەک بەشێک لە کاردانەوە بۆ فشاری دەروونی.

It's as much a part of your stress response

ئەوەنە بەشێکە لە کاردانەوەت بۆ فشاری دەروونی

as the adrenaline that makes your heart pound.

وەک ئەدرینالینەکەی کە وا لە دڵت ئەکات خێرا لێبات.

And when oxytocin is released in the stress response,

کاتێکیش ئۆکسیتۆسین دەرئەدرێت لە کاردانەوەت بۆ فشاری دەروونی،

it is motivating you to seek support.

پاڵنەرێک ئەبێت بۆت کە هەوڵ بۆ پشتیوانی بەیت.

Your biological stress response

کاردانەوەی فشاری دەروونی بایلۆجیت

is nudging you to tell someone how you feel,

پاڵت ئەنێ بە یەکێک بلێیت کە هەستت چۆنە،

instead of bottling it up.

لەجیاتی ئەوەی لە خۆتا کۆیکەیتەوە.

Your stress response wants to make sure you notice

کاردانەوەی فشاری دەروونیت ئەیەوێ دڵنیابێتەوە لەوەی هەستی پێئەکەیت

when someone else in your life is struggling

کاتێک کەسێکی تر لە ژیانتا ئەناڵێنێت

so that you can support each other.

بۆ ئەوەی بتوانن پشتیوانی یەکتر بکەن.

When life is difficult,

کاتێک ژیان قورس ئەبێت،

your stress response wants you to be surrounded

کاردانەوەی فشاری دەروونیت ئەیەوێ چواردەور بگیرێت

by people who care about you.

بەو کەسانەی بایەخیان پێئەیەیت.

Okay, so how is knowing this side of stress going to make you healthier?

باشە، کەواتە چۆن ئەزانیت کە ئەم لایەنەی فشاری دەروونی تەندروستترت ئەکات؟

Well, oxytocin doesn't only act on your brain.

ئۆکسیتۆسین تەنیا کار لەسەر مێشکت ناکات.

It also acts on your body,

کار لەسەر لەشیشت ئەکات، و

and one of its main roles in your body

یەکێک لە سەرەکیترین کارەکانی لە لەشتا

is to protect your cardiovascular system from the effects of stress.

ئەوەیە کۆئەندامی سوڕی خوێنت بپارێزێت لە کاریگەرییەکانی فشاری دەروونی.

It's a natural anti-inflammatory.

دژە هەوکردنێکی سرووشتییە.

It also helps your blood vessels stay relaxed during stress.

هەروەها یارمەتی بۆرییەکانی خوێنیشت ئەیات لەکاتی فشاری دەروونییا بە کراوەیی بمێننەوە.

But my favorite effect on the body is actually on the heart.

بەڵام دڵخوازترین کاریگەرییەکە بەلامەوە کاریگەرییەتی لەسەر دڵ.

Your heart has receptors for this hormone,

دڵت وەرگری هەیە بۆ ئەم هۆرمۆنە، و

and oxytocin helps heart cells regenerate

ئۆکسیتۆسین یارمەتی خانەکانی دڵ ئەیات کە درووستبنەوە، و

and heal from any stress-induced damage.

خۆیان چاکەنەوە لە زیانەکانی بەهۆی فشاری دەروونییەوە بوون.

This stress hormone strengthens your heart.

ئەم هۆرمۆنی فشاری دەروونییە دڵت بەهێزتر ئەکات.

And the cool thing is that all of these physical benefits

شتە گرنگەکەش ئەوەیە کە هەموو ئەم سوودە جەستەییانەی ئۆکسیتۆسین

of oxytocin are enhanced by social contact and social support.

بەهێز ئەبن بە بەرکەوتنی کۆمەڵایەتی و پشتیوانی کۆمەڵایەتی.

So when you reach out to others under stress,

بۆیە کاتێک ئەتەوێت یارمەتی ئەوانە بەیت کە لەژێر فشاری دەروونیان،

either to seek support or to help someone else,

ئەگەر بۆ داواکردنی پشتیوانی بێت یان یارمەتیدانی کەسێکی تر،

you release more of this hormone,

هۆرمۆنی زیاتر لەمە دەرئەیەیت،

your stress response becomes healthier,

کاردانەوەی فشاری دەروونیت تەندروستتر ئەبێت، و

and you actually recover faster from stress.

خێراتر چاک ئەبیتەوە لە فشاری دەروونی.

I find this amazing,

ئەمە سەرنجڕاکێشە بەلامەوە،

that your stress response has a built-in mechanism

کە کاردانەویە فشاری دەروونیت ئەم میکانیزمەی بنیاتناوە

for stress resilience,

بۆ پتەوی بەرامبەر فشاری دەروونی، و

and that mechanism is human connection.

ئەو میکانیزمەش پەیوەندی مرۆییە.

I want to finish by telling you about one more study.

ئەمەوێ تەواویکەم بە باسکردنی توێژینەوەیەکی تر بۆتانز

And listen up, because this study could also save a life.

گوێشبگرن، چونکە لەوانەیە ئەم توێژینەوەیە بتوانێ ژیانی یەکێ ڕزگارکات.

This study tracked about 1,000 adults in the United States,

ئەم توێژینەوە بە شوێن ١٠ هەزار کەسی پێگەشتووە چوو لە ئەمریکا، و

and they ranged in age from 34 to 93,

تەمەنیان لە نێوان ٣٤ بۆ ٩٣ ساڵ بوو، و

and they started the study by asking,

دەستیان بە توێژینەوەکە کرد بە کردنی ئەم پرسیارە لێیان:

"How much stress have you experienced in the last year?"

"ساڵی پار ئەزموونی چەندێک فشاری دەروونیتان کرد؟"

They also asked,

هەروەها پرسیشیان،

"How much time have you spent helping out friends, neighbors,

"چەندێک کاتتان بەسەر بردووە لە یارمەتیدانی هاوڕێکان، دراوسێکان، و

people in your community?"

خەڵکەکانی کۆمەڵگاکەتان؟"

And then they used public records for the next five years

ئینجا بۆ پێنج ساڵی دواتر تۆماری گشتیان بەکارهێنا

to find out who died.

هەتا بزانن کێ مردووە.

Okay, so the bad news first:

باشە، یەکەمجار هەواڵە خراپەکە:

For every major stressful life experience,

بۆ هەر ئەزموونێکی ژیان کە فشاری دەروونی هەڵگرێت،

like financial difficulties or family crisis,

وەک کێشەی دارایی یان کێشەی خێزانی،

that increased the risk of dying by 30 percent.

ئەوە مەترسی مردنی بە ڕێژەی لەسەدا ٣٠ زیاد کردووە.

But -- and I hope you are expecting a "but" by now --

بەڵام -- وە هیوادارم هەتا ئێستا چاوەڕێی "بەڵام"ێکتان کردبێت --

but that wasn't true for everyone.

بەڵام ئەوە بۆ هەمووان ڕاست نەبوو.

People who spent time caring for others

ئەوانەی کاتیان بەسەر ئەبرد لە گرنگیدان بە خەڵکیتر

showed absolutely no stress-related increase in dying.

هیچ زیادبوونێکیان نەبووە لە ئەگەری مردن بەهۆی فشاری دەروونییەوە.

Zero.

سفر.

Caring created resilience.

گرنگیپێدان پتەوی درووستکردووە. و

And so we see once again

بۆیە جارێکی تر ئەبینین

that the harmful effects of stress on your health

کە کاریگەرییە زیانبەخشەکانی فشاری دەروونی لەسەر تەندروستیت

are not inevitable.

ئەوە نییە ڕێگەی لێنەگیرێت.

How you think and how you act

چۆن بیر ئەکەیتەوە و مامەڵەت چۆن ئەبێت

can transform your experience of stress.

ئەکرێت ئەزموونکردنت بۆ فشاری دەروونی تەواو بگۆڕێت.

When you choose to view your stress response as helpful,

کاتێک هەڵیئەبژێریت کە وەک شتێکی سوودبەخش سەیری فشاری دەروونی بکەیت،

you create the biology of courage.

بایلۆجی چاونەترسی درووست ئەکەیت. و

And when you choose to connect with others under stress,

کاتێک هەڵیئەبژێریت پەیوەندیت هەبێت لەگەڵ ئەوانەی لەژێر فشاری دەروونیان،

you can create resilience.

ئەکرێت پتەوی درووستکەیت.

Now I wouldn't necessarily ask for more stressful experiences in my life,

مەرج نییە بەمە داوای ئەوە بکەم ئەزموونی فشاری دەروونی زیاترم هەبێ لە ژیانما،

but this science has given me a whole new appreciation for stress.

بەڵام ئەم زانستە پێزانینێکی تەواو تازەی یاومەتێ بۆ فشاری دەروونی.

Stress gives us access to our hearts.

فشاری دەروونی وا ئەکات دڵمان بەردەست بێت بۆمان.

The compassionate heart that finds joy and meaning

دڵە بەسۆزەکەی شادی و واتا ئەدۆزێتەوە

in connecting with others,

لە پەیوەندیمان بە خەڵکی ترەوە، و

and yes, your pounding physical heart,

بەلێ، دڵە جەستەیی لێدەرەکەت،

working so hard to give you strength and energy.

زۆر کار ئەکات بۆ ئەوەی وزە و هێزت باتێ.

And when you choose to view stress in this way,

کاتێک هەڵیئەبژێریت کە بەو شێوەیە سەیری فشاری دەروونی بکەیت،

you're not just getting better at stress,

بەتەنیا لە فشاری دەروونییا باشتر نابیت،

you're actually making a pretty profound statement.

هەڵوێستێکی زۆر گرنگی خۆت ئەخەیتە ڕوو.

You're saying that you can trust yourself to handle life's challenges.

ئەڵێیت کە متمانە بە خۆت ئەکەیت بتوانی ململانێکانی ژیان بگریتە ئەستۆ. و

And you're remembering that you don't have to face them alone.

بیریشت ئەبێت کە پێویست ناکات بەتەنیا ڕووبەڕووییان ببیتەوە.

Thank you.

زۆر سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

Chris Anderson: This is kind of amazing, what you're telling us.

کریس ئەندەرسن: ئەمەی کە پێت وتین شتێکی زۆر سەرسوڕهێنەرە.

It seems amazing to me that a belief about stress

سەرسوڕهێنەرە بەلامەوە کە باوەڕێک لەسەر فشاری دەروونی

can make so much difference to someone's life expectancy.

هێندە جیاوازیی درووست ئەکات لە ماوەی ژیانا.

How would that extend to advice,

ئەوە چۆن ئەکەیت بە ئامۆژگاری،

like, if someone is making a lifestyle choice

بۆ نموونە ئەگەر کەسێک هەڵبژاردنێکی ژیان بکات

between, say, a stressful job and a non-stressful job,

لەنێوان بۆ نمونە، کارێکی پڕ فشاری دەروونی و کارێکی بێ فشاری دەروونی،

does it matter which way they go?

هیچ گرنگی هەیە کامیان هەڵبژێردرێت؟

It's equally wise to go for the stressful job

بەشێوەیەکی یەکسان دانایانەیە کە بۆ کارە پڕ فشاری دەروونییەکە بڕۆیت

so long as you believe that you can handle it, in some sense?

ئەگەر باوەڕت هەبێت کە بتوانیت بەجۆرێک مامەڵەی لەگەڵکەیت؟

KM: Yeah, and one thing we know for certain

کێلی: بەڵێ، ئەوەی کە ئەیزانین و دڵنیاین لێی

is that chasing meaning is better for your health

ئەوەیە کە شوێنکەوتنی واتا باشترە بۆ تەندروستیت

than trying to avoid discomfort.

وەک لە خۆبەدوورگرتن لە نائاسوودەیی.

And so I would say that's really the best way to make decisions,

بۆیە ئەڵێم بەڕاستی ئەوە باشترین ڕێگایە بۆ بڕیاردانن

is go after what it is that creates meaning in your life

شوێن ئەوە بکەوە کە واتا درووست ئەکات لە ژیانتا و

and then trust yourself to handle the stress that follows.

متمانە بە خۆت بکە بتوانیت مامەڵە لەگەڵ فشارە دەروونییەکەی دواتریدا بکەیت.

CA: Thank you so much, Kelly. It's pretty cool.

کریس: زۆر سوپاس بۆتۆ کێلی. ئەوە زۆر سەرنجڕاکێشە.

(Applause)

(چەڵەلێدان)