Dean Ornish: The world's killer diet

Translator: Liridon Shala Reviewer: Robert Lokaj

With all the legitimate concerns about AIDS and avian flu --

Me gjithë legjitimitetinë dhe obligimet tona rreth HIVI-it dhe gripit avian --

and we'll hear about that from the

dhe ne do te dëgjojmë rreth kësaj forme

brilliant Dr. Brilliant later today --

briliante Dr. Brilant latter sotë --

I want to talk about the other pandemic, which is

Deshirojë të flas për pandemic-at tjera të cilat

cardiovascular disease, diabetes, hypertension --

janë semundje kardiovaskulare, diabetike, hipertensioni --

all of which are completely preventable for at

të gjitha të cilat janë te mundshme te shërohen

least 95 percent of people

për te paktën 95 perqindë e njerëzve

just by changing diet and lifestyle.

vetem duke ndrruar dijeten dhe stilin e jetës.

And what's happening is that there's a

Qfar ndodh nëse është ndonjë globalizim i

globalization of illness occurring, that people

i sëmundjeve të cilat njerezit

are starting to eat like us, and live like us, and

janë duke filluar te hanë sikurse në, dhe jetojnë sikurse ne, dhe

die like us. And in one generation, for example,

te vdesin sikruse ne. Dhe në nje gjenerat, për shembullë,

Asia's gone from having one of the lowest rates of

Azia ka kaluar duke qen njëra me shkallën më te ulët

heart disease and obesity and diabetes to one

të semundjes se zemres dhe dijabetit tek njëra

of the highest. And in Africa, cardiovascular disease

me te shkallen me te lart. Dhe ne Afrik, semundjet kardiovaskulare

equals the HIV and AIDS deaths

jane te barabarte me vdekjet e AIDS-it

in most countries.

ne shumicën e shteteve.

So there's a critical window of opportunity we

Pra është nje dritare e re e mundësive qe ne

have to make an important difference that can

kemi per te berë nje ndryshim të rendësishum i cili

affect the lives of literally millions of people,

mundet te ket efekt në jeten e miljona njerëzve,

and practice preventive medicine on a global

dhe praktikisht të parandalojë medicini

scale.

ne madhësi globale.

Heart and blood vessel diseases still kill more

Sëmundjet e damarve te gjakut dhe zemres akoma mbysinë shumë njerëz

people -- not only in this country, but also

-- jo vetem në këtë shtet, mirpo gjithashtu

worldwide -- than everything else combined, and yet

edhe më gjerë -- sesa te gjitha të marruar së bashku, dhe akoma

it's completely preventable for almost everybody.

eshte kompletisht e ndalueshme pothuajse për të gjithë.

It's not only preventable; it's actually

Nuk eshte veten e ndalueshme; faktikisht

reversible. And for the last almost 29 years,

e kthyeshme. Dhe për me shumë se 29 vite

we've been able to show that by simply changing

ne kemi arritur te shfaqim se thjesht duke ndryshuar

diet and lifestyle, using these very high-tech,

dieten dhe stilin e jetes, duke përdorur teknologjin e lartë,

expensive, state-of-the-art measures to prove how

te shtrenjete, artin e shtetit kemi arritur ta matim se sa

powerful these very simple and low-tech and low-cost

të fuqishme jane keto thjesht shum të teknologjis së ulët dhe te lira

interventions can be like -- quantitative

intervenimet mund te jenë -- kuantitative

arteriography, before and after a year, and

artigrafike, përpara dhe pas nje viti, dhe

cardiac PET scans.

kardiake skaneve PET.

We showed a few months ago -- we published the

Ne shfaqem disa muaj me pare -- ne publikuam

first study showing you can actually stop or

studimi i pare shfaqë ju faktikisht mundeni te ndalni apo

reverse the progression of prostate cancer by

ta ktheni progresin e kancerit te prostates duke

making changes in diet and lifestyle, and 70 percent

ndryshuar dieten dhe stilin e jeteses, dhe 70 përqind

regression in the tumor growth, or inhibition of

regresionin ne rritjen e tumorit, apo trashigimit

the tumor growth, compared to only nine percent in the

te rritjes se tumorit, krahasuar me vetem 9 perqind ne

control group.

grupin e kontrollit

And in the MRI and MR spectroscopy here, the

Dhe ne MRI dhe MR spektroskopi ketu,

prostate tumor activity is shown in red -- you can

aktiviteti i tumorit te prostates eshte shfaqur me te kuqe - ju mundni

see it diminishing after a year.

ta shihni se shkatrruari pas nje viti.

Now there is an epidemic of obesity: two-thirds of

Tani është nje epidemi dhjamosje: dy-të-tretat e

adults and 15 percent of kids. What's really concerning

adoleshentve dhe 15 përqind e fëmijeve. Qfar me të vertetë më shqetëson

to me is that diabetes has increased 70 percent in the

mua është që diabetiket kan një rritje prej 70 përqind ne

past 10 years, and this may be the first

thjet vitet e fundit, dhe kjo mund të jet

generation in which our kids live a shorter life

gjenerata e parë në të cilen fëmijet tan jetojnë një jetë të shkurtër

span than we do. That's pitiful, and it's

sasa që ne e bejmë. Kjo është një munges

preventable.

dhe është e mundur të ndalet.

Now these are not election returns, these are the

Tani këto nuk janë favore elektorale, këta janë

people -- the number of the people who are obese

njerëz -- numri i njerëzve të cilet janë të dhjamuar

by state, beginning in '85, '86, '87 -- these are

me shtete, duke filluar ne vitet 85', 86', 87' -- keto janë

from the CDC website -- '88, '89, '90, '91 -- you

nga CDC website -- 88, '89, '90, '91 --ju

get a new category -- '92, '93, '94, '95, '96,

merr një kategori të re -- '92, '93, '94, '95, '96,

'97, '98, '99, 2000, 2001 -- it gets worse. We're

'97, '98, '99, 2000, 2001 --është edhe më keq, Ne jemi

kind of devolving. (Laughter)

nje lloje devolvimi. ( Qeshen)

Now what can we do about this? Well, you know, the

Tani qfar mund ne të bejmë rreth kësaj? Mirë, ju e dini,

diet that we've found that can reverse heart

dijeta të cilën ne e kemi zbuluar e cila mundet ta kthej zemren

disease and cancer is an Asian diet.

ka ndalojë sëmundjen e zemres në një dijet Aziatike.

But the people in Asia are starting to eat like we

mirpo njerëzit në Azi kanë filluar të hanë sikurse ne

are, which is why they're starting to get sick

dhe kjo është pse ata kanë filluar të sëmuren

like we are.

sikruse ne.

So I've been working with a lot of the big food

Pra kam qen duke punuar me shumë kompani të

companies. They can make it fun and sexy and hip

mdha ushqimesh. Ato mund ta bëjnë seksi dhe nderlidhin

and crunchy and convenient to eat healthier foods,

ushqimin convencional për një ushqim të shendetshëm,

like -- I chair the advisory boards to McDonald's,

sikurse -- I sygjeroj bordit këshillues të McDonald,

and PepsiCo, and ConAgra, and Safeway, and soon

dhe PepsiCo, dhe ConAgra, dhe Safeway, dhe kështu

Del Monte, and they're finding that it's good

Del Monte, dhe ato janë duke e zbuluar së është një biznes

business.

i mirë.

The salads that you see at McDonald's came from

Sallata të cilen e shihni në McDonald vjen nga

the work -- they're going to have an Asian salad. At

puna në të cilen -- ata do të ken nga një sallat Aziatike. Tek

Pepsi, two-thirds of their revenue growth came

Pepsi, dy e trata e fitimit - rritjes vjen

from their better foods.

nga ushqimet më të mira.

And so if we can do that, then we can free up

Dhe pra nëse mundemi ta bejmë atë, pastaj ne mund ti bëjmë

resources for buying drugs that you really do need

resurset më të lira për të blerë ilaqe të cilat me të vertetë na nevoiten

for treating AIDS and HIV and malaria and for

për të trajtuar AIDS dhe HIV dhe malaria dhe për të

preventing avian flu. Thank you.

mbrojtur gripin avian. Faliminderit.