The magic washing machine | Hans Rosling

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

تەنیا چوار ساڵ بووم

کاتێک بینیم دایکم جلی ئەکردە ناو جلشۆرەکەوە

بۆ یەکەم جار لە ژیانیدا.

ئەوە ڕۆژێکی گرنگ بوو بۆ دایکم.

دایکم و باوکم چەندین ساڵبوو پارەیان کۆئەکردەوە بۆ ئەوەی

I was only four years old

بتوانن ئەو ئامێرە بکڕن، و

when I saw my mother load a washing machine

یەکەم ڕۆژ کە بەکارمان ئەهێنا،

for the very first time in her life.

نەنکیشم بانگێشت کرابوو بۆ بینینی ئامێرەکە.

That was a great day for my mother.

(پێکەنین)

My mother and father had been saving money for years

نەنکم زیاتریش بەپەرۆش بوو.

بەدرێژایی ژیانی، بە ئاگری دار ئاوی گەرم کردووە، و

to be able to buy that machine,

and the first day it was going to be used,

even Grandma was invited to see the machine.

بە دەست جلی حەوت منداڵی شتووە.

(Laughter)

ئێستاش، بەچاوی خۆی ئەیبینی کارەبا ئەو کارەی ئەکرد.

And Grandma was even more excited.

Throughout her life, she had been heating water with firewood,

دایکم بە وریاییەوە دەرگاکەی کردەوە، و

and she had hand-washed laundry for seven children.

جلەکانی کردە ناو ئامێرەکەوە،

And now, she was going to watch electricity do that work.

بەم شێوەیە.

ئینجا، دەرگاکەی داخستەوە،

My mother carefully opened the door,

نەنکم وتی، "نا، نا، نا، نا!

من! با من پەنجە بە دووگمەکەیا بنێم!"

and she loaded the laundry into the machine,

(پێکەنین)

نەنکیشم پەنجەی بە دووگمەکەیا نا، و

like this.

وتی، "ئاه سەرسوڕهێنەرە!

And then, when she closed the door,

Grandma said, "No, no, no, no!

ئەمەوێ ئەمە ببینم! کورسییەکم بەنێ! کورسییەکم بەنێ! ئەمەوێ بیبینم،"

Let me! Let me push the button!"

لەبەردەم ئامێرەکەیا دانیشت، و

(Laughter)

And Grandma pushed the button,

سەیری تەواوی پرۆسەی شتنەکەی کرد.

and she said, "Oh, fantastic!

(پێکەنین)

I want to see this! Give me a chair! Give me a chair! I want to see it,"

تەواو سەرسام بوو پێی.

بۆ نەنکم، جلشۆر وەک موعجیزە وابوو.

and she sat down in front of the machine,

and she watched the entire washing program.

ئەمڕۆ، لە سوید و وڵاتە دەوڵەمەندەکانی تر،

خەڵک چەندین ئامێری هەمەجۆر بەکاردێنن.

(Laughter)

She was mesmerized.

To my grandmother, the washing machine was a miracle.

سەیرکەن -- ماڵەکان پڕن لە ئامێر

ناتوانم تەنانەت ناوی هەمووشیان بێنم.

هەروەها، کە ئەشیانەوێت گەشت بکەن،

Today, in Sweden and other rich countries,

people are using so many different machines.

ئامێری فڕین بەکاردێنن

کە دەتوانێت بیانبات بۆ شوێنی دوورەدەست.

Look -- the homes are full of machines.

لەگەڵ ئەوەشدا، لە جیهاندا،

I can't even name them all.

هێشتا خەڵکێکی زۆر هەیە کە بە ئاگر ئاو گەرم ئەکات، و

And they also, when they want to travel,

لەسەر ئاگر خواردن دروست ئەکەن.

they use flying machines

هەندێک جار تەنانەت خواردنی پێویستیشیان نییە. و

that can take them to remote destinations.

لەژێر هێڵی هەژارییەوە ئەژین.

And yet, in the world,

دوو ملیار مرۆڤ هەیە

there are so many people who still heat the water on fire,

ڕۆژی لەسەر کەمتر لە ٢ دۆلار ئەژین. و

and they cook their food on fire.

دەوڵەمەندترین کەسەکانیش -- کە یەک ملیار کەسن، و

Sometimes they don't even have enough food.

لەسەروو ئەو هێڵەوە ئەژین ئەوەی من پێی ئەڵێم "هێڵی ئاسمانی" --

And they live below the poverty line.

There are two billion fellow human beings

(پێکەنین)

چونکە ڕۆژی ٨٠ دۆلار زیاتر سەرف ئەکەن

who live on less than two dollars a day.

لە پێویستی ڕۆژانەیاندا.

And the richest people over there -- there's one billion people,

بەڵام ئەمە تەنیا یەک، و دوو، سێ ملیار کەس ئەکات، و

and they live above what I call the "air line" --

حەوت ملیار کەس هەیە لە جیهاندا،

(Laughter)

بۆیە ئەبێت یەک، دوو، سێ، چوار ملیار کەسی تر هەبێت

because they spend more than 80 dollars a day

کە لە هێڵی نێوان هەژاری و هێڵی ئاسمانیدا ئەژین.

on their consumption.

But this is just one, two, three billion people,

کارەبایان هەیە،

and obviously, there are seven billion people in the world,

بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە: چەندێکیان جلشۆریان هەیە؟

so there must be one, two, three, four billion people more

کارە قورسەکەی پیاچوونەوە بە زانیارییەکانی بازاڕم کرد و بۆم دەرکەوت،

who live in between the poverty and the air line.

بێگومان جلشۆر خوار هێڵی ئاسمانیشی بڕیوە، و

They have electricity,

but the question is: How many have washing machines?

ئەمڕۆ، یەک ملیار کەسی تر هەیە

I've done the scrutiny of market data, and I've found that, indeed,

کە لەسەروو "هێڵی شتن"ەوە ئەژین.

(پێکەنین)

the washing machine has penetrated below the air line,

ڕۆژی زیاتر لە ٤٠ دۆلاریش سەرف ئەکەن.

کەواتە دوو ملیار جلشۆریان بۆ بەردەستە.

and today, there's an additional one billion people out there

پێنج ملیارەکەی تریش --

who live above the "wash line."

(Laughter)

چۆن جل ئەشۆن؟

یان، ورد تر بین،

And they consume for more than 40 dollars per day.

چۆن زۆربەی ژنانی جیهان جل ئەشۆن؟

So two billion have access to washing machines.

چونکە هێشتا بۆ ژن جل شتن کارێکی قورسە.

And the remaining five billion --

بەم شێوەیە ئەیشۆن: بە دەست.

how do they wash?

Or, to be more precise,

قورسە، کاتێکی زۆری ئەوێت،

how do most of the women in the world wash?

Because it remains the hard work for women to wash.

کە ئەبێت هەفتانە بۆ چەندین کاتژمێر بیکەن. و

هەندێک جار ئەبێت لە دوورەوە ئاو بێنن

They wash like this: by hand.

بۆ ئەوەی لە ماڵەوە جل بشۆن،

It's hard, time-consuming labor,

یان ئەوەتا جلەکان بەرن بۆ جۆگەیەک لە شوێنێکی دوور. و

جلشۆریان ئەوێت.

which they have to do for hours every week.

نایانەوێت بەشێکی گەورەی ژیانیان

And sometimes they also have to bring water from far away

to do the laundry at home,

لەم کارە قورسەیا بەسەر بەرن

or they have to bring the laundry away to a stream far off.

کە ئاستی بەرهەمهێنانی زۆر کەمە.

هیچ جیاوازییەکیش نییە لە خواستەکەی ئەوان و

And they want the washing machine.

خواستەکەی نەنکی خۆمدا.

They don't want to spend such a large part of their life

سەیری ئێرەکەن، دوو نەوەی پێشوو لە سوید --

هێنانی ئاو لە جۆگەکە،

doing this hard work

گەرمکردنی بە ئاگری دار و شتن بەم شێوەیە.

with so relatively low productivity.

ڕێک بە هەمان شێوە جلشۆرەکەیان ئەوێت.

And there's nothing different in their wish

than it was for my grandma.

بەڵام کاتێک وانە ئەڵێمەوە بە خوێندکارەکانی گرنگی بە ژینگە ئەیەن،

Look here, two generations ago in Sweden --

picking water from the stream,

پێم ئەڵێن، "نەخێر، ناکرێت هەمووان لە جیهاندا ئوتومبێل و جلشۆریان هەبێت.'

heating with firewood and washing like that.

They want the washing machine in exactly the same way.

چۆن بەم ژنە بڵێین

جلشۆری بۆ بەردەست نابێت؟

But when I lecture to environmentally concerned students,

ئینجا لە خوێندکارەکانم ئەپرسم -- بەدرێژایی دوو ساڵی ڕابردوو، پرسیومە --

they tell me, "No, everybody in the world cannot have cars and washing machines."

"چەندێک لە ئێوە ئوتومبێل بەکارناهێنن؟"

هەندێکیشیان بە شانازییەوە دەستیان بەرز ئەکەنەوە و ئەڵێن، "من بەکاریناهێنم."

How can we tell this woman

that she isn't going to have a washing machine?

ئینجا پرسیارە زۆر قورسەکە ئەکەم:

And then I ask my students -- over the last two years, I've asked --

"چەندێک لە ئێوە بەدەست کاوبۆکانی و سەر جێگەکانی ئەشوات؟"

"How many of you don't use a car?"

کەس دەست بەرزناکاتەوە.

And some of them proudly raise their hand and say, "I don't use a car."

تەنانەت توندڕەوەکانی هەڵمەتی سەوزیش جلشۆر بەکاردێنن.

And then I put the really tough question:

"How many of you hand-wash your jeans and your bedsheets?"

(پێکەنین)

And no one raised their hand.

کەواتە چۆن ئەکرێت ئەمە شتێک بێت هەمووان بەکاریبێنن و

وا بیر بکەنەوە خەڵکی تر بەکاریناهێنن؟

Even the hardcore in the green movement use washing machines.

چی تایبەتە لەمەیا؟

پێویست بوو شیکردنەوە بکەم لەسەر بەکارهێنانی وزە لە جیهاندا.

(Laughter)

لێرەیاین.

سەیری ئێرەکەن. حەوت ملیار کەس ئەبینن لەویایا؟

So how come [this is] something that everyone uses

خەڵکی ئاسمان، خەڵکی شتن،

and they think others will not stop it?

خەڵکی گڵۆپ و خەڵکی ئاگر.

What is special with this?

I had to do an analysis about the energy use in the world.

یەک یەکەی لەم شێوەیە

یەکەیەکی وزەی سووتەمەنییە -- نەوت، خەڵوز یان غاز.

Here we are.

Look here. You see the seven billion people up there?

The air people, the wash people,

ئەوە زۆربەی کارەبا و وزەی جیهانە.

the bulb people and the fire people.

دوانزە یەکەشە بەکاردێت لە هەموو جیهاندا، و

One unit like this

is an energy unit of fossil fuel -- oil, coal or gas.

دەوڵەمەندترین یەک ملیاریان شەش دانەیان بەکاردێنن.

نیوەی وزەی جیهان لەلایەن یەک لەسەر حەوتی خەڵکی جیهانەوە بەکاردێت.

That's what most of the electricity and the energy in the world is.

ئەمانەش کە جلشۆریان هەیە

And it's 12 units used in the entire world,

بەڵام ماڵێکی پڕ ئامێریان نییە،

دووان بەکاردێنن.

and the richest one billion, they use six of them.

ئەم کۆمەڵە هەر یەکێکیان سێ بەکاردێنن.

Half of the energy is used by one seventh of the world population.

هەروەها کارەباش بەکاردێنن.

لەویاشدا، یەکی تەنانەت یەک دانەش بەکارناهێنن.

And these ones, who have washing machines

ئەوەش ئەیانکات بە ١٢.

but not a house full of other machines,

بەڵام خەمی سەرەکی

they use two.

بۆ خوێندکارەکانی گرنگی بە ژینگە ئەیەن -- و ڕاستن لەبارەیەوە --

This group uses three, one each.

دەربارەی داهاتووە.

And they also have electricity.

And over there, they don't even use one each.

چی بیروباوەڕێک باوە؟

ئەگەر بیروباوەڕەکان درێژکەینەوە، بێ هیچ شیکردنەوەیەکی پێشکەوتوو،

That makes 12 of them.

But the main concern

هەتا ٢٠٥٠،

for the environmentally interested students -- and they are right --

دوو شت هەن ئەکرێت بەکارهێنانی وزە زیاتر بکات:

is about the future.

یەکەم، گەشەسەندنی دانیشتووان؛ دووەم، گەشەسەندنی ئابووری.

What are the trends?

If we just prolong the trends, without any real advanced analysis,

گەشەسەندنی ئابووری بەشێوەیەکی سەرەکی لەناو هەژارترین خەڵکەکاندا ڕووئەیات،

چونکە ڕێژەی مردنی منداڵیان بەرزە و

to 2050,

there are two things that can increase the energy use:

هەر ژنێک چەندین منداڵی ئەبێت.

ئەوەش دووانی زیادت بۆ ئەهێنێت،

first, population growth; second, economic growth.

بەڵام هێندە بەکارهێنانی وزە ناگۆڕێت.

Population growth will mainly occur among the poorest people here,

ئەوەی ڕووئەیات گەشەسەندنی ئابوورییە.

باشترینی ئێرە لە ئابوورییە هەڵتۆقیوەکان --

because they have high child mortality

پێیان ئەڵێم "ڕۆژهەڵاتی نوێ" --

and they have many children per woman.

باز ئەیەن بەسەر هێڵی ئاسمانیا.

And that will get you two extra,

ئەڵێن "ووپ!".

but that won't change the energy use very much.

دەست ئەکەن بە بەکارهێنانی هێندەی ئەوەی خۆرئاوای کۆن بەکاریان ئەهێنا.

What will happen is economic growth.

(پێکەنین)

The best of here in the emerging economies --

ئەم خەڵکانەش جلشۆریان ئەوێت.

I call them "the New East" --

پێم وتن. ئەچن بۆ ئەوێ. و

they will jump the air line.

بەکارهێنانی وزەیان ئەکەن بە دوو هێندە.

"Wopp!" they will say.

هیواداراریشم کە ئەم خەڵکە هەژارە بتوانن بە گڵۆپی کارەبایی بگەن.

And they will start to use as much as the Old West are doing already.

هەر خێزانێکیش دوو منداڵ زیاتری ئەبێت و گەشەکردنی دانیشتووان ناوەستێ.

(Laughter)

And these people, they want the washing machine.

بەڵام کۆی گشتی بەکارهێنانی وزە زیاد ئەکات بۆ ٢٢ یەکە.

I told you. They'll go there.

And they will double their energy use.

ئەم ٢٢ یەکەیەش --

And we hope that the poor people will get into the electric light.

هێشتا، دەوڵەمەندترینی هەموو خەڵک زۆربەی بەکارئەهێنن.

And they'll get a two-child family without a stop in population growth.

کەواتە پێویستە چی بکرێت؟

But the total energy consumption will increase to 22 units.

چونکە مەترسییەکە،

ئەگەری زۆری گۆڕانی کەشوهەوا ڕاستەقینەیە.

And these 22 units --

زۆر ڕاستەقینەیە.

still, the richest people use most of them.

بێگومان پێویستە بەشێوەیەکی ژیرانەتر وزە بەکاربێنن.

So what needs to be done?

پێویستە بەشێوەیەک ڕەفتاریان بگۆڕن.

Because the risk,

هەروەها پێویستە دەستیشکەن بە بەرهەمهێنانی وزەی سەوز،

the high probability of climate change is real.

وزەی سەوزی زۆر زیاتر.

بەڵام هەتا هەر یەکێکیان هەمان ئاستی بەکارهێنانی وزەی نەبێت،

It's real.

Of course, they must be more energy efficient.

نابێت ئامۆژگاری بە خەڵکی تر بەن --

They must change their behavior in some way.

چی بکەن و چی نەکەن.

(پێکەنین)

They must also start to produce green energy,

(چەپڵەلێدان)

لێرە، ئەتوانین لەهەموو لایەک وزەی سەوز بەرهەم بێنین.

much more green energy.

But until they have the same energy consumption per person,

هیوادارین ئەمە ڕووبات.

they shouldn't give advice to others --

ململانێیەکی ڕاستەقینەیە بۆ داهاتوو.

what to do and what not to do.

بەڵام ئەتوانم دڵنیاتان بکەمەوە ئەم ژنە لە گەڕەکە هەژارەکەی ریۆ،

(Laughter)

(Applause)

Here, we can get more green energy all over.

ئامێرێکی جل شتنی ئەوێت.

زۆر ڕازییە لە وەزیری وزە

This is what we hope might happen.

کە کارەبای بۆ هەمووان دابینکردووە --

It's a real challenge in the future.

زۆریش دڵخۆشە کە دەنگی پێیاوە.

But I can assure you that this woman in the favela in Rio,

بووشە بە دیلما رۆوسیف،

she wants a washing machine.

سەرۆکی هەڵبژێردراوی یەکێک لە گەورەترین دیموکراسییەتەکانی جیهان،

She's very happy about her minister of energy

that provided electricity to everyone --

لە وەزیری وزەوە بووە بە سەرۆک.

so happy that she even voted for her.

ئەگەر دیموکراسییەتت هەبێت، خەڵک دەنگ بە جلشۆر ئەیەن.

And she became Dilma Rousseff,

the president-elect of one of the biggest democracies in the world,

حەزیان لێیانە!

(پێکەنین)

چی جادووێکیشیان تیایە؟

moving from minister of energy to president.

دایکم جادووەکەی ئەم ئامێرەی ڕوونکردەوە

If you have democracy, people will vote for washing machines.

هەر یەکەم، یەکەم ڕۆژ.

وتی، "ئێستا، هانس.

They love them!

(Laughter)

جلەکانمان خستۆتە ناوی.

And what's the magic with them?

ئامێرەکە کارەکە ئەکات. و

My mother explained the magic with this machine

ئێستا ئەتوانین بچین بۆ کتێبخانە."

چونکە ئەمە جادووەکەیە: جلەکانی تێئەکەیت، و

the very, very first day.

چی لە ئامێرەکە یەتە دەرەوە؟

She said, "Now, Hans.

کتێب لە ئامێرەکە یەتە دەرەوە،

We have loaded the laundry.

The machine will make the work.

And now we can go to the library."

کتێبی منداڵان.

دایکم کاتی بۆ مایەوە کتێبم بۆ بخوێنێتەوە.

Because this is the magic: you load the laundry,

حەزی لەمە بوو

فێری ئەی بی سی بووم -- لەبەر ئەمەش دەستم کرد بە بوون بە پرۆفیسۆر،

and what do you get out of the machine?

You get books out of the machines,

کاتێک دایکم کاتی هەبوو کتێبم بۆ بخوێنێتەوە.

کتێبی تریشی بۆخۆی دابینکرد.

children's books.

توانی ئینگلیزی بخوێنێت و وەک زمانێکی بیانی فێریبێت.

And mother got time to read for me.

She loved this.

I got the "ABC's" -- this is why I started my career as a professor,

چەندین ڕۆمانیشی خوێندەوە،

چەندین ڕۆمانی هەمەجۆر.

when my mother had time to read for me.

ئێمەش بەڕاستی، بەڕاستی ئەم ئامێرەمان خۆشویست.

And she also got books for herself.

She managed to study English and learn that as a foreign language.

(پێکەنین)

من، و دایکیشم، وتمان،

And she read so many novels,

"سوپاس، بە پیشەسازی بوون.

so many different novels here.

سوپاس کوورەی ئاسن.

And we really, we really loved this machine.

سوپاس، ئێستگەی کارەبا. و

سوپاس، پیشەسازی پرۆسەکردنی ماددەی کیمیایی

(Laughter)

And what we said, my mother and me,

کە کاتتان یاینێ بۆ خوێندنەوە."

"Thank you, industrialization.

زۆر زۆر سوپاس.

(پێکەنین)

Thank you, steel mill.

(چەپڵەلێدان)

Thank you, power station.

And thank you, chemical processing industry

that gave us time to read books."

Thank you very much.

(Laughter)

(Applause)