Chimamanda Ngozi Adichie: The danger of a single story | TED

Translator: choegyal kyab Reviewer: Bhuchung Tsering

I'm a storyteller.

ང་ནི་སྒྲུང་བ་ཞིག་ཡིན།

And I would like to tell you a few personal stories

ངས་རང་ཉིད་སྒེར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ཅིག་ཁྱེད་ལ་བཤད་འདོད་བྱུང་།

about what I like to call "the danger of the single story."

དེ་ནི་ངས་"ལོ་རྒྱུས་ངོས་གཅིག་མའི་ཉན་ཁ་"ཅེས་འབོད་འདོད་ཡོད་པའི་སྐོར་ཡིན།

I grew up on a university campus in eastern Nigeria.

ང་ནི་ནའི་ཇི་རི་ཡའི་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པའི་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ཞིག་གི་ར་སྐོར་དུ་འཚར་ལོངས་བྱུང་བ་ཡིན།

My mother says that I started reading at the age of two,

ཨ་མས་བཤད་ན། ངས་ལོ་གཉིས་ཀྱི་ཐོག་ནས་དཔེ་ཆ་བཀླགས་འགོ་བརྩམས་སོང་ཟེར།

although I think four is probably close to the truth.

ཡིན་ཡང་། ངས་བསམ་པར་ལོ་བཞི་ནས་བཙུཊ་པ་དེ་ནི་བདེན་པ་དང་ཐག་ཉེ་བ་ཡོད།

So I was an early reader,

དེར་བརྟེན། ང་ནི་དཔེ་དེབ་ཆུང་ངུའི་དུས་ནས་ཀློག་མཁན་གྲས་ཡིན།

and what I read were British and American children's books.

ངས་བཀླགས་པའི་དཔེ་དེབ་ནི་དབྱིན་ཡུལ་དང་ཨ་རིའི་བྱིས་སྒྲུང་རེད།

I was also an early writer,

མ་ཟད། ང་ནི་རྩོམ་འབྲིའི་ལས་ལའང་ཆུང་དུས་ནས་ཞུགས་པ་ཡིན།

and when I began to write, at about the age of seven,

ལོ་བདུན་ཡས་མས་ནས་འབྲི་འགོ་བཙུགས་པ་དང་

stories in pencil with crayon illustrations

དེ་ཡང་ཞ་སྨྱུག་གི་བྲིས་པའི་སྒྲུང་དང་མཚོན་ཁྲ་ཅན་གྱི་རི་མོས་བརྒྱན་པ་ཡིན་པས་

that my poor mother was obligated to read,

ངས་བརྩམས་ཆོས་དག་ནི་ངས་ཨ་མས་མ་བཀླགས་རང་བཀླགས་རེད།

I wrote exactly the kinds of stories I was reading:

ངས་བྲིས་བའི་སྒྲུང་ནི་ངས་བཀླགས་པའི་སྒྲུང་དག་དང་གཅིག་མཚུངས་དང་།

All my characters were white and blue-eyed,

ངའི་སྒྲུང་ནང་ཡོད་པའི་མི་སྣ་ཚང་མ་ཤ་མདོག་དཀར་པོ་དང་མིག་སྔོན་པོ་ཅན་ཤ་སྟག་ཡིན།

they played in the snow,

ཁོང་ཚོ་ཁ་བའི་ནང་དུ་རྩེད་མོ་རྩེད་པ་དང་།

they ate apples,

ཀུ་ཤུ་བཟའ་བ།

(Laughter)

གནམ་གཤིས་ཀྱི་སྐོར་ཡང་ཡང་འདི་ལྟར་བཤད།

and they talked a lot about the weather,

ཉི་མ་ཤར་བ་དེ་ནི་ཇི་འདྲའི་

how lovely it was that the sun had come out.

ངོ་མཚར་ཆེན་པོ་ཞིག་རེད་ཨང་།

(Laughter)

(དགོད་སྒྲ།)

Now, this despite the fact that I lived in Nigeria.

ང་ནེའི་་ཇི་རི་ཡི་ནང་དུ་འཚོ་བ་བསྐྱལ་བ་ལས།

I had never been outside Nigeria.

ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་ལ་འགྲོ་མྱོང་རྩ་ནས་མེདགཞིང་།

We didn't have snow, we ate mangoes,

ང་ཚོའི་ལུང་པར་གངས་མི་འབབ་ལ། ཤིང་ཏོག་ཨ་མྲ་བཟའ།

and we never talked about the weather,

ང་ཚོས་རྩ་ནས་གནམ་གཤིས་ཀྱི་སྐོར་མི་བཤད།

because there was no need to.

གང་ལེགས་ཤེ་ན། གནམ་གཤིས་སྐོར་བཤད་དགོས་དོན་མེད།

My characters also drank a lot of ginger beer,

ངས་བྲིས་བའི་སྒྲུང་གི་མི་སྣ་དག་གིས་ལྒ་སྐྱའི་བྷི་ཡར་མང་པོ་འཐུང་།

because the characters in the British books I read

གང་ལེགས་ཞེ་ན། ངས་བཀླགས་པའི་དབྱིན་ཇིའི་སྒྲུང་གི་མི་སྣ་ཚོས་

drank ginger beer.

ལྒ་སྐྱའི་བྷི་ཡར་འཐུང་།

Never mind that I had no idea what ginger beer was.

ངས་ལྒ་སྐྱའི་བྷི་ཡར་ཞེས་བ་ཅི་ཞིག་ཡིན་མིན་ཤེས་ཀྱི་མེད་པའི་ཐོག་ནས་ཡིན།

(Laughter)

(དགོད་སྒྲ།)

And for many years afterwards,

དེ་རྗེས་ལོ་ངོ་མང་པོའི་རིང་ང་ལ་ལྒ་སྐྱའི་བྷི་ཡར་གྱི་བྲོ་བ་མྱངས་

I would have a desperate desire to taste ginger beer.

འདོད་ཆེན་པོ་སྐྱེས།

But that is another story.

འོན་ཀྱང་། དེ་ནི་སྒྲུང་གཞན་ཞིག་རེད།

What this demonstrates, I think,

ངས་བསམ་པར་འདིས་ག་རེ་སྟོན་གྱི་འདུག་ལབ་ན།

is how impressionable and vulnerable we are

ང་ཚོ་སྒྲུང་གིས་བག་ཆགས་འཇོག་སླ་བོ་དང་ཉེན་ཚབས་

in the face of a story,

ཇི་འདྲ་ཡོད་པ་སྟོན།

particularly as children.

ལྷག་པར་དུ་བྱིས་པ་ཡིན་པའི་སྐབས་ཡོང་།

Because all I had read were books in which characters were foreign,

གང་ལེགས་ཤེ་ན། ངས་བཀླགས་པའི་དེབ་ཀྱི་ནང་གི་

མི་སྣ་ཚང་མ་ཕྱི་མི་རེད།

I had become convinced that books

ངའི་སེམས་སུ་དེབ་ནང་རང་བཞིན་གྱིས་

by their very nature had to have foreigners in them

ཕྱི་མི་ཡོད་དགོས་པ་དང་།

and had to be about things with which I could not personally identify.

ངས་སྒེར་ངོས་ནས་ངོས་འཛིན་བྱེད་མི་ཐུབ་པའི་

སྐོར་ཡིན་དགོས་ཀྱི་ཡོད་པའི་་ཡིད་ཆེས་འཕེལ་བཅུག་སོང་།

Now, things changed when I discovered African books.

ང་ལ་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁའི་དེབ་རྙེད་སོན་བྱུང་སྐབས་གནས་སྟངས་ལ་འགྱུར་བ་ཕྱིན་སོང་།

There weren't many of them available,

དེ་འདྲའི་དཔེ་དེབ་མང་པོ་མེད་པ་དང་། ཕྱི་གླིང་བའི་དཔེ་དེབ་ནང་བཞིན་

and they weren't quite as easy to find as the foreign books.

རྙེད་རྒྱུ་ལས་སླ་པོ་མི་འདུག།

ཆེས་ནོ་ཨ་ཆ་བྷས་དང་ཁ་མ་ར་ལེ་ཡས་ལྟ་བུའི་

But because of writers like Chinua Achebe and Camara Laye,

I went through a mental shift in my perception of literature.

རྩོམ་པ་པོ་དག་གིས་རྐྱེན་བྱས་ཏེ་ངས་རྩོམ་རིག་ལ་བཟུང་བའི་

ལྟ་སྟངས་ལ་འགྱུར་བ་ཕྱིན་སོང་།

I realized that people like me,

ངས་ང་ལྟ་བུའི་མི་

girls with skin the color of chocolate,

དེ་ཡང་བུད་མེད་ཤ་མདོག་སྨུག་ནག་ཅན་དང་

whose kinky hair could not form ponytails,

ལྟག་འཆིང་བཟོ་མི་ཐུབ་པའི་འཇུར་མདུད་ཀྱི་སྐྲ་ཅན་ཀྱང་

could also exist in literature.

རྩོམ་རིག་གི་བརྗོད་བྱ་བྱེད་ཆོག་པ་རྟོགས་བྱུང་།

I started to write about things I recognized.

ངས་རང་གིས་རྟོགས་པའི་བྱ་གཞག་སྐོར་འབྲི་འགོ་བརྩམས་པ་ཡིན།

Now, I loved those American and British books I read.

ངས་བཀླགས་པའི་ཨ་རི་དང་དབྱིན་ལན་གྱི་དེབ་དེ་ཚོར་དགའ།

They stirred my imagination. They opened up new worlds for me.

དཔེ་དེབ་དེ་དག་གིས་ངའི་འཆར་སྒོ་དཀྲུགས་པ་དང་འཇིག་རྟེན་གསར་བ་ཞིག་གི་སྒོ་མོ་ཕྱེས་བྱུང་།

But the unintended consequence

འོན་ཀྱང་། དམིགས་བྱ་མེད་པའི་མཇུག་འབྲས་ནི་

was that I did not know that people like me

ང་ལྟ་བུའི་མི་ཚོ་རྩོམ་རིག་གི་བརྗོད་བྱ་བྱས་ཆོག་པ་

could exist in literature.

ངས་ཧ་མ་གོ་བ་དེ་རེད།

So what the discovery of African writers did for me was this:

ངས་ཨ་ཧྤེ་རི་ཁའི་རྩོམ་པ་པོ་དག་གསར་རྙེད་བྱུང་ནས་ཅི་ཞིག་ཐོབ་འདུག་ཞེ་ན།

It saved me from having a single story of what books are.

ངའི་དཔེ་ཆ་བརྗོད་དོན་ནི་རྐྱང་པ་ཞིག་ཡིན་དགོས་སྙམ་པའི་

ལྟ་བ་དེ་ནོར་འཁྲུལ་ཡིན་པ་བསྒྲུབས་པ་རེད།

I come from a conventional, middle-class Nigerian family.

ང་ནི་ནེའི་་ཇེ་རི་ཡ་ཡི་འབྱོར་འབྲིང་ཁྱིམ་ཚང་ཞིག་ནས་ཡོང་བ་ཡིན།

My father was a professor.

ངའི་ཨ་ཕ་གཙུག་ལག་སློབ་དཔོན་ཞིག་དང་།

My mother was an administrator.

ཨ་མ་ནི་འཛིན་སྐྱོང་བྱེད་པོ་ཞིག་རེད།

And so we had, as was the norm,

དེ་འདྲ་སོང་འགྲོ་སྲོལ་ལྟར་ང་ཚོའི་ནང་དུ་

live-in domestic help, who would often come from nearby rural villages.

ཉེ་འདབས་ཀྱི་གྲོང་གསེབ་ནས་ཡོང་བའི་ནང་ལས་བྱེད་མཁན་གྱི་གཡོག་པོ་ཞིག་ཡོད།

So, the year I turned eight, we got a new house boy.

ང་ལོ་བརྒྱད་ལ་སོན་མཚམས་ང་ཚོར་གཡོག་པོ་ཞིག་རག་པ་རེད།

His name was Fide.

ཁོང་མིང་ལ་ཧྥེ་ཏིས་ཟེར།

The only thing my mother told us about him was that his family was very poor.

ཨ་མས་ཁོང་གི་སྐོར་བཤད་པའི་སྐད་ཆ་གཅིག་པོ་ནི་

ཁོང་གི་ནང་མི་ཧ་ཅང་ཉམ་ཐག་ཞིག་ཡིན་པ་དེ་རེད།

My mother sent yams and rice, and our old clothes, to his family.

ངའི་ཨ་མས་གྲོ་མ་དང་འབྲས།

ང་སོའི་དུག་ལོག་རྙིང་པ་རྣམས་ཁོང་གི་ནང་མིར་བསྐུར།

And when I didn't finish my dinner, my mother would say,

ངས་དགོང་ཟས་ཚང་མ་མ་ཟ་བའི་སྐབས་སུ་ཨ་མས་ང་ལ་

"Finish your food! Don't you know? People like Fide's family have nothing."

"ཟ་མ་ཚང་མ་ཟོ། ཧྥེ་ཏིས་ལྟ་བུའི་མི་ཚོའི་ནང་དུ་ཅི་ཡང་མེད་པ་མི་ཤེས་སམ།"ཞེས་བརྗོད།

So I felt enormous pity for Fide's family.

དེར་བརྟེན། ངས་ཧྥེ་ཏིས་ཀྱི་ནང་མིར་རྙིང་རྗེ་དྲག་པོ་སྐྱེས་བྱུང་།

Then one Saturday, we went to his village to visit,

དེ་ནས་རེས་གཟའ་སྤེན་པ་ཞིག་ལ་ང་ཚོ་ཁོང་གི་གྲོང་གསེབ་དུ་ལྟ་སྐོར་ལ་སོང་བ་ཡིན།

and his mother showed us a beautifully patterned basket

ཁོའི་ཨ་མས་ང་ཚོར་ཡིད་དུ་འོང་བའི་བཀོད་རིས་ཅན་གྱི་སླེ་བོ་ཞིག་བསྟན་བྱུང་།

made of dyed raffia that his brother had made.

དེ་ནི་ཁོང་གི་གཅེན་པོས་བཟོས་ཞིང་ཚོས་བརྒྱབ་པའི་རྩ་རྒྱུས་རེད་འདུག།

I was startled.

ང་ཧང་སངས་བྱུང་།

It had not occurred to me that anybody in his family

ངས་ཁོང་གི་ནང་མི་སུ་ཞིག་གིས་ཀྱང་བཅའ་དངོས་གང་རུང་རེ་

could actually make something.

བཟོ་ཐུབ་རྒྱུ་རེད་བསམ་མྱོང་རྩ་ནས་མེད།

All I had heard about them was how poor they were,

ངས་ཁོང་ཚོའི་སྐོར་གོ་བ་ནི་ཉམ་ཐག་ཡིན་རབས་རྐྱང་ཡིན་པས།

so that it had become impossible for me to see them as anything else but poor.

ངས་ཁོང་ཚོའི་སྐོར་ལ་བསམ་གཞིག་བྱེད་ཐུབ་པ་ཞིག་ནི་

ཉམ་ཐག་ལས་གཞན་མ་མཆིས།

Their poverty was my single story of them.

ཁོང་ཚོའི་ནང་མིའི་དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་གནས་བབ་ནི་ངའི་སྒྲུང་ངོས་གཅིག་པོ་རེད།

Years later, I thought about this when I left Nigeria

ལོ་ངོ་མང་པོའི་རྗེས་སུ་ང་ནེའི་ཇི་རི་ཡ་དང་བྲལ་ནས་ཨ་རིར་མཐོ་སློབ་འགྲིམས་

to go to university in the United States.

སྐབས་འདིའི་སྐོར་བསམ་བློ་བཏང་བ་ཡིན།

I was 19.

སྐབས་དེར་ངའི་ལོ་༡༩་རེད།

My American roommate was shocked by me.

ངའི་ཨ་རིའི་ཤག་རོགས་དེ་ང་ལ་ཧང་སངས་འདུག།

She asked where I had learned to speak English so well,

ཁོ་མོས་ངས་དེ་འདྲའི་དབྱིན་སྐད་ལེགས་པོ་ཞིག་གང་ནས་སྦྱངས་མིན་དྲིས།

and was confused when I said that Nigeria

ངས་དབྱིན་ཡིག་ནི་ནེའི་ཇེ་རི་ཡའི་གཞུང་སྤྱོད་ཡི་གེ་རེད་ཅེས་ལན་བཏབ་དུས་

happened to have English as its official language.

ཁོ་མོ་མགོ་འཐོམས་སོང་།

She asked if she could listen to what she called my "tribal music,"

ཁོ་མོས་ང་ལ་ང་ཚོའི་ "རུས་སྡེ་ཡི་གླུ་དབྱངས་" ལ་ཉན་ན་འགྲིག་མིན་རེ་བ་ཞུས་བས།

and was consequently very disappointed

ངས་ང་ལ་ཡོད་པའི་གླུ་བ་མ་རི་ཡ་ཁེ་རིས་ཀྱི་གླུ་དབྱངས་གྱི་ཀྲེབ་ཐག་

when I produced my tape of Mariah Carey.

སྟོན་སྐབས་ཁོ་མོ་ཡིད་སེམས་ཕམ་འདུག།

(Laughter)

(དགོད་སྒྲ།)

She assumed that I did not know how to use a stove.

ཁོ་མོས་ངས་ཐབ་ཁ་གང་འདྲ་བྱས་ཏེ་བེད་སྤྱོད་གཏོང་སྟངས་

ཤེས་ཀྱི་མ་རེད་སྙམ་འདུག།

What struck me was this:

ང་ཧང་སངས་བཅུག་པ་ནི། ཐ་ན་ཁོ་མོས་ང་

She had felt sorry for me even before she saw me.

མ་མཐོང་གོང་ནས་ང་ལ་སྙིང་རྗེ་སྐྱེས་འདུག།

Her default position toward me, as an African,

ཁོ་མོས་ང་ལ་བཟུང་བའི་གཞི་རྩའི་ལྟ་སྟངས་ནི་ང་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་བ་ཞིག་ཡིན་པས་ཆ་ནས་

was a kind of patronizing, well-meaning pity.

ཁོ་མོའི་སྣང་ངོར་ཡོད་པའི་ང་ནི་སྦྱིན་གཏོང་དང་སྙིང་རྗེ་སྐྱེ་གཞི་ཙམ་ཞིག་རེད།

My roommate had a single story of Africa:

ངའི་ཤག་རོགས་ཀྱིས་སེམས་སུ་ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་སྐོར་གྱི་

a single story of catastrophe.

ཆག་སྒོའི་གཏམ་རྒྱུད་རྐྱང་པ་ཞིག་མ་གཏོགས་མི་འདུག།

In this single story,

གཏམ་རྒྱུད་རྐྱང་པ་འདིའི་ནང་དུ་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་བ་ཞིག་

there was no possibility of Africans being similar to her in any way,

ཕྱོགས་གང་ཐད་ནས་ཁོ་མོ་དང་འདྲ་བོ་ཡོང་མི་སྲིད་སྙམ་འདུག།

no possibility of feelings more complex than pity,

ཁོང་ཚོར་སྙིང་རྗེ་སྐྱེས་བ་ལས་གནད་དོནགཞན་ཡོད་མི་སྲིད་པ་དང་།

no possibility of a connection as human equals.

འདྲ་མཉམ་གྱི་མི་ཡིན་པའི་རྣམ་པ་མངོན་མི་སྲིད་པ་བྱུང་།

I must say that before I went to the U.S.,

ངས་ངེས་བར་དུ་བཤད་རྒྱུ་ཞིག་ལ། ང་ཨ་རིར་མ་སོང་བའི་སྔོན་ལ་

I didn't consciously identify as African.

ཤེས་བཞིན་དུ་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་བ་ཞིག་ཡིན་སྙམ་པ་ཚོར་མྱོང་མེད།

But in the U.S., whenever Africa came up, people turned to me.

ཡིན་ཡང་། ཨ་རིར་ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་སྐོར་གླེང་ཐེངས་རེ་རེར་མི་ཚོས་ང་ལ་བལྟ།

Never mind that I knew nothing about places like Namibia.

ངས་ནམ་མི་བྷི་ཡ་ལྟ་པུའི་ས་ཆ་སྐོར་གང་ཡང་ཤེས་ཀྱི་མེད་རུང་དེ་བྱུང་།

But I did come to embrace this new identity,

འོན་ཀྱང་། ངས་རང་གི་ངོ་བོ་གསར་བ་འདི་ལ་འཐམས་འགོ་བཙུགས་པ་ཡིན།

and in many ways I think of myself now as African.

ད་ཆ་ཕྱོགས་མང་པོ་ཞིག་ནས་རང་ཉིད་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་བ་ཞིག་ཡིན་སྣང་སྐྱེས།

Although I still get quite irritable when Africa is referred to as a country,

འོན་ཀྱང་། མི་ཚོས་་ད་ལྟའང་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་ལ་རྒྱལ་ཁབ་ཞིག་ལ་

ངོས་འཛིན་བྱས་ཚེ་སུན་སྣང་སྐྱེ་གི་འདུག།

the most recent example being my otherwise wonderful flight

དེའི་དཔེ་མཚོན་གསར་ཤོས་དེ་ལ་རྒོ་སི་ནས་ཉིན་གཉིས་གོང་ཡོང་པའི་གནམ་གྲུའི་

from Lagos two days ago,

ནང་ཡོང་སྐབས་ཝར་ཇིན་གནམ་གྲུའི་

in which there was an announcement on the Virgin flight

གསལ་བསྒྲགས་གནང་བ་ཞིག་ནང་རོགས་སྐྱོར་གྱི་ལས་གཞི་

about the charity work in "India, Africa and other countries."

"རྒྱ་གར་དང་། ཨ་ཧྥི་རི་ཁ། རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ནང་" གནང་གི་ཡོད་པའི་སྐོར་བཤད་སོང་།

(Laughter)

(དགོད་སྒྲ།)

So, after I had spent some years in the U.S. as an African,

ང་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་བ་ཞིག་གིས་ཨ་རིའི་འཚོ་བ་ལོ་ཁ་ཤས་ལ་རོལ་རྗེས

I began to understand my roommate's response to me.

ངའི་ཤག་རོགས་ཀྱི་ང་ལ་བཟུང་བའི་ལྟ་སྟངས་ཏེ་ཧ་གོ་འགོ་ཚུགས་སོང་།

If I had not grown up in Nigeria,

གལ་ཏེ་ང་ནའི་ཇེ་རི་ཡ་ནང་དུ་ལག་ཆགས་མེད་པར། ངས་རང་ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་སྐོར་ཤེས་བ་ནི་

and if all I knew about Africa were from popular images,

ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་རྣམ་པ་ནས་ཡིན་ན།

I too would think that Africa was a place of beautiful landscapes,

ངས་ཀྱང་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་ཞེས་ན་

ས་བབས་མཛེས་མོ་དང་། ཡིད་དུ་འོང་བའི་རི་དགས།

beautiful animals,

and incomprehensible people,

དཔོག་དཀའ་བའི་མི་རིགས།

fighting senseless wars, dying of poverty and AIDS,

དོན་མེད་ཀྱི་དམག་འཁྲུག་རྒྱག་ཞིང་། ཉམས་ཐག་གི་གནས་སྟངས་དང་། ཨེ་ཙིའི་ནད་ཀྱིས་ཤི་བ།

unable to speak for themselves

རང་གི་དོན་དུ་སྐད་ཆ་བཤད་མི་ཐུབ་པ།

and waiting to be saved by a kind, white foreigner.

སྙིང་རྗེ་ཅན་གྱི་ཕྱི་མི་དཀར་པོ་ཞིག་གིས་

སྐྱོབ་རྒྱུར་སྒུག་ནས་ཡོད་པ་དེ་བསམས་ཀྱི་རེད།

I would see Africans in the same way that I,

ངས་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་ནི་ངས་ཧྥེ་ཏིས་ཀྱི་ཁྱིམ་ཚང་ལ་

as a child, had seen Fide's family.

ལ་བཟུང་བའི་བྱིས་དུས་ཀྱི་ལྟ་སྟངས་དེ་ཡིན་རྒྱུ་རེད།

This single story of Africa ultimately comes, I think, from Western literature.

ཨ་ཧྥེ་རི་ཁར་བཟུང་བའི་ལྟ་སྟངས་ངོས་གཅིག་མ་འདི་ངས་བལྟས་ན་ནུབ་ཕྱོགས་ རྩོམ་རིག་ནས་བྱུང་འདུག།

Now, here is a quote from the writing of a London merchant called John Lok,

འདིར་༡༥༦༡་ལོར་ནུབ་ཨ་ཧྥི་རི་ཁར་མཚོ་འགྲུལ་བྱེད་མཁན་གྱི་ལོན་ཊོན་

ཚོང་བ་ཇོན་ལོག་གི་ཡི་བརྩམས་ཆོས་

who sailed to west Africa in 1561

ནང་གི་ལུངས་ཤིག་དྲངས་ན།

and kept a fascinating account of his voyage.

ཁོང་གིས་ངོ་མཚར་བའི་མཚོ་འགྲུལ་གྱི་ཟིན་བྲིས་ཤིག་ཉར་འདུག།

After referring to the black Africans as "beasts who have no houses,"

ཁོང་གིས་ཤ་མདོག་ནག་པའི་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་བ་ཚོ་ནི་

"སྡོད་ཁང་མེད་པའི་གཅན་གཟན་" ལ་ངོས་བཟུང་འདུག།

he writes, "They are also people without heads,

"ཁོང་ཚོ་ནི་མགོ་མེད་པའི་མི་རིགས་ཤིག་དང་།

having their mouth and eyes in their breasts."

ཁ་དང་མིག་རྣམས་ནུ་མིའི་ནང་དུ་འདུག།"

Now, I've laughed every time I've read this.

ངས་འདི་ག་དུས་ཀློག་ཀྱང་གད་མོ་བགད་པ་ཡིན།

And one must admire the imagination of John Lok.

ང་ཚོས་ཇོན་ལོག་གི་འཆར་སྣང་ལ་ངེས་བར་དུ་ཡི་རངས་བྱེད་དགོས།

But what is important about his writing

ཡིན་ཡང་། ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཅི་ཞིག་སྟོན་གྱི་འདུག་ཅེ་ན།

is that it represents the beginning

དེས་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁའི་རིག་གཞུང་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་

of a tradition of telling African stories in the West:

ངོ་སྤྲོད་བྱེད་རྒྱུ་མགོ་ཚུགས་པའི་ལམ་སྲོལ་གྱི་དུས་མཚོན་གྱི་འདུག།

A tradition of Sub-Saharan Africa as a place of negatives,

ལམ་སྲོལ་དེས་ས་ཧ་ར་ལྷོ་ངོས་སུ་ཡོད་པའི་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་བ་ཚོ་ནི་ངན་པ་རྐྱང་རྐྱང་གི་གཟུགས་ཏེ།

of difference, of darkness,

གཞན་དང་མི་འདྲབ་དང་། ནག་ཁུང་ནང་ཡོད་པའི་

of people who, in the words of the wonderful poet Rudyard Kipling,

མི་ཡིན་པ། ངོ་མཚར་ཆེ་བའི་སྙན་ངག་པ་

རོས་ཊི་ཡར་ཊི་ཀེབ་ལེང་གྱི་ཚིག་གི་ནང་དུ་

are "half devil, half child."

"ཕྱེད་ཀ་བདུད་དང་ཕྱེད་ཀ་བྱིས་པ་རེད།"

And so, I began to realize that my American roommate

དེ་འདྲ་སོང་། ངས་གསལ་བོར་ཤེས་འགོ་ཚུགས་པ་ཞིག་ནི།

must have throughout her life

ངའི་ཨ་མེ་རི་ཀའི་ཤག་རོགས་ཀྱི་མི་ཚེ་ཧྲིལ་བོར་

seen and heard different versions of this single story,

ངའི་སློབ་དཔོན་ཞིག་དང་འདྲ་བའི་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁའི་སྐོར་གྱི་སྒྲུང་ངོས་གཅིག་མ་རྐྱང་རྐྱང་

གོ་ཡོད་རྒྱུ་རེད།

as had a professor,

ངའི་སློབ་དཔོན་དེས་ཐེངས་ཤིག་བརྗོད་རྒྱུར།

who once told me that my novel was not "authentically African."

ངས་བརྩམས་པའི་སྒྲུང་རིང་དེ་ནི་ "ཨ་ཧྥེ་རི་ཁའི་ཁྱད་ཆོས་ངོ་མ་" མི་འདུག་ཟེར།

Now, I was quite willing to contend

ད་ལྟ་ངས་ཁས་ལེན་བྱེད་ཐུབ་པ་ཞིག་ནི།

that there were a number of things wrong with the novel,

ངའི་སྒྲུང་རིང་དེར་སྐྱོན་གྱི་ཆ་མང་པོ་ཡོད་རྒྱུ་རེད།

that it had failed in a number of places,

ཕྱོགས་མང་པོ་ནས་སྒྲུང་གི་ཁྱད་ཆོས་དེ་ཚང་ཡོད་རྒྱུ་མ་རེད།

but I had not quite imagined that it had failed

ཡིན་ཡང་། ངས་སྒྲུང་དེས་ཨ་ཧྥི་རི་ཁ་ཚད་ལྡན་མཚོན་ཐུབ་མི་འདུག་སྙམ་པའི་

at achieving something called African authenticity.

ཚོར་བ་དེ་བྱུང་མྱོང་མེད།

In fact, I did not know what African authenticity was.

དངོས་ཡོད་ཐོག་ངས་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་

ཚད་ལྡན་ཞེས་བ་དེ་ག་རེད་ཡིན་མིན་ཤེས་ཀྱི་མེད།

The professor told me that my characters were too much like him,

སློབ་དཔོན་གྱིས་བརྗོད་རྒྱུར་ངའི་སྒྲུང་གི་མི་སྣ་དག་ནི་

ཁོང་དང་འདྲ་བའི་

an educated and middle-class man.

སློབ་སྦྱོང་ཅན་གྱི་འབྱོར་འབྲིང་གྲལ་རིམ་པ་རྐྱང་རྐྱང་རེད་ཟེར།

My characters drove cars.

ངའི་སྒྲུང་གི་མི་སྣ་དག་གིས་མོ་ཊ་གཏོང་ལ།

They were not starving.

ཁོང་ཚོ་ལྟོགས་ཤི་ཐེབས་ཀྱི་མེད།

Therefore they were not authentically African.

དེར་བརྟེན། ཁོང་ཚོ་་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་ཚད་ལྡན་མ་རེད།

But I must quickly add that I too am just as guilty

ཡིན་ཡང་། ངས་གང་མགྱོགས་ངོས་ལེན་དགོས་པ་ཞིག་ནི་སྒྲུང་ངོས་གཅིག་ཅན་

in the question of the single story.

གྱི་གནད་དོན་ཐོག་ང་ཡང་ཉེས་ཅན་ཞིག་ཡིན།

A few years ago, I visited Mexico from the U.S.

ལོ་ཁ་ཤས་སྔོན་ལ་ང་ཨ་རི་ནས་མེག་སེས་ཁོ་རུ་ཕྱིན་པ་ཡིན།

The political climate in the U.S. at the time was tense,

སྐབས་དེའི་ཨ་རིའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ཛ་དྲག་རེད།

and there were debates going on about immigration.

དེ་སྐབས་ཕྱི་མི་གནས་སྤོར་བའི་སྐོར་བགྲོ་གླེང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

And, as often happens in America,

ཨ་རིར་རྒྱུན་དུ་འབྱུང་བ་ལྟར་

immigration became synonymous with Mexicans.

ཕྱི་མ་གནས་སྤོ་ཞེས་བ་ནི་མེག་སེས་ཁོ་ཡི་མི་དང་དོན་གཅིག་ལྟ་བུ་ཆགས་པ་རེད།

There were endless stories of Mexicans

མེག་སེས་ཁོ་ཡི་མི་ཚོའི་སྐོར་ལ་རྗོགས་རྒྱུ་མེ་ད་

as people who were fleecing the healthcare system,

པའི་སྐད་ཆ་ཡོང་བཞིན་འདུག་

ཁོང་ཚོས་འཕྲོད་བསྟེན་མཐུན་རྐྱེན་བེད་སྤྱོད་མང་པོ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ།

sneaking across the border,

ས་མཚམས་ནས་སིམ་འཛུལ་བྱེད་བཞིན་པ།

being arrested at the border, that sort of thing.

ས་མཚམས་ནས་བཙོན་འཇུག་བྱས་པ་སོགས་སྐོར་རེད།

I remember walking around on my first day in Guadalajara,

ངས་ཉིན་དང་པོར་རྒོ་ཏ་ལ་ཧ་རར་ཡར་མར་འཁོར་ནས་

watching the people going to work,

མི་རྣམས་ལས་ཀར་འགྲོ་བ་དང་།

rolling up tortillas in the marketplace,

ཁྲོམ་གཞུང་དུ་བག་ལེབ་སྒྲིལ་བ།

smoking, laughing.

ཐ་མག་འཐུང་བ། གད་མོ་དགོད་པ་སོགས་ལ་བལྟས།

I remember first feeling slight surprise.

ངས་ཚོར་བ་ཐོག་མ་དེ་ཡ་མཚན་བྱུང་ལ།

And then, I was overwhelmed with shame.

དེ་རྗེས་ངོ་ཚ་ཆེན་པོ་སྐྱེས་བྱུང་།

I realized that I had been so immersed in the media coverage of Mexicans

ང་ནི་གསར་ལམ་ཁག་ཏུ་ཁྱབ་པའི་མེག་སེས་ཁན་གྱི་མི་ཚོས་

སྐོར་གཅིག་པུར་འཐིམས་འདུག་པ་ཚོར།

that they had become one thing in my mind,

ཁོང་ཚོ་ནི་ངའི་སེམས་སུ་

the abject immigrant.

ཐབས་སྡུག་གི་་གནས་སྤོ་བྱས་པ་ཁོ་ན་རེད།

I had bought into the single story of Mexicans

ང་མེག་སེས་ཁན་སྐོར་གྱི་སྒྲུང་ངོས་གཅིག་མ་དེ་འདང་བརྒྱབ་དུས་

and I could not have been more ashamed of myself.

རང་གིས་རང་ལ་དེ་ལས་ལྷག་པའི་ངོ་ཚ་ཞིག་མི་འདུག།

So that is how to create a single story,

དེ་ནི་གཏམ་རྒྱུད་རྐྱང་པ་ཞིག་བཟོ་སྟངས་རེད།

show a people as one thing,

མི་རིགས་ཤིག་རྣམ་པ་གཅིག་ཏུ་བརྩི་ལ་

as only one thing,

གཅིག་ཁོ་ནར་བརྩི་བ་དེ་རེད།

over and over again,

ཡང་དང་བསྐྱར་དུ་

and that is what they become.

དེ་ནི་མི་རིགས་ཏེ་ཇི་ལྟར་ལྟ་སྟངས་འཛིན་མིན་དེ་རེད།

It is impossible to talk about the single story

སྟོབས་ཤུགས་ཀྱི་སྐོར་མ་བཤད་པར་

without talking about power.

སྒྲུང་ངོས་གཅིག་མ་ཞིག་བཤད་རྒྱུ་ཁག་པོ་རེད།

There is a word, an Igbo word,

ཨེགྷི་བྷོ་ཡི་མི་རིགས་ཚོར་ཚིག་ཅིག་ཡོད།

that I think about whenever I think about the power structures of the world,

ངས་ནམ་ཡིན་ཡང་འཛམ་གླིང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཀྱི་སྒྲོམ་གཞི་ལ་འདང་རྒྱག་སྐབས་

ཚིག་དེའི་སྐོར་ལ་བསམ་བློ་གཏོང་གི་ཡོད། ཚིག་དེ་ནི་"ཨན་ཀ་ལས་" རེད།

and it is "nkali."

It's a noun that loosely translates to "to be greater than another."

ཚིག་འདི་ནི་མིང་ཚིག་ཞིག་རེད་ལ།

ཟོར་ཡངས་པོར་བསྒྲུར་ན་ "གཞན་ཞིག་ལས་ཁྱད་དུ་འཕགས་པ་" ཞེས་བའི་དོན་རེད།

Like our economic and political worlds,

ང་ཚོའི་དཔལ་འབྱོར་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་བུར་

stories too are defined by the principle of nkali:

སྒྲུང་དེ་ཚོའང་ཨན་ཀ་ལས་རྩོ་དོན་དེ་

ཐོག་ནས་འགྲེལ་གྱི་ཡོད།

How they are told, who tells them,

ཇི་ལྟར་བཤད་པ་དང་། སུས་བཤད་པ།

when they're told, how many stories are told,

ག་དུས་བཤད་པ། ག་ཚོད་བཤད་མིན་ཚང་མ་

are really dependent on power.

དངོས་གནས་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བསྟེན་ཡོད།

Power is the ability not just to tell the story of another person,

སྟོབས་ཤུགས་ནི་མི་གཞན་ཞིག་གི་སྐོར་བཤད་པའི་ནུས་པ་ཁོ་ན་ཡིན་པར་

but to make it the definitive story of that person.

མི་དེའི་སྐོར་གྱི་སྒྲུང་ངེས་གཏན་ཞིག་བཟོ་བ་དེ་རེད།

The Palestinian poet Mourid Barghouti writes

པ་ལེ་སི་ཏན་གྱི་སྙན་ངག་པ་མོ་རིས་ཊི་བྷར་གྷོ་ཏིས་ཀྱིས་

that if you want to dispossess a people,

གལ་ཏེ་ཁྱེད་ཀྱིས་མི་ཞིག་གི་བདག་དབང་འཕྲོག་དགོས་ན་

the simplest way to do it is to tell their story

ལས་སླ་ཤོས་དེ་ནི་ཁོང་ཚོའི་སྐོར་སྒྲུང་བརྗོད་པ་དང་།

and to start with, "secondly."

དེ་ཡང་འགོ་བཙུགས་སྐབས་"གཉིས་པའི་ཐོག"གསུངས།

Start the story with the arrows of the Native Americans,

ཨ་རིའི་ས་སྐྱེས་རྡོ་སྐྱེས་ཀྱི་མི་རིགས་ཀྱི་མདའི་སྐོར་འགོ་བཙུགས་པ་ལས་

and not with the arrival of the British,

དབྱིན་ཇིའི་མི་རིགས་ཡོང་བ་དེ་མི་བཤད་རྒྱུ་དེ་རེད།

and you have an entirely different story.

དེས་ན་ཁྱེད་ལ་རྩ་ནས་མི་འདྲ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་ཡོད་ངེས་རེད།

Start the story with the failure of the African state,

སྒྲུང་གི་མགོ་འཛུགས་ས་དེ་

ཨ་ཧྤེ་རི་ཁའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཕམ་ཁ་ནས་བཙུགས་རྒྱུ་ལས་

and not with the colonial creation of the African state,

དབང་བསྒྲུར་བའི་བཟོས་བའི་ཨ་ཧྤེ་རི་ཁའི་རྒྱལ་ཁབ་སྐོར་ནས་མིན་ན་

and you have an entirely different story.

སྤྱི་ཡོངས་ནས་སྒྲུང་གསར་བ་ཞིག་གྲུབ་ཁོ་ཐག་རེད།

I recently spoke at a university

ཉེ་ཆར་མཐོ་སློབ་ཞིག་ཏུ་བཏམ་བཤད་སྤེལ་སྐབས་

where a student told me that it was such a shame

སློབ་ཕྲུག་ཞིག་གིས་བརྗོད་རྒྱུར།

ངའི་སྒྲུང་ནང་ཕོའི་མི་སྣ་ལྟར་

that Nigerian men were physical abusers

ནེ་ཇེ་རེས་ཀྱི་སྐྱེས་བ་ཚོ་ནི་རྡུང་རྡེག་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན་པ་དེ་

like the father character in my novel.

འདྲའི་ངོ་ཚ་པོ་ཞིག་རེད་ཟེར།

I told him that I had just read a novel called "American Psycho" --

ངས་ཁོང་ལ་ངས་ད་ལྟ་རང་

ཨ་རིའི་སྨྱོན་པ་ཞེས་བའི་སྒྲུང་རིང་ཞིག་ཀློག་པ་ཡིན་ལབ་པ་ཡིན།

(Laughter)

༼དགོད་སྒྲ།༽

-- and that it was such a shame

ངས་ཁོང་ལ་ངོ་ཚ་དགོས་བ་ཞིག་ནི་

that young Americans were serial murderers.

ཨ་རིའི་གཞོན་སྐྱེས་ཚོ་ནི་མི་གསོད་མཁན་རྐྱང་རྐྱང་རེད་བཤད་པ་ཡིན།

(Laughter)

༼དགོད་སྒྲ།༽

(Applause)

༼ཐལ་མོ་རྡེབ་སྒྲ།༽

Now, obviously I said this in a fit of mild irritation.

དེ་ནི་མངོན་གསལ་དོད་པོས་སྒོ་ནས་ང་སེམས་བསུན་པོ་ཆཊ་པ་སྐབས་བཤད་པ་ཡིན།

(Laughter)

༼དགོད་སྒྲ།༽

But it would never have occurred to me to think

འོན་ཀྱང་། ངས་བསམ་བློ་མ་འཁོར་བ་ཞིག་ནི་

that just because I had read a novel in which a character was a serial killer

ངས་སྒྲུང་དེབ་ཞིག་བཀླགས་པ་དང་

དེའི་ནང་མི་སྣ་ཚང་མ་ལག་དམར་ཡིན་པ་དེས་

that he was somehow representative of all Americans.

ཨ་རི་ཡོད་ཚད་ཀྱི་ཚབ་མཚོན་

རེད་སྙམ་པ་དེ་རེད།

This is not because I am a better person than that student,

དེ་ནི་ང་སློབ་ཕྲུག་དེ་ལས་ལེགས་པའི་མི་ཞིག་ཡིན་པའི་རྐྱེན་གྱིས་མིན་པར།

but because of America's cultural and economic power,

ཨ་རིའི་རིག་གཞུང་དང་དཔལ་འབྱོར་གཉིས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཀྱིས་རེད།

I had many stories of America.

ང་ལ་ཨ་རིའི་སྐོར་གྱི་སྒྲུང་མང་པོ་ཡོད།

I had read Tyler and Updike and Steinbeck and Gaitskill.

ངས་ཊེ་ལིར་དང་། ཨབ་ཊ་ཡེག སཊཡེན་བྷེ་ཁེ་བཅས་བཀླགས་པ་ཡིན།

I did not have a single story of America.

ང་ལ་ཨ་རིའི་སྐོར་གྱི་སྒྲུང་ངོས་གཅིག་མ་ཞིག་མེད།

When I learned, some years ago,

ལོ་ཁ་ཤས་སྔོན་ལ།ངས་རྩོམ་པ་པོ་རྣམས་

that writers were expected to have had really unhappy childhoods

སྐད་གྲགས་ཆགས་པར་ངེས་པར་དུ་

to be successful,

མི་སྐྱིད་པའི་བྱིས་དུས་ཀྱི་འཚོ་བ་ཞིག་ཡོད་པ་ཧ་གོ་སོང་།

I began to think about how I could invent horrible things my parents had done to me.

ངས་ཕ་མ་ཚོས་ང་ལ་བློ་ངོར་མི་འབབ་པའི་བྱ་

བ་ཞེད་སྣང་ཅན་གང་འདྲ་བྱས་མིན་སྒྲུང་ཞིག་གང་འདྲ་པཟོ་དགོས་མིན་ཐོག་བསམ་བློ་བཏང་བ་ཡིན།

(Laughter)

(དགོད་སྒྲ།)

But the truth is that I had a very happy childhood,

ཡིན་ཡང་། ང་ལ་བྱིས་དུས་ཀྱི་འཚོ་བ་སྐྱིད་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི་དངོས་ཡོད་རེད།

full of laughter and love, in a very close-knit family.

འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཅན་གྱི་ཁྱིམ་ཚང་ཞིག་ནང་སྤྲོ་དགའི་ཁེངས་ནས་གནས།

But I also had grandfathers who died in refugee camps.

ཡིན་ཡང་། ང་ལ་སྐྱབས་བཅོལ་གྱི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ནས་གྲོངས་བའི་ཨ་མྱེ་ཁག་ཅིག་ཡོད།

My cousin Polle died because he could not get adequate healthcare.

ངའི་སྤུན་མཆེད་པོལ་ལེ་འཕྲོད་བསྟེན་བདག་སྐྱོང་ཚད་ལྡན་ཞིག་མ་རག་པས་གྲོངས་བ་རེད།

One of my closest friends, Okoloma, died in a plane crash

ངའི་གྲོགས་ཉེ་ཤོས་ཤིག་ཡིན་པ་ཨོ་ཀོ་ལོ་མ་ནི་གནམ་གྲུ་བརྡབ་སྐྱོན་ཁྲོད་།དས་གྲོངས་ཕྱིན།

because our fire trucks did not have water.

གང་ལེགས་ཤེ་ན་ང་ཚོའི་མེ་འགོག་རླངས་འཁོར་ལ་ཆུ་མེད་པའི་རྐྱེན་རེད།

I grew up under repressive military governments

ང་གདུག་རྩུབ་ཅན་གྱི་དྲག་དམག་གི་གཞུང་ཞིག་གི་འོག་ནས་འཚར་ལོངས་བྱུང་པ་རེད།

that devalued education,

དེས་ཤེས་ཡོན་གྱི་རིན་ཐང་མི་བརྩི་བས།

so that sometimes, my parents were not paid their salaries.

མཚམས་མཚམས་ངས་ཕ་མར་ཟླ་ཕོགས་སྤྲོད་ཀྱི་མེད།

And so, as a child, I saw jam disappear from the breakfast table,

དེར་བརྟེན། ང་བྱིས་པ་ཡིན་སྐབས།ཞོགས་ཇའི་སྐབས་ཤིང་ཏོག་བསྣུར་མ་ཟ་རྒྱུ་མེད་པ་ཆགས་སོང་།

then margarine disappeared,

དེ་ནས་ཤིང་མར་དག་མེད་པར་གྱུར་སོང་།

then bread became too expensive,

དེ་ནས་བག་ལེབ་ཀྱི་གོང་འཕར་སོང་།

then milk became rationed.

འོ་མ་རྒྱས་བཅད་བཟའ་བཅའ་རུ་གྱུར་སོང་།

And most of all, a kind of normalized political fear

དེ་ལས་ལྷག་པ་ནི་ང་ཚོའི་མི་ཚེ་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་ཆབ་སྲིད་

invaded our lives.

ཞེད་སྣང་གིས་དབང་དུ་བསྡུས་སོང་།

All of these stories make me who I am.

སྒྲུང་འདི་དག་གིས་ང་སུ་ཡིན་བཟོས་བ་རེད།

But to insist on only these negative stories

འོན་ཀྱང་། སྒྲུང་གཏམ་ངན་པ་རྐྱང་རྐྱང་གི་སྐོར་ལ་ནན་སྐུལ་བྱེད་རྒྱུ་ནི་

is to flatten my experience

རང་གི་ཉམས་མྱོང་ལེབ་ལེབ་བཟོ་བ་དང་།

and to overlook the many other stories that formed me.

ངས་གྲུབ་ཆར་གྱུར་བའི་སྒྲུང་གཞན་དག་

སྣང་མེད་བྱེད་པ་ཡིན།

The single story creates stereotypes,

གཏམ་རྒྱུད་རྐྱང་པ་ཞིག་གིས་ལུགས་མ་བཟོ་གི་རེད།

and the problem with stereotypes is not that they are untrue,

ལུགས་མའི་སྐྱོན་ནི་

དངོས་ཡོད་མ་ཡིན་པ་མིན་པར་

but that they are incomplete.

ཁ་ཚང་མེ་ད་པ་དེ་རེད།

They make one story become the only story.

ཁོང་ཚོས་སྒྲུང་གཅིག་བཟོས་བ་དེ་སྒྲུང་དེ་ཁོ་ན་ཆགས་པ་རེད།

Of course, Africa is a continent full of catastrophes:

ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་ནི་ཆག་སྒོ་མང་བའི་གླིང་ཕྲན་ཞིག་ཡིན་པ་ཨ་ཅང་ཅང་།

There are immense ones, such as the horrific rapes in Congo

སྐྱི་གཡའ་བའི་ཀོང་སྒོ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བཙན་གཡེམ་དང་།

and depressing ones,

རེ་ཐག་ཆད་དགོས་པའི་གནས་སྟངས་དཔེར་ན་

such as the fact that 5,000 people apply for one job vacancy in Nigeria.

ནེ་ཇེ་རེ་ཡིའི་ལས་ཀའི་ས་མིག་གཅིག་ཏུ་མི་༥༠༠༠ གིས་འཚང་སྙན་འབུལ་བ་དག་ནི་དངོས་ཡོད་རེད།

But there are other stories that are not about catastrophe,

འོན་ཀྱང་། ཆག་སྒོ་མ་ཡིན་པའི་སྒྲུང་གཞན་པ་མང་པོ་ཡང་ཡོད།

and it is very important, it is just as important, to talk about them.

སྒྲུང་དེ་ཚོ་བཤད་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་རེད།

I've always felt that it is impossible

ངས་དུས་རྒྱུན་བསམ་གཞིགས་བྱེད་རྒྱུ་ཞིག་ལ་

to engage properly with a place or a person

མི་ཞིག་དང་ས་ཆ་ཞིག་གི་སྐོར་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་པར་

without engaging with all of the stories of that place and that person.

དེའི་སྐོར་གྱི་སྒྲུང་ཆ་ཚང་མ་ཤེས་ཐབས་མེད་རེད།

The consequence of the single story is this:

གཏམ་རྒྱུད་རྐྱང་པ་ཞིག་གི་མཇུག་འབྲས་ནི་

It robs people of dignity.

མི་མང་གིས་ཆེ་མཐོང་འཕྲོག་པ་དེ་རེད།

It makes our recognition of our equal humanity difficult.

དེས་ང་ཚོའི་འགྲོ་བ་མིའི་འདྲ་མཉམ་གྱི་གནད་འགག་ངོས་འཛིན་བྱེད་རྒྱུ་ཁག་པོ་བཟོ་གི་འདུག།

It emphasizes how we are different rather than how we are similar.

དེས་ང་ཇི་ལྟར་གཅིག་པ་ཡིན་པའི་གནད་དོན་གྱི་

ཚབ་ཏུ་ང་ཚོ་ཇི་ལྟར་འདྲ་བོ་མེད་པ་གཙོ་བོར་འཛིན།

So what if before my Mexican trip,

ང་མེག་སིས་ཁོ་ལ་འགྲུལ་བཞུད་མ་བྱས་བའི་གོང་དུ་

I had followed the immigration debate from both sides,

གལ་ཏེ་ངས་ཨ་རི་དང་མེག་སིས་ཁོ་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་

the U.S. and the Mexican?

མི་རྣམས་གནས་སྤོར་བགྲོ་གླེང་ལ་ཉན་ཡོད་ན།

What if my mother had told us that Fide's family was poor

གལ་ཏེ་ཨ་མས་ང་ལ་ཧྥེ་ཏིས་ཀྱི་བཟའ་མི་ཚོ་ཉམ་ཐག་དང་

and hardworking?

ལས་ལ་བརྩོན་པ་ཞིག་ཡིན་ཅེས་བཤད་ཡོད་ན།

What if we had an African television network

གལ་ཏེ་ང་ཚོར་ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་སྐོར་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་འདྲ་མིན་སྟོན་སའི་

that broadcast diverse African stories all over the world?

་ཨ་ཧྥི་རི་ཁའི་བརྙན་འཕྲིན་ཁང་ཞིག་ཡོད་ན།

What the Nigerian writer Chinua Achebe calls "a balance of stories."

ནེ་ཇི་རི་ཡའི་རྩོམ་པ་པོ་ཆེས་ནོས་ཨ་ཆེ་བྷས་ཀྱིས་གཏན་ཚིགས་

"གཏམ་རྒྱུ་ཀྱི་དྲང་སྙོམས་"ཞེས་བ་དེ་རེད།

What if my roommate knew about my Nigerian publisher,

གལ་ཏེ། ངའི་ཤག་རོགས་ཀྱིས་ངའི་དཔེ་དེབ་ཀྱི་ནེ་ཇི་རིའི་པར་འགྲེམས་བྱེད་པོ་

Muhtar Bakare,

མོག་ཏ་བྷ་ཀ་རེ་སྐོར་ཤེས་ཡོད་རྒྱུ་ན།

a remarkable man who left his job in a bank

ཁོང་ནི་མི་བསྔགས་འོས་བ་ཞིག་སྟེ། རང་གི་རྨི་ལམ་མངོན་འགྱུར་ཡོང་ཆེད་

to follow his dream and start a publishing house?

དངུལ་ཁང་གི་ལས་ཀ་བཞག་ཏེ་པར་སྐྲུན་ཁང་ཞིག་བཙུགས་པ་རེད།

Now, the conventional wisdom was that Nigerians don't read literature.

ནེ་ཇི་རི་ཡའི་མི་མང་གིས་རྩོམ་རིག་མི་ཀློག་པ་ནི་ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་ཤེས་སྲོལ་ཞིག་རེད།

He disagreed.

ཁོང་གིས་གནད་དོན་དེ་ཁས་ལེན་བྱས་མེད། ཁོང་གིས་གལ་ཏེ་

He felt that people who could read, would read,

རྩོམ་རིག་མི་མང་ཚོར་རག་རྒྱུ་ཡོད་པ་དང་རིན་གོང་རན་པོ་བྱས་ན་

if you made literature affordable and available to them.

མི་མང་གིས་རྩོམ་རིག་ཀློག་ཐུབ་མཁན་ཚོས་ཀློག་གི་རེད།

Shortly after he published my first novel,

ཁོང་གིས་ངའི་སྒྲུང་རིང་ཐོག་མ་དཔར་བསྐྲུན་བྱས་རྗེས་

I went to a TV station in Lagos to do an interview,

ང་ལ་རྒོ་སི་ལ་ཡོད་པའི་བརྙན་འཕྲིན་ཁང་ཞིག་ཏུ་གླེང་མོལ་ལེ་ཚན་ལ་བཅར་བ་ཡིན།

and a woman who worked there as a messenger came up to me and said,

དེར་ལས་ཡིག་སྐྱེལ་གྱི་ལས་ཀ་བསྒྲུབ་མཁན་བུད་མེད་ཞིག་ང་སར་ཡོང་སྟེ་

"I really liked your novel. I didn't like the ending.

"ང་ཁྱེད་ཀྱི་སྒྲུང་ལ་དངོས་གནས་དགའ་བྱུང་། ཡིན་ཡང་མཐའ་སྡོམ་ལ་མི་དགའ།

Now, you must write a sequel, and this is what will happen ..."

ཁྱེད་ཀྱིས་ངེས་པར་དུ་སྒྲུང་དེ་མུ་འབྲེལ་གྱི་ངོ་བོར་འདི་འདྲ་ཡོང་གི་ཡོད་པ་ཞིག་འབྲི་དགོས།"

(Laughter)

(དགོད་སྒྲ།)

And she went on to tell me what to write in the sequel.

ཁོ་མོས་ད་དུས་ངས་མུ་འབྲེལ་སྒྲུང་གི་ནང་དུ་ཅི་ཞིག་བྲིས་ན་ལེགས་མིན་ཀྱང་བརྗོད།

I was not only charmed, I was very moved.

ངས་ཡིད་དབང་འཕྲོག་པ་ཙམ་མིན་པར་སེམས་འགུལ་ཐེབས་བྱུང་།

Here was a woman, part of the ordinary masses of Nigerians,

ཁོ་མོ་ནི་ནེ་ཇི་རི་ཡེའི་མི་སེར་དཀྱུས་མའི་གྲས་ཡིན་པའི་བུད་མེད་ཞིག་ཡིན་ཞིང་།

who were not supposed to be readers.

མོ་ཀློག་པ་པོ་ཞིག་ཡིན་དགོས་ཀྱི་མེད།

She had not only read the book,

ཁོ་མོས་དེབ་དེ་བཀླགས་པ་མ་ཟད་དེབ་དེའི་བདག་དབང་ཡང་ཉར་ཏེ་

but she had taken ownership of it

ངས་མུ་འབྲེལ་སྒྲུང་གི་ནང་དོན་ཅི་ཞིག་འབྲི་དགོས་མིན་ཀྱང་

and felt justified in telling me what to write in the sequel.

བཤད་ན་མི་འགྲིག་པ་མི་འདུག་སྙམ་འདུག།

Now, what if my roommate knew about my friend Funmi Iyanda,

གལ་ཏེ་ངའི་ཤག་རོགས་ཀྱིས་ངའི་གྲོགས་མོ་ཧྥོས་མས་འོན་ཏ་ཡི་སྐོར་ཤེས་ཡོད་ན།

a fearless woman who hosts a TV show in Lagos,

ཁོ་མོ་ནི་ལ་རྒོ་སེར་བརྙན་འཕྲིན་ལྟད་མོའི་ལས་རིམ་གཙོ་སྐྱོང་བྱེད་མཁན་བུད་མེད་འཇིགས་སྣང་མེད་པ་ཞིག་ཡིན།

and is determined to tell the stories that we prefer to forget?

ང་ཚོས་བརྗེད་ན་འདོད་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དག་བཤད་རྒྱུའི་ཆོད་སེམས་ཅན་ཞིག་ཡིན།

What if my roommate knew about the heart procedure

གལ་ཏེ། ངའི་ཤག་རོགས་ཀྱིས་བདུན་ཕྲག་སྔོན་མར་ལ་རྒོ་སེ་སྨན་ཁང་དུ་བསྒྲུབས་པའི་

that was performed in the Lagos hospital last week?

སྙིང་གཤགས་བཅོས་ཀྱི་སྐོར་ཤེས་ཡོད་ན།

What if my roommate knew about contemporary Nigerian music,

གལ་ཏེ། ངའི་ཤག་རོགས་ཀྱིས་ནེ་ཇེ་རི་ཡའི་དེང་རབས་རོལ་དབྱངས་སྐོར་དང་།

talented people singing in English and Pidgin,

རིག་རྩལ་ཅན་གྱི་མི་ཚོས་དབྱིན་སྐད་དང་སྐད་རིགས་འདྲེས་མ་ནང་གླུ་གཞས་གཏོང་གི་ཡོད་པ་ཤེས་ཡོད་ན།

and Igbo and Yoruba and Ijo,

དེ་བཞིན་ཨིག་བོ་དང་། ཡོ་རུ་བ། ཨི་ཇོ་སོགས་ནས་

mixing influences from Jay-Z to Fela

ཇེ་ཛི་ནས་ཧྥེ་ལ་དང་བྷོབ་མར་ལེ་བཅས་དང་

to Bob Marley to their grandfathers.

ཁོང་ཚོའི་སྤོ་པོ་སོགས་ཀྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་འདྲེས་མ་ཐེབས་པ་ཚོས་སྐོར་ཤེས་ཡོད་ན།

What if my roommate knew about the female lawyer

གལ་ཏེ་ངའི་ཤག་རོགས་ཀྱིས་ཉེ་ཆར་ཁྲིམས་ཁང་དུ་

who recently went to court in Nigeria to challenge a ridiculous law

བུད་མེད་ཚོས་ལག་འཁྱེར་བསྐྱར་བཟོ་བྱེད་པར་

ཁྱོ་གའི་ངོས་ལེན་དགོས་པའི་ཆོ་མེད་ཀྱི་

that required women to get their husband's consent

ཁྲིམས་ལ་ཁ་གཏད་ངོ་རྒོལ་བྱེད་མཁན་གྱི་

before renewing their passports?

བུད་མེད་ཁྲིམས་རྩོད་པ་དེའི་སྐོར་ཤེས་ཡོད་ན།

What if my roommate knew about Nollywood,

གལ་ཏེ། ངའི་ཤག་རོགས་ཀྱིས་གསར་གཏོད་ལ་མཁས་བའི་མི་མང་པོས་

full of innovative people making films despite great technical odds,

བཟོ་རིག་གི་དཀའ་ངལ་ཡོད་མིན་ལ་མ་ལྟོས་བར་ནོ་ལས་བོ་ཊིས་ནང་

films so popular

གློག་བརྙན་སྙན་གྲགས་ཅན་མང་པོ་གསར་བཟོ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པའི་སྐོར་ཤེས་ཀྱི་ཡོད་ན།

that they really are the best example of Nigerians consuming what they produce?

འདི་ཚོ་ནེ་ཇི་རི་ཡེའི་མི་མང་ཚོས་རང་ཕྱོགས་ནས་གང་བཟོས་པ་དེ་བེད་སྤྱོད་

བྱེད་བཞིན་པའི་དཔེ་མཚོན་ལེགས་ཤོས་ཤིག་ཡིན་པ་དེ་ཤེས་ན།

What if my roommate knew about my wonderfully ambitious hair braider,

གལ་ཏེ། ངའི་ཤག་རོགས་ཀྱིས་ངའི་སྐྲ་ལྷས་མ་སླེ་མཁན་མིག་རྒྱང་ཅན་ཏེ་

who has just started her own business selling hair extensions?

ཁོ་མོས་རང་གི་སྐྲ་བཟོའི་ཚོང་འགོ་བཙུགས་པ་དེའི་སྐོར་ཤེས་ཀྱི་ཡོད་པའམ།

Or about the millions of other Nigerians who start businesses and sometimes fail,

ནེ་ཇི་རི་ཡའི་མི་མང་ས་ཡ་མང་པོ་རང་གི་ཚོང་ལས་གཉེར་གྱི་ཡོད་ལ

མཚམས་རེར་ལམ་ལྷོངས་མ་བྱུང་ཡང་།

but continue to nurse ambition?

མུ་མཐུད་ནས་རང་གི་དམིགས་འབེན་བསྒྲུབ་ཀྱི་ཡོད་པའི་སྐོར་ཤེས་ཀྱི་ཡོད་ན།

Every time I am home I am confronted

ང་ནང་དུ་ཡོད་སྐབས་ནེ་ཇེ་རི་ཡི་མི་མང་རྣམས་ཀྱི་རྒྱུལ་ལྡན་བསུན་པོ་

with the usual sources of irritation for most Nigerians:

བཟོ་གཞིར་ཁ་གཏད་གཅོག་དགོས་པ་ནི་

our failed infrastructure, our failed government,

ཉམས་ཤོར་བའི་ང་ཚོའི་སྒྲིག་འཛུགས་ཀྱི་གནས་སྟངས་དང་། ཕམ་ཉེས་བྱུང་བའི་གཞུང་བཅས་རེད།

but also by the incredible resilience

དེ་བཞིན་བློ་ངོར་མི་ཤོང་བའི་མི་མང་གི་བསྟུན་མཁས་ཀྱི་ནུས་པ་དེ་ཡང་མཐོང་།

of people who thrive despite the government,

ནུས་པ་འཕེལ་བ་དེ་ནི་གཞུང་ཡོད་པའི་རྐྱེན་མིན་པར།

rather than because of it.

གཞུང་ཡོད་རུང་བྱུང་བ་ཞིག་རེད།

I teach writing workshops in Lagos every summer,

ངས་ལ་རྒོ་སིར་དབྱར་ཁར་རྩོམ་འབྲིའི་ཟབ་སྦྱོང་སྤྲོད་ཀྱི་ཡོད།

and it is amazing to me how many people apply,

དེ་ལ་སྙན་ཞུ་འབུལ་མཁན་མང་པོ་ཡོད་པ་ནི་ཧང་སང་དགོས་པ་ཞིག་རེད།

how many people are eager to write,

མི་གང་མང་ཞིག་གིས་གཏམ་རྒྱུད་བཤད་རྒྱུར་

to tell stories.

རྩོམ་འབྲི་བྱེད་རྒྱུར་དང་དོད་ཆེན་པོ་བྱེད་ཀྱི་འདུག།

My Nigerian publisher and I have just started a non-profit

ང་དང་ངའི་ནེ་ཇི་རི་ཡའི་པར་འགྲེམས་བྱེད་པོ་གཉིས་ཀྱིས་

called Farafina Trust,

ཧྥ་ར་ཧྥིས་ན་ཞེས་བའི་ཁེ་དོན་ཆེད་མིན་པའི་ཐེབས་རྩ་ཞིག་བཙུགས་ཡོད།

and we have big dreams of building libraries

ངེད་གཉིས་ལ་དཔེ་མཛོད་ཁང་མང་པོ་འཛུགས་རྒྱུ་དང་

and refurbishing libraries that already exist

སྔར་ཡོད་ཀྱི་དཔེ་ཁང་ཚོ་ཞིག་གསོ།

and providing books for state schools

དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་དཔེ་ཆ་མེད་པའི་གཞུང་གི་སློབ་གྲའི་

that don't have anything in their libraries,

དཔེ་མཛོད་ཁང་ཚོར་དཔེ་དེབ་མཁོ་སྤྲོད་བྱེད་རྒྱུ།

and also of organizing lots and lots of workshops,

ང་ཚོའི་གཏམ་རྒྱུད་བཤད་ཅན་གྱི་མི་ཚོར་

in reading and writing,

འབྲི་ཀློག་གི་ཟབ་སྦྱོང་སྤྲོད་པའི་

for all the people who are eager to tell our many stories.

རྨི་ལམ་ཆེན་པོ་ཡོད།

Stories matter.

གཏམ་རྒྱུད་ནི་གལ་ཆེན་རེད།

Many stories matter.

གཏམ་རྒྱུད་གང་མང་གལ་ཆེན་རེད།

Stories have been used to dispossess and to malign,

བདག་དབང་འཕྲོག་པ་དང་སྐུར་བ་འདེབས་ཆེད་གཏམ་རྒྱུད་བེད་སྤྱོད་བྱས་ཡོད་ཀྱང་

but stories can also be used to empower and to humanize.

གཏམ་རྒྱུད་ཀྱིས་ནུས་ཤུགས་སྤེལ་བ་དང་མི་སྤྱོད་དང་མཐུན་པ་བཟོ་ཐུབ།

Stories can break the dignity of a people,

གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་གིས་ཆེ་མཐོང་མེད་པ་བཟོ་ཐུབ་ཀྱང་།

but stories can also repair that broken dignity.

གཏམ་རྒྱུད་ཀྱིས་ཆེ་མཐོང་སླར་གསོའང་བྱེད་ཐུབ།

The American writer Alice Walker wrote this

ཨ་རིའི་རྩོམ་པ་པོ་ཨ་ལེ་སི་ཝལ་ཀར་གྱིས་

about her Southern relatives who had moved to the North.

བྱང་དུ་གནས་སྤོ་བྱས་བའི་རང་གི་

ལྷོ་ཡི་གཉེན་ཉེ་ཚོའི་སྐོར་འདི་འདྲ་བྲིས་ཡོད།

She introduced them to a book about

ཁོ་མོས་ཁོང་ཚོས་ཁ་གྱེས་བའི་ལྷོ་ཡི་འཚོ་བའི་སྐོར་གྱི་དེབ་ཅིག་

the Southern life that they had left behind.

ངོ་སྤྲོད་བྱས་པས།

"They sat around, reading the book themselves,

"ཁོང་ཚོ་སྒོར་སྒོར་བྱས་ནས་བསྡད་དེ་རང་གིས་དེབ་དེ་ཀློག་པ་དང་།

listening to me read the book, and a kind of paradise was regained."

ངས་བཀླགས་པར་ཉན། ལྷ་ཡུལ་ལྟ་བུའི་མཁའ་དབུགས་ཤིག་བསྐྱར་གསོ་བྱས་བྱུང་།"

I would like to end with this thought:

ངས་འདི་ལྟར་མཇུག་སྡོམ་བྱེད་འདོད་བྱུང་།

That when we reject the single story,

ང་ཚོས་གཏམ་རྒྱུད་རྐྱང་བ་ཞིག་ལ་རྒྱབ་གཏད་སྐབས་དང་།

when we realize that there is never a single story

ས་ཆ་གང་གི་སྐོར་ལ་ཡང་

about any place,

གཏམ་རྒྱུད་རྐྱང་པ་ཞིག་ནམ་ཡང་མེད་པ་ཧ་གོ་ཚེ།

we regain a kind of paradise.

ལྟ་ཡུལ་ལྟ་བུའི་ཁོར་ཡུག་ཅིག་བསྐྱར་གསོ་ཡོང་གི་རེད།

Thank you.

བཀའ་དྲིན་ཆེ།

(Applause)

(ཐལ་མོ་རྡེབ་སྒྲ།)