Chimamanda Ngozi Adichie: The danger of a single story | TED

Chimamanda Adichie : Sự nguy hiểm của những câu chuyện phiến diện

Translator: Nguyen Le Reviewer: Thach Thao Nguyen Phuc

I'm a storyteller.

Tôi là một người kể chuyện

And I would like to tell you a few personal stories

Và tôi muốn kể cho bạn nghe một vài câu chuyện của riêng tôi

about what I like to call "the danger of the single story."

về cái mà tôi gọi là "Sự nguy hiểm của những câu chuyện phiến diện"

I grew up on a university campus in eastern Nigeria.

Tôi lớn lên trong khuôn viên của một trường đại học ở miền Đông Nigeria.

My mother says that I started reading at the age of two,

Mẹ tôi bảo rằng tôi bắt đầu đọc sách lúc hai tuổi,

although I think four is probably close to the truth.

mặc dù tôi nghĩ bốn thì nghe có vẻ hợp lý hơn.

So I was an early reader,

Thế nên tôi biết đọc sớm. Và những cái tôi đọc

and what I read were British and American children's books.

là những cuốn sách cho thiếu nhi từ Anh và Mỹ.

I was also an early writer,

Tôi cũng là một người viết sớm.

and when I began to write, at about the age of seven,

Và khoảng 7 tuổi, khi tôi bắt đầu viết

stories in pencil with crayon illustrations

những câu chuyện bằng bút chì với tranh minh họa bằng chí màu

that my poor mother was obligated to read,

mà người mẹ tội nghiệp của tôi luôn bị ép đọc,

I wrote exactly the kinds of stories I was reading:

Tôi viết lại chính xác những câu chuyện mà mình đang đọc.

All my characters were white and blue-eyed,

Tất cả những nhân vật của tôi đều là da trắng và mắt xanh

they played in the snow,

Họ chơi với tuyết.

they ate apples,

Họ ăn táo.

(Laughter)

(Tiếng cười)

and they talked a lot about the weather,

Và họ nói nhiều về thời tiết

how lovely it was that the sun had come out.

Đẹp làm sao khi cuối cùng cũng có chút nắng.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Now, this despite the fact that I lived in Nigeria.

Lúc đó, điều đó xảy ra mặc dù tôi sống tại Nigeria.

I had never been outside Nigeria.

Tôi chưa bao giờ rời Nigeria cả.

We didn't have snow, we ate mangoes,

Chúng tôi không có tuyết. Chúng tôi ăn xoài.

and we never talked about the weather,

Và chúng tôi cũng chẳng bao giờ nói về thời tiết,

because there was no need to.

bởi vì chẳng cần phải làm như thế.

My characters also drank a lot of ginger beer,

Nhân vật của tôi uống nhiều bia gừng

because the characters in the British books I read

bởi vì những nhân vật trong những cuốn truyện Anh mà tôi đọc

drank ginger beer.

cũng uống bia gừng

Never mind that I had no idea what ginger beer was.

mà tôi cũng chẳng bận tâm tôi có biết bia gừng là gì không.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And for many years afterwards,

Và nhiều năm sau đó, I vẫn thèm muốn đến tột cùng

I would have a desperate desire to taste ginger beer.

được nếm xem thử bia gừng vị thế nào.

But that is another story.

Nhưng đó lại là một câu chuyện khác.

What this demonstrates, I think,

Cái được phản ánh ở đây, tôi nghĩ,

is how impressionable and vulnerable we are

là chúng ta rất dễ bị tác động và chi phối khi chúng ta

in the face of a story,

đối mặt với một câu chuyện,

particularly as children.

đặc biệt khi còn là những đứa trẻ con.

Because all I had read were books in which characters were foreign,

Bởi tất cả những thứ tôi đọc đều là sách

về những người ngoại quốc,

I had become convinced that books

tôi đã tin rằng trong sách,

by their very nature had to have foreigners in them

như thể trong chính bản chất của chúng, luôn phải có những người ngoại quôc,

and had to be about things with which I could not personally identify.

và phải viết về những thứ mà

bản thân tôi không hề biết đến.

Now, things changed when I discovered African books.

Lúc ấy, nhiều điều thay đổi khi tôi phát hiện ra những cuốn sách về Châu Phi.

There weren't many of them available,

Không có sẵn nhiều sách như vậy. Và chúng cũng không phải

and they weren't quite as easy to find as the foreign books.

dễ mà tìm được như những cuốn sách ngoại kia.

Nhưng nhờ những nhà văn như Chinua Achebe và Camara Laye

But because of writers like Chinua Achebe and Camara Laye,

I went through a mental shift in my perception of literature.

tôi cảm nhận được sự thay đổi trong cảm quan của mình

về văn học.

I realized that people like me,

Tôi nhận ra những người như tôi,

girls with skin the color of chocolate,

những người con gái với nước da màu sô-cô-la,

whose kinky hair could not form ponytails,

và mái tóc xoăn không thể thắt kiểu đuôi ngựa,

could also exist in literature.

cũng có thể sống trong văn học.

I started to write about things I recognized.

Tôi bắt đầu viết về những thứ mà tôi thực sự biết đến.

Now, I loved those American and British books I read.

Bất giờ, tôi yêu những quyển sách từ Anh và Mỹ mà tôi đã đọc.

They stirred my imagination. They opened up new worlds for me.

Chúng khơi gợi trí tưởng tượng. Chúng mở ra những thế giới mới cho tôi.

But the unintended consequence

Nhưng một hậu quả không ngờ đến

was that I did not know that people like me

chính là tôi không hề biết những người như tôi

could exist in literature.

có thể tồn tại trong văn học.

So what the discovery of African writers did for me was this:

Vì vậy, việc khám phá ra những nhà văn châu Phi đã cho tôi một cái ơn:

It saved me from having a single story of what books are.

Nó đã giúp tôi tránh khỏi câu chuyện phiến diện

về những cuốn sách.

I come from a conventional, middle-class Nigerian family.

Tôi đến từ một gia đình bình thường, trung lưu ở Nigeria.

My father was a professor.

Bố tôi là một giáo sư.

My mother was an administrator.

Mẹ tôi là một nhà quản lý.

And so we had, as was the norm,

Và như một chuyện bình thường, chúng tôi cũng có

live-in domestic help, who would often come from nearby rural villages.

những người giúp việc đến từ những làng quê lân cận.

So, the year I turned eight, we got a new house boy.

Và vào năm tôi lên tám, nhà chúng tôi có một thằng bé giúp việc mới.

His name was Fide.

Tên cậu ta là Fide.

The only thing my mother told us about him was that his family was very poor.

Điều duy nhất mẹ nói với tôi về cậu ta

là nhà cậu ta nghèo lắm.

My mother sent yams and rice, and our old clothes, to his family.

Mẹ tôi cho nhà cậu ta khoai lang và gạo

và quần áo cũ.

And when I didn't finish my dinner, my mother would say,

Và khi tôi không ăn hết phần cơm tối của mình, mẹ tôi hay bảo

"Finish your food! Don't you know? People like Fide's family have nothing."

"Ăn hết đi! Con không biết là những người như nhà của Fide không có gì để ăn sao? "

So I felt enormous pity for Fide's family.

Và tôi cảm thấy vô cùng thương tiếc cho gia đình của Fide.

Then one Saturday, we went to his village to visit,

Và rồi một buổi sáng thứ 7, chúng tôi đến thăm làng của cậu ta.

and his mother showed us a beautifully patterned basket

Và mẹ cậu đã cho tôi thấy một cái rỗ trang trí hoa văn rất đẹp.

made of dyed raffia that his brother had made.

được làm từ cây cọ nhuộm, mà anh trai cậu mới vừa làm.

I was startled.

Tôi hoàn toàn sửng sốt.

It had not occurred to me that anybody in his family

Chưa bao giờ tôi nghĩ rằng một ai đó trong gia đình cậu

could actually make something.

có thể thực sự làm ra một cái gì đó.

All I had heard about them was how poor they were,

Tất cả những gì tôi nghe về họ là họ nghèo lắm,

so that it had become impossible for me to see them as anything else but poor.

và tôi hoàn toàn không thể nhận ra ở họ

một cái gì khác ngoài cái nghèo.

Their poverty was my single story of them.

Câu chuyện phiến diện của tôi về họ chính là cái nghèo.

Years later, I thought about this when I left Nigeria

Nhiều năm sau, tôi vẫn ngẫm nghĩ điều đó khi tôi rời khỏi Nigeria

to go to university in the United States.

để học đại học ở Mỹ.

I was 19.

Tôi đã 19 tuổi lúc đó.

My American roommate was shocked by me.

Bạn cùng phòng của tôi hoàn toàn sốc khi gặp tôi.

She asked where I had learned to speak English so well,

Cô ấy hỏi tôi học tiếng Anh ở đâu mà có thể nói lưu loát như vậy,

and was confused when I said that Nigeria

và tỏ ra bối rối khi tôi nói rằng Nigeria

happened to have English as its official language.

là một nước nói tiếng Anh.

She asked if she could listen to what she called my "tribal music,"

Cô ấy ngỏ ý muốn nghe những gì mà cô ấy gọi là "âm nhạc bộ lạc"

and was consequently very disappointed

và sau đó thì rất thất vọng

when I produced my tape of Mariah Carey.

khi tôi mở nhạc Mariah Carey.

(Laughter)

(Tiếng cười)

She assumed that I did not know how to use a stove.

Cô ấy nghĩ rằng tôi không biết

dùng bếp.

What struck me was this:

Cái đáng nói chính là : cô ấy đã cảm thấy thương hại tôi

She had felt sorry for me even before she saw me.

thậm chí trước khi cô ấy gặp tôi.

Her default position toward me, as an African,

Cách đối xử mặc định mà cô ấy dành cho tôi - một người châu Phi,

was a kind of patronizing, well-meaning pity.

có thể nói là một sự kẻ cả, có ý tốt, và đầy lòng thương tiếc.

My roommate had a single story of Africa:

Cô ấy có một câu chuyện phiến diện về châu Phi.

a single story of catastrophe.

Một câu chuyện chỉ kể về thảm họa.

In this single story,

Trong cái câu chuyện ấy, không có chỗ

there was no possibility of Africans being similar to her in any way,

cho những người châu Phi giống cô ấy, ở bất kì điểm nào.

no possibility of feelings more complex than pity,

Không có chỗ cho những cảm xúc phức tạp hơn là lòng thương hại.

no possibility of a connection as human equals.

Không có chỗ cho sự kết giao như những con người bình đẳng.

I must say that before I went to the U.S.,

Tôi phải nói rằng trước khi tôi đến Mỹ, tôi không hề nghĩ mình

I didn't consciously identify as African.

là một người châu Phi.

But in the U.S., whenever Africa came up, people turned to me.

Nhưng ở Mỹ, hễ Châu Phi được nhắc đến, người ta lại nhìn về tôi.

Never mind that I knew nothing about places like Namibia.

Mà không hề biết rằng có những nói như Namibia tôi chẳng hề biết.

But I did come to embrace this new identity,

Nhưng tôi thực sự đón nhận bản sắc mới này.

and in many ways I think of myself now as African.

Giờ đây, tôi có thể thừa nhận rằng mình là một người châu Phi.

Although I still get quite irritable when Africa is referred to as a country,

Mặc dù tôi vẫn thấy hơi bực mình khi

Châu Phi được nhắc đến như một đất nước.

the most recent example being my otherwise wonderful flight

Một chuyện xảy ra gần đây nhất, không có nó thì chuyến bay của tôi

from Lagos two days ago,

từ Lagos cách đây 2 ngày sẽ thật tuyệt vời, đó là khi

in which there was an announcement on the Virgin flight

có một lời thông báo trên chuyến bay Virgin

about the charity work in "India, Africa and other countries."

về công tác từ thiện ở "Ấn Độ, Châu Phi và các nước khác".

(Laughter)

(Tiếng cười).

So, after I had spent some years in the U.S. as an African,

Vì vậy sau vài năm ở Mỹ, tôi - một người Châu Phi

I began to understand my roommate's response to me.

thấy thông cảm cho cách cư xử của bạn cùng phòng với tôi.

If I had not grown up in Nigeria,

Nếu tôi không lớn lên ở Nigeria, và nếu tất cả những gì tôi biết về Châu Phi

and if all I knew about Africa were from popular images,

đều bắt nguồn từ những hình ảnh quen thuộc,

I too would think that Africa was a place of beautiful landscapes,

tôi cũng sẽ nghĩ đến Châu Phi như một nơi của

những cảnh đẹp, những con vật xinh xắn,

beautiful animals,

and incomprehensible people,

những con người khó hiểu

fighting senseless wars, dying of poverty and AIDS,

cứ chém giết nhau một cách vô nghĩa, chết vì cái nghèo và vì AIDS.

unable to speak for themselves

không thể cất lên tiếng nói của chính mình,

and waiting to be saved by a kind, white foreigner.

và luôn ngồi chờ

một người da trắng tốt bụng đến cứu vớt.

I would see Africans in the same way that I,

Tôi cũng sẽ nhìn người Châu Phi theo cái cách mà tôi

as a child, had seen Fide's family.

đã nhìn gia đình của Fide khi tôi còn nhỏ.

This single story of Africa ultimately comes, I think, from Western literature.

Tôi nghĩ câu chuyện phiến diện về Châu Phi nói cho cùng thì bắt nguồn từ văn học Phương Tây.

Now, here is a quote from the writing of a London merchant called John Lok,

Đây là một trích dẫn từ

một tác phẩm của một Thương nhân từ Luân Đôn tên là John Locke,

who sailed to west Africa in 1561

người đã đi tàu đến Tây Phi năm 1561

and kept a fascinating account of his voyage.

và đã giữ lại những ghi chép đấy ấn tượng về chuyến đi này.

After referring to the black Africans as "beasts who have no houses,"

Sau khi gọi người Châu Phi da đen

là "những con quái vật không có nhà,"

he writes, "They are also people without heads,

ông ấy viết "Chúng nó cũng là những kẻ không đầu,

having their mouth and eyes in their breasts."

mọc miệng và hai mắt từ ngực."

Now, I've laughed every time I've read this.

Bây giờ, mỗi lần đọc lại, tôi vẫn thấy buồn cười.

And one must admire the imagination of John Lok.

Và bất kì ai cũng phải thán phục sức tưởng tượng của John Locke.

But what is important about his writing

Nhưng cái đáng nói về tác phẩm của ông là

is that it represents the beginning

nó đã đánh dấu sự bắt đầu

of a tradition of telling African stories in the West:

của một cách thức kể chuyện về Châu Phi ở Phương Tây

A tradition of Sub-Saharan Africa as a place of negatives,

Một cái cách nói về Châu Phi hạ Sahara như một nơi đầy những tiêu cực

of difference, of darkness,

đầy xung đột và tăm tối,

of people who, in the words of the wonderful poet Rudyard Kipling,

đầy những con người mà, trong ngôn từ của nhà thơ tài ba,

Rudyard Kipling,

are "half devil, half child."

là những kẻ "nửa người, nửa quỷ."

And so, I began to realize that my American roommate

Và vì thế, tôi nhận ra rằng người bạn cùng phòng từ Mỹ

must have throughout her life

chắc hẳn suốt cuộc đời của cô ấy

seen and heard different versions of this single story,

được thấy và nghe nhiều dị bản

của chỉ một câu chuyện phiến diện ấy,

as had a professor,

như một thầy giáo

who once told me that my novel was not "authentically African."

có một lần đã bảo tôi rằng tiểu thuyết của tôi không ra "chất Châu Phi"

Now, I was quite willing to contend

Bấy giờ, tôi hoàn toàn đồng ý là có rất nhiều điều

that there were a number of things wrong with the novel,

không ổn trong cuốn tiểu thuyết,

that it had failed in a number of places,

và đúng là nó trục trặc ở một số chỗ.

but I had not quite imagined that it had failed

Nhưng tôi hoàn toàn không hề tưởng tượng là nó lại không thể

at achieving something called African authenticity.

đạt được cái gọi là Chất Châu Phi.

In fact, I did not know what African authenticity was.

Thật ra là tôi cũng chẳng biết

cái Chất Châu Phi ấy là gì

The professor told me that my characters were too much like him,

Thầy nói với tôi rằng nhân vật của tôi

quá sức giống thầy -

an educated and middle-class man.

một người đàn ông trí thức thuộc tầng lớp trung lưu.

My characters drove cars.

Những nhân vật trong truyện biết lái xe.

They were not starving.

Họ không chết đói.

Therefore they were not authentically African.

VÌ thế nên họ không phải là những người Châu Phi thực thụ.

But I must quickly add that I too am just as guilty

Nhưng tôi cũng phải nói thêm chút xít là tôi cũng cảm thấy mình đáng trách

in the question of the single story.

khi nói đến những Câu chuyện phiến diện.

A few years ago, I visited Mexico from the U.S.

Vài năm trước, tôi có từ Mỹ sang Mê-hi-cô chơi.

The political climate in the U.S. at the time was tense,

Chính trường ở Mỹ lúc đó vô cùng căng thẳng.

and there were debates going on about immigration.

Và đã có nhiều cuộc tranh luận về vấn đề nhập cư.

And, as often happens in America,

Và, như người Mỹ thường hay nghĩ,

immigration became synonymous with Mexicans.

đặc tính di cư chỉ có ở người Mê-hi-cô.

There were endless stories of Mexicans

Có vô số những câu chuyện về người Mê-hi-cô

as people who were fleecing the healthcare system,

những con người

lừa đảo các dịch vụ y tế,

sneaking across the border,

trốn chui trốn lũi ngang dọc biên giới,

being arrested at the border, that sort of thing.

để rồi bị bắt ngay tại đó, kiểu vậy.

I remember walking around on my first day in Guadalajara,

Tôi vẫn nhớ ngày đầu tiên ở Guadalajara, lúc dạo bộ,

watching the people going to work,

tôi nhìn thấy người ta đi làm,

rolling up tortillas in the marketplace,

cuộn bánh ngô ở chợ,

smoking, laughing.

hút thuốc, cười đùa.

I remember first feeling slight surprise.

Tôi nhờ cái cảm giác ban đầu đầy bất ngờ

And then, I was overwhelmed with shame.

Và rồi lòng tôi tràn đầy sự xấu hổ.

I realized that I had been so immersed in the media coverage of Mexicans

Tôi nhận ra tôi bị ảnh hưởng nặng nề

bởi truyền thông trong cách nhìn nhận người Mê-hi-co

that they had become one thing in my mind,

với tôi, họ đã trở thành

the abject immigrant.

những kẻ nhập cư đáng khinh bỉ.

I had bought into the single story of Mexicans

Tôi đã tin vào một câu chuyện phiến diện như vậy về người Mê-hi-cô

and I could not have been more ashamed of myself.

và tôi cảm thấy không thể xấu hổ hơn nữa vì chính bản thân mình.

So that is how to create a single story,

Và đó chính là cái cách một câu chuyện phiến diện được sinh ra,

show a people as one thing,

kể về cả một dân tộc chỉ ở một nét đó,

as only one thing,

chỉ một nét duy nhất,

over and over again,

kể đi kể lại.

and that is what they become.

và rồi tất cả về họ chỉ được xem có chừng đó.

It is impossible to talk about the single story

Khi nói về câu chuyện phiến diện,

without talking about power.

không thể không nhắc đến quyền lực.

There is a word, an Igbo word,

Có một từ trong tiếng Igbo

that I think about whenever I think about the power structures of the world,

mà tôi luôn nghĩ đến mỗi khi nói đến

quyền lực trên thế giời này, đó là từ "nkali".

and it is "nkali."

It's a noun that loosely translates to "to be greater than another."

Đó là một danh từ, dịch thoáng ra có nghĩa là

"đứng trên một ai đó".

Like our economic and political worlds,

Cũng giống như kinh tế và chính trường,

stories too are defined by the principle of nkali:

những câu chuyện cũng được quyết định

bởi nguyên tắc nkali.

How they are told, who tells them,

Những câu chuyện được kể ra làm sao, ai kể

when they're told, how many stories are told,

kể vào lúc nào, bao nhiêu câu chuyện được kể,

are really dependent on power.

hoàn toàn tùy thuộc vào quyền lực.

Power is the ability not just to tell the story of another person,

Quyền lực không chỉ là khả năng kể một câu chuyện về một ai đó,

but to make it the definitive story of that person.

mà còn là khả năng biến nó thành câu chuyện mặc định về một ai đó.

The Palestinian poet Mourid Barghouti writes

Nhà thơ Palestine Mourid Barghouti viết

that if you want to dispossess a people,

nếu bạn muốn phỉ báng một dân tộc,

the simplest way to do it is to tell their story

cách đơn giản nhất là hãy kể một câu chuyện về họ,

and to start with, "secondly."

và bắt đầu với từ "Thứ hai là".

Start the story with the arrows of the Native Americans,

Bắt đầu câu chuyện với cung tên của người Mỹ bản địa,

and not with the arrival of the British,

chứ không phải việc người Anh đến Châu Mỹ,

and you have an entirely different story.

bạn sẽ có một câu chuyện hoàn toàn khác biệt.

Start the story with the failure of the African state,

Bắt đầu câu chuyện bằng

sự thất bại của người cầm quyền ở Châu Phi,

and not with the colonial creation of the African state,

chứ không phải sự đô hộ đè lên Châu phi,

and you have an entirely different story.

bạn cũng sẽ có một câu chuyện hoàn toàn khác biệt.

I recently spoke at a university

Gần đây tôi có diễn thuyết ở một trường đại học

where a student told me that it was such a shame

có một học sinh nói với tôi rằng

thật là xấu hổ

that Nigerian men were physical abusers

khi tất cả đàn ông Nigeria là những kẻ chỉ biết đánh đập

like the father character in my novel.

giống như nhân vật cha trong cuốn tiểu thuyết tôi viết.

I told him that I had just read a novel called "American Psycho" --

Tôi mới nói với cậu ta rằng tôi cũng từng đọc một cuốn sách

tên là "Bệnh nhân tâm thần người Mỹ" --

(Laughter)

(Tiếng cười)

-- and that it was such a shame

và cũng thật xấu hổ

that young Americans were serial murderers.

khi những thanh niên người Mỹ lại là những kẻ giết người hàng loạt.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

Now, obviously I said this in a fit of mild irritation.

Bấy giờ, rõ ràng là tôi đang nói trong một tâm trạng hơi bực bội.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But it would never have occurred to me to think

Tôi sẽ chẳng bao giờ nghĩ rằng

that just because I had read a novel in which a character was a serial killer

chỉ vì tôi đọc một cuốn sách

viết về một kẻ giết người hàng loạt,

that he was somehow representative of all Americans.

thì hắn ta sẽ trở thành hình tượng chung

cho tất cả người Mỹ.

This is not because I am a better person than that student,

Thực ra thì không phải là vì tôi là một người giỏi hơn bạn sinh viên kia,

but because of America's cultural and economic power,

mà bởi vì sức ảnh hưởng lớn về kinh tế cũng như văn hóa của Mỹ,

I had many stories of America.

tôi được nghe nhiều câu chuyện về nước Mỹ.

I had read Tyler and Updike and Steinbeck and Gaitskill.

Tôi được đọc truyện của Tyler và Updike và Steinbeck và Gaitskill.

I did not have a single story of America.

Tôi không có một câu chuyện phiến diện về nước Mỹ.

When I learned, some years ago,

Vài năm trước, khi tôi được học là nhà văn

that writers were expected to have had really unhappy childhoods

phải có một tuổi thơ thật dữ dội

to be successful,

để có thể thành công,

I began to think about how I could invent horrible things my parents had done to me.

tôi ngẫm nghĩ không biết làm sao mà tôi có thể sáng tác

những thứ vô cùng tồi tệ mà cha mẹ tôi đã gây ra cho tôi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But the truth is that I had a very happy childhood,

Nhưng thật ra thì tôi có một tuổi thơ vô cùng hạnh phúc,

full of laughter and love, in a very close-knit family.

đầy tiếng cười và tình yêu thương, trong một gia đình gắn bó khăn khít.

But I also had grandfathers who died in refugee camps.

Nhưng tôi cũng có những người ông chết trong trại tị nạn.

My cousin Polle died because he could not get adequate healthcare.

Anh họ của tôi Polle chết vì không được chăm sóc y tế đàng hoàng.

One of my closest friends, Okoloma, died in a plane crash

Một người bạn thân nhất của tôi, Okoloma, chết trong một tai nạn máy bay

because our fire trucks did not have water.

bởi vì xe cứu hỏa không chở đủ nước.

I grew up under repressive military governments

Tôi lớn lên dưới nhà nước độc tài quân sự áp bức

that devalued education,

xem thường giáo dục,

so that sometimes, my parents were not paid their salaries.

vì thế nên thỉnh thoảng bố mẹ tôi cũng không được trả lương.

And so, as a child, I saw jam disappear from the breakfast table,

Và bởi vậy, khi còn nhỏ, tôi cũng chứng kiến mứt không còn trên bàn ăn,

then margarine disappeared,

rồi đến bơ,

then bread became too expensive,

rồi bánh mì cũng trở nên quá đắt đỏ,

then milk became rationed.

rồi sữa chỉ được bán giới hạn.

And most of all, a kind of normalized political fear

Và trên hết, một nỗi sợ chính trị thường trực

invaded our lives.

ám ảnh cuộc sống của chúng tôi.

All of these stories make me who I am.

Tất cả những câu chuyện này làm nên tôi ngày hôm nay.

But to insist on only these negative stories

Nhưng nếu bạn chỉ cứ chăm chăm vào những chuyện thị phi

is to flatten my experience

thì bạn sẽ thấy đời tôi thật xoàng,

and to overlook the many other stories that formed me.

và bỏ qua nhiều câu chuyện khác

mà đã làm nên cái tôi hôm nay.

The single story creates stereotypes,

Những câu chuyện phiến diện tạo ra những khuôn mẫu.

and the problem with stereotypes is not that they are untrue,

Và vấn đề với những khuôn mẫu

không phải là chúng không đúng,

but that they are incomplete.

mà là chúng không đầy đủ.

They make one story become the only story.

Chúng khiến một câu chuyện bất kì thành một câu chuyện duy nhất.

Of course, Africa is a continent full of catastrophes:

Hiển nhiên, Châu Phi là nơi đầy thàm họa,

There are immense ones, such as the horrific rapes in Congo

Có những thảm họa khủng khiếp như việc cưỡng bức hàng loạt kinh hãi ở Công-gô.

and depressing ones,

và những vấn đề đáng buồn như việc

such as the fact that 5,000 people apply for one job vacancy in Nigeria.

có đến 5000 người cùng đăng kí một vị trí công việc tại Nigeria.

But there are other stories that are not about catastrophe,

Nhưng cũng có những câu chuyện khác không phải về thảm họa.

and it is very important, it is just as important, to talk about them.

Và việc kể những câu chuyện đó rất quan trọng, thật sự quan trọng.

I've always felt that it is impossible

Tôi vẫn luôn cảm thấy chúng ta hoàn toàn không thể

to engage properly with a place or a person

hiểu đúng được một vùng đất hay một con người

without engaging with all of the stories of that place and that person.

nểu chúng ta không tìm hiểu tất cả những câu chuyện về vùng đất ấy, con người ấy.

The consequence of the single story is this:

Hậu quả của một câu chuyện phiến diện

It robs people of dignity.

đó là: nó lấy đi lòng tự trọng ở con người.

It makes our recognition of our equal humanity difficult.

Nó khiến chúng ta khó có thể nhận ra sự bình đẳng giữa người với người.

It emphasizes how we are different rather than how we are similar.

Nó xoáy sâu vào sự khác biệt giữa chúng ta,

hơn là sự tương đồng.

So what if before my Mexican trip,

Sẽ như thế nào nếu trước khi tôi đến Mê-hi-cô

I had followed the immigration debate from both sides,

tôi đã theo dõi cuộc tranh luận về đề tài nhập cư từ cả hai phía,

the U.S. and the Mexican?

Mĩ và Mê-hi-cô?

What if my mother had told us that Fide's family was poor

Sẽ như thế nào nếu mẹ nói với chúng tôi rằng nhà của Fide nghèo

and hardworking?

và rất chăm chỉ?

What if we had an African television network

Sẽ như thế nào nếu chúng tôi có một đài truyền hình Châu Phi

that broadcast diverse African stories all over the world?

phát sóng những câu chuyện khác nhau về Châu Phi đến toàn thế giới?

What the Nigerian writer Chinua Achebe calls "a balance of stories."

Như nhà văn Nigeria Chinua Achebe vẫn hay gọi

"sự cân bằng giữa những câu chuyện."

What if my roommate knew about my Nigerian publisher,

Sẽ như thế nào nếu bạn cùng phòng của tôi biết đến Nhà xuất bản người Nigeria

Muhtar Bakare,

Mukta Bakaray,

a remarkable man who left his job in a bank

một người đàn ông đặc biệt bỏ việc ở ngân hàng

to follow his dream and start a publishing house?

để thực hiện giấc mơ của mình và khởi nghiệp với một trung tâm xuất bản?

Now, the conventional wisdom was that Nigerians don't read literature.

Bấy giờ, người ta hay nghĩ người Nigeria không đọc sách văn học.

He disagreed.

Ông không đồng ý. Ông thấy rằng

He felt that people who could read, would read,

ai cũng có thể đọc, và sẽ đọc

if you made literature affordable and available to them.

nếu sách văn học có giá cả vừa phải và luôn có sẵn cho họ.

Shortly after he published my first novel,

Không lâu sau khi ông xuất bản cuốn tiểu thuyết đầu tiên của tôi

I went to a TV station in Lagos to do an interview,

tôi đã đến đài truyền hình ở Lagos để tham gia một cuộc phỏng vấn

and a woman who worked there as a messenger came up to me and said,

và một người phụ nữ làm nghề đưa tin ở đó đã đến gần tôi và nói

"I really liked your novel. I didn't like the ending.

"Tôi thích truyện của cô lắm. Nhưng tôi không thích cái kết.

Now, you must write a sequel, and this is what will happen ..."

Bây giờ cô hãy viết thêm một cuốn nữa đi, chắc chắn là phải như vậy ..."

(Laughter)

"Tiếng cười"

And she went on to tell me what to write in the sequel.

Và cô ấy tiếp tục bảo tôi phải viết cái gì trong tập tiếp theo.

I was not only charmed, I was very moved.

Lúc đó, tôi không chỉ sung sướng, mà còn rất cảm động.

Here was a woman, part of the ordinary masses of Nigerians,

Đây là một người phụ nữ, cũng như bao người Nigeria dân dã bình thường,

who were not supposed to be readers.

những người không được cho đọc sách.

She had not only read the book,

Cô ấy không chỉ đọc cuốn sách, mà còn giữ nó riêng cho mình,

but she had taken ownership of it

và cảm thấy phải nói cho tôi nghe

and felt justified in telling me what to write in the sequel.

cái gì nên viết trong tập sau.

Now, what if my roommate knew about my friend Funmi Iyanda,

Và sẽ ra sao nếu bạn cùng phòng của tôi biết một người bạn tên là Fumi Onda,

a fearless woman who hosts a TV show in Lagos,

một người phụ nữa mạnh mẽ gây dựng một chương trình truyền hình tại Lagos,

and is determined to tell the stories that we prefer to forget?

và quyết tâm kể lại những câu chuyện mà chính chúng tôi đang cố gắng quên đi?

What if my roommate knew about the heart procedure

Sẽ ra sao nếu bạn cùng phòng của tôi được biết một ca phẩu thuật tim

that was performed in the Lagos hospital last week?

được tiến hành tại bệnh viện Lagos tuần trước?

What if my roommate knew about contemporary Nigerian music,

Sẽ ra sao nếu bạn ấy biết về âm nhạc đương đại ở Nigeria?

talented people singing in English and Pidgin,

Những con người tài năng hát tiếng Anh và tiếng bồi,

and Igbo and Yoruba and Ijo,

và tiếng Igbo, Yoruba và cả Ijo,

mixing influences from Jay-Z to Fela

hòa quyện trong nét nhạc của Jay-Z hay Fela

to Bob Marley to their grandfathers.

rồi Bob Marley hay thậm chí ông cha của họ.

What if my roommate knew about the female lawyer

Sẽ ra sao nếu bạn của tôi biết về một nữ luật sư

who recently went to court in Nigeria to challenge a ridiculous law

người gần đây có đến toàn án Nigeria

để phản đối một điều luật kì cục

that required women to get their husband's consent

yêu cầu người phụ nữ phải xin phép chồng

before renewing their passports?

trước khi làm lại hộ chiếu?

What if my roommate knew about Nollywood,

Sẽ ra sao nếu bạn ấy biết về Nollywood,

full of innovative people making films despite great technical odds,

đầy những con người sáng tạo dựng nên những bộ phim dù không có những kĩ xảo hiện đại?

films so popular

Những bộ phim quá sức nổi tiếng

that they really are the best example of Nigerians consuming what they produce?

có thể được xem như ví dụ tiêu biểu nhất

cho những con người Nigeria dùng chính những thứ họ làm ra.

What if my roommate knew about my wonderfully ambitious hair braider,

Sẽ ra sao nếu bạn ấy biết về người bện tóc tài năng có đầy mơ ước

who has just started her own business selling hair extensions?

vừa khởi nghiệp bằng việc bán các múi tóc nối?

Or about the millions of other Nigerians who start businesses and sometimes fail,

hay về hàng triệu những người Nigeria khác

cũng khởi nghiệp và đôi lúc thất bại,

but continue to nurse ambition?

nhưng vẫn ấp ủ ước mơ của mình?

Every time I am home I am confronted

Mỗi lần về nhà, tôi lại đối mặt với

with the usual sources of irritation for most Nigerians:

những thứ luôn khiến người Nigeria chúng tôi chạnh lòng:

our failed infrastructure, our failed government,

cơ sở hạ tầng tồi tàn, chính phủ thối nát,

but also by the incredible resilience

Nhưng cũng chính nhờ tài năng và sự nhiệt huyết, những con người kia vẫn sống

of people who thrive despite the government,

bất chấp chính quyền

rather than because of it.

hơn là chịu đựng nó.

I teach writing workshops in Lagos every summer,

Tôi mở một lớp dạy viết ở Lagos vào mỗi mùa hè.

and it is amazing to me how many people apply,

Và tôi hoàn toàn bị ấn tượng bởi rất nhiều người đăng kí tham gia,

how many people are eager to write,

rất nhiều người háo hức học viết,

to tell stories.

học cách kể chuyện.

My Nigerian publisher and I have just started a non-profit

Ông chủ xuất bạn truyện cho tôi và tôi cũng đã xây dựng một tổ chức phi lợi nhuận

called Farafina Trust,

tên là Farafina Trust.

and we have big dreams of building libraries

Và chúng tôi luôn ao ước được xây dựng những thư viện mới

and refurbishing libraries that already exist

và bảo trì những thư viện cũ,

and providing books for state schools

và phát sách đến các trường công

that don't have anything in their libraries,

không có một chút gì trong thư viện của họ,

and also of organizing lots and lots of workshops,

và cũng tổ chức rất rất nhiều lớp dạy

in reading and writing,

đọc và viết,

for all the people who are eager to tell our many stories.

cho tất cả những ai mong muốn được kể những câu chuyện của chúng ta.

Stories matter.

Những câu chuyện rất quan trọng.

Many stories matter.

Thật sự quan trọng.

Stories have been used to dispossess and to malign,

Có những câu chuyện được dùng để bôi nhọ và phỉ báng

but stories can also be used to empower and to humanize.

Nhưng cũng có nhưng câu chuyện để bồi đắp, để cảm hóa lòng người.

Stories can break the dignity of a people,

Có những câu chuyện làm tổn thương lòng tự tôn của cả một dân tộc.

but stories can also repair that broken dignity.

Nhưng cũng có những câu chuyện chữa lành đi lòng tự tôn bị tổn thương ấy.

The American writer Alice Walker wrote this

Nhà văn người Mỹ Alice Walker viết thư gửi

about her Southern relatives who had moved to the North.

những người họ hàng miền nam

đã dời đến phương bắc.

She introduced them to a book about

Bà giới thiệu họ một cuốn sách

the Southern life that they had left behind.

về cuộc sống miền nam nơi họ đã bỏ lại đằng sau.

"They sat around, reading the book themselves,

"Họ ngồi quanh, tự minh đọc sách,

listening to me read the book, and a kind of paradise was regained."

hay lắng nghe tôi đọc, và sự bình yên chốn thiên đường như quay trở lại."

I would like to end with this thought:

Tôi muốn kết thúc bằng lời này:

That when we reject the single story,

Khi chúng ta từ bỏ một câu chuyện phiến diện,

when we realize that there is never a single story

khi chúng ta nhận ra rằng sẽ chẳng bao giờ có một câu chuyện phiến diện

about any place,

về một miền đất nào đi nữa,

we regain a kind of paradise.

là khi chúng ta tìm lại chốn thiên đường.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)