The linguistic genius of babies | Patricia Kuhl

Translator: Jeta Rudi Reviewer: Elona Toska

Vëreni ju lutem këtë foshnje.

I want you to take a look at this baby.

Ajo që iu tërheq janë sytë e saj

What you're drawn to are her eyes and the skin you love to touch.

dhe lëkura që iu pëlqen ta prekni.

But today I'm going to talk to you about something you can't see.

Por sot do t'ju flas për dicka që s'mund të shihni,

What's going on up in that little brain of hers.

çfarë po ndodh në trurin e saj të vogël.

The modern tools of neuroscience are demonstrating to us

Mjetet moderne të neuro-shkencës

po na tregojnë që ato që po ndodhin atje

that what's going on up there is nothing short of rocket science.

janë shumë afër shkencës së hapësirës.

And what we're learning is going to shed some light

Dhe ajo që po mësojmë

do të hedh pak dritë

on what the romantic writers and poets described as the "celestial openness"

mbi atë për të cilën autorët dhe poetët romantike

e kanë përshkruar si "hapja qiellore"

of the child's mind.

e mendjes së foshnjes.

Ajo që ne shohim këtu

What we see here is a mother in India,

është një nënë në Indi,

and she's speaking Koro, which is a newly discovered language.

dhe ajo po flet Koro,

që është një gjuhë e sapo-zbuluar.

Dhe ajo po i flet foshnjes së saj.

And she's talking to her baby.

Ajo që kjo nënë --

What this mother --

and the 800 people who speak Koro in the world --

dhe të 800 njerëzit që flasin Koro në këtë botë --

understands is that, to preserve this language,

kuptojnë, është që të ruash këtë gjuhë,

ata duhet t'ua flasin foshnjeve.

they need to speak it to the babies.

And therein lies a critical puzzle.

Dhe këtu qëndron një mister shumë i rëndësishëm.

Why is it that you can't preserve a language

Përse nuk mund të ruhet një gjuhë

by speaking to you and I, to the adults?

duke e folur atë me mua dhe ty, të rriturit?

Kjo ka të bëjë me trurin tuaj.

Well, it's got to do with your brain.

What we see here is that language has a critical period for learning.

Ajo që shohim këtu

është që gjuha mësohet gjatë një periudhe kritike.

The way to read this slide is to look at your age on the horizontal axis.

Mënyra për ta lexuar këtë grafik është të lexoni moshën tuaj në boshtin horizontal.

(Të qeshura)

(Laughter)

And you'll see on the vertical your skill at acquiring a second language.

Dhe do të shihni në boshtin vertikal

aftësinë tuaj për të mësuar një gjuhë të dytë.

Foshnjet dhe fëmijët janë gjeni

The babies and children are geniuses until they turn seven,

deri kur mbushin shtatë vjeç,

and then there's a systematic decline.

dhe më pas fillon një rënie sistematike.

After puberty, we fall off the map.

Pas pubertetit, ne dalim krejtësisht nga harta.

Asnjë shkencëtar nuk diskuton vërtetësinë e kësaj harte,

No scientists dispute this curve,

but laboratories all over the world

por laboratore anë e mbanë botës

are trying to figure out why it works this way.

po mundohen të zbulojnë përse funksionon në këtë mënyrë.

Work in my lab is focused on the first critical period in development,

Puna në laboratorin tim fokusohet

në pjesën e parë kritike të zhvillimit --

and that is the period in which babies

dhe ajo është periudha gjatë së cilës

try to master which sounds are used in their language.

foshnjat mundohen të zotërojnë tingujt që përdoren në gjuhën e tyre.

Ne mendojmë se duke mësuar se cilët tinguj mësohen,

We think, by studying how the sounds are learned,

we'll have a model for the rest of language,

ne do të kemi një model për pjesën tjetër të gjuhës,

and perhaps for critical periods that may exist in childhood

dhe mbase për periudha kritike që mund të ekzistojnë në fëmijëri

for social, emotional and cognitive development.

për zhvillimin shoqëror, emocional

dhe zhvillimin kognitiv.

So we've been studying the babies

Kështu që ne kemi studiuar foshnjet

using a technique that we're using all over the world

duke përdorur një teknikë që po e përdorim anë e mbanë botës

and the sounds of all languages.

dhe tingujt e të gjitha gjuhëve.

The baby sits on a parent's lap,

Foshnja ulet në gjunjet e prindit,

and we train them to turn their heads when a sound changes --

dhe ne i trajnojmëe që të kthejnë kokën kur një tingull ndryshon --

si për shembull nga "aa" ne "ii".

like from "ah" to "ee."

If they do so at the appropriate time, the black box lights up

Nëse e bëjnë këtë në kohën e duhur,

kutia e zeze ndricohet

and a panda bear pounds a drum.

dhe një ari panda qëllon daullen.

A six-monther adores the task.

Një foshnje gjashtë-muajshe e adhuron këtë detyrë.

Cfarë kemi mësuar?

What have we learned?

Well, babies all over the world

Foshnjet anë e mbanë botës

are what I like to describe as "citizens of the world."

janë - ashtu si kam dëshirë t'i përshkruaj unë

qytetarë të botës;

They can discriminate all the sounds of all languages,

ata mund t'i dallojnë të gjithë tingujt e të gjitha gjuhëve,

no matter what country we're testing and what language we're using,

s'ka rëndësi në çfarë vendi testojmë dhe cfarë gjuhe përdorim.

Dhe kjo gjë është e vecantë sepse unë e ti s'mund ta bëjmë një gjë të tillë.

and that's remarkable because you and I can't do that.

Ne jemi dëgjues të kushtëzuar nga kultura.

We're culture-bound listeners.

Ne mund të dallojmë tingujt e gjuhës sonë,

We can discriminate the sounds of our own language,

por jo ato të gjuhëve të huaja.

but not those of foreign languages.

Kështu që lind pyetja,

So the question arises: When do those citizens of the world

kur ndodh që këta qytetarë të botës

turn into the language-bound listeners that we are?

shndërrohen në dëgjues të kufizuar nga kultura sikurse jemi ne?

And the answer: before their first birthdays.

Dhe përgjigjia është: para ditëlindjes së tyre të parë.

What you see here is performance on that head-turn task

Ajo që shihni këtu është ekzekutimi i detyrës së kthimit të kokës

for babies tested in Tokyo and the United States,

për foshnjet e testuara në Tokio dhe në Shtetet e Bashkuara,

këtu në Siatëll,

here in Seattle,

as they listened to "ra" and "la" --

derisa dëgjonin "ra" dhe "la" --

sounds important to English, but not to Japanese.

tinguj të rëndësishëm për gjuhën angleze, por jo për atë japoneze.

So at six to eight months, the babies are totally equivalent.

Kështu që në moshën gjashtë deri në tetë mujore foshnjet janë krejtësisht ekuivalente.

Two months later, something incredible occurs.

Pas dy muajsh, dicka e mahnitshme ndodh.

The babies in the United States are getting a lot better,

Foshnjet në Shtetet e Bashkuara fillojnë të përmirësohen,

foshnjet në Japoni fillojnë të kenë rezultate shumë më të këqija,

babies in Japan are getting a lot worse,

por të dy grupet e foshnjeve

but both of those groups of babies are preparing for exactly the language

përgatiten për pikërisht gjuhën që do të mësojnë.

that they are going to learn.

Kështu që pyetja është, çfarë po ndodh

So the question is: What's happening during this critical two-month period?

gjatë kësaj periudhe kritike dy mujore?

This is the critical period for sound development,

Kjo është periudha për zhvillimin e tingujve,

por çfarë po ndodh atje lart?

but what's going on up there?

So there are two things going on.

Dy gjëra po ndodhin.

The first is that the babies are listening intently to us,

E para është që foshnjet po na dëgjojnë me qëllim,

and they're taking statistics as they listen to us talk --

dhe mbledhin të dhëna ndërsa po na dëgjojnë tek flasim --

po mbledhin të dhëna.

they're taking statistics.

Kështu që dëgjoni dy nëna që flasin në gjuhën e mëmës --

So listen to two mothers speaking motherese --

the universal language we use when we talk to kids --

gjuha universale që përdorim kur flasim me foshnjet --

first in English and then in Japanese.

së pari në anglisht dhe më pas në japonisht.

(Video) Ah, I love your big blue eyes --

(Video) Nëna që flet anglisht: Ah, më pëlqejnë sytë e tu të mëdhenj të kaltërt --

so pretty and nice.

kaq të bukur dhe kaq të mirë.

(Japanese)

Nëna që flet japonisht: [Në japonisht]

Patricia Kuhl: During the production of speech, when babies listen,

Patricia Kuhl: Gjatë prodhimit të fjalimit,

kur foshnjet dëgjojnë,

what they're doing is taking statistics on the language that they hear.

çfarë ata ose ato po bëjnë është që po mbledhin të dhëna

mbi gjuhën të cilën po dëgjojnë.

And those distributions grow.

Dhe ato shpërndarje statistikore rriten.

And what we've learned is that babies are sensitive to the statistics,

Dhe ajo që kemi mësuar

është që foshnjet janë të ndjeshme në lidhje me të dhënat,

and the statistics of Japanese and English are very, very different.

dhe të dhënat për japonishten në krahasim me anglishten janë shumë, shumë të ndryshme.

English has a lot of Rs and Ls.

Anglishtja ka shumë R dhe L

The distribution shows.

sic tregon edhe shpërndarja statistikore.

And the distribution of Japanese is totally different,

Dhe shpërndarja e gjuhës japoneze është krejtësisht ndryshe,

kur shohim një grup të tingujve të ndërmjetme,

where we see a group of intermediate sounds,

që njihet si R-ja japoneze.

which is known as the Japanese "R."

So babies absorb the statistics of the language

Kështu që foshnjet thithin

të dhënat e gjuhës

and it changes their brains;

dhe kjo ndryshon trurin e tyre;

it changes them from the citizens of the world

kjo i ndryshon ata ose ato nga qytetarët e botës

to the culture-bound listeners that we are.

tek dëgjuesit e kufizuar nga kultura që jemi ne.

But we as adults are no longer absorbing those statistics.

Por ne si të rritur

nuk i thithim me të dhënat e tilla.

Ne jemi të qeverisur nga përfaqësimet në kujtimet tona

We are governed by the representations in memory

that were formed early in development.

që i kemi formuluar herët në proçesin e zhvilimit.

So what we're seeing here

Kështu që ajo që shohim këtu

is changing our models of what the critical period is about.

po ndryshon modelet tona në lidhje me atë përmbajtjen e periudhës kritike.

We're arguing from a mathematical standpoint

Ne po argumentojmë nga një këndvështrim matematikor

that the learning of language material may slow down

që mësimi i materialit gjuhësor mund të ngadalësohet

when our distributions stabilize.

kur shpërndarja jonë stabilizohet.

It's raising lots of questions about bilingual people.

Po ngre shumë pyetje për njerëzit që njohin dy gjuhë.

Folësit e dy gjuhëve duhet të mbajnë dy grupe të të dhënave në mendje në të njëjtën kohë

Bilinguals must keep two sets of statistics in mind at once

dhe të kalojnë nga njëra tek tjetra,

and flip between them, one after the other,

varësisht se më kë flasin.

depending on who they're speaking to.

So we asked ourselves,

Kështu që ne pyetëm veten,

can the babies take statistics on a brand new language?

a mund të mbledhin foshnjet të dhëna për një gjuhë të re?

And we tested this by exposing American babies

Dhe ne e provuam këtë duke i ekspozuar foshnjet Amerikane

të cilat nuk kishin dëgjuar ndonjëherë një gjuhë të dytë

who'd never heard a second language

ne prani te gjuhes Mandarin, per te paren here gjate periudhes kritike.

to Mandarin for the first time during the critical period.

Ne dinim që, kur ata që dinë vetëm një gjuhë janë provuar

We knew that, when monolinguals were tested in Taipei and Seattle

në lidhje me tingujt e gjuhës Mandarin, në Taipei dhe Sietëll,

on the Mandarin sounds, they showed the same pattern.

ata shfaqen të njëjtën strukturë rezultatesh.

Six to eight months, they're totally equivalent.

6-8 muajsh, ata janë krejtësisht ekuivalent.

Pas dy muajsh, dicka e manhitëshme ndodh.

Two months later, something incredible happens.

But the Taiwanese babies are getting better, not the American babies.

Ndërsa foshnjet Taiuaneze po dalin më mirë, kjo nuk po ndodh me foshnjet Amerikane.

Cfarë bëmë është që i ekspozuam foshnjet amerikane gjatë kësaj periudhe

What we did was expose American babies, during this period, to Mandarin.

me gjuhën Mandarin.

Ishte sikur të kishin të afërm që flasin gjuhën Mandarin të vinin për vizitë për një muaj

It was like having Mandarin relatives come and visit for a month

dhe të zhvendoseshin në shtëpinë tënde

and move into your house and talk to the babies for 12 sessions.

dhe të flisnin me foshnjet për 12 seanca.

Here's what it looked like in the laboratory.

Ja se si dukej në laborator.

(Video) Folës i gjuhës Mandarin: [Mandarin]

(Mandarin)

PK: So what have we done to their little brains?

PK: Po cfarë iu kemi bërë trurëve të tyre të vegjël?

(Të qeshura)

(Laughter)

We had to run a control group to make sure

Ne duhej të kishim një grup kontrolli

that coming into the laboratory didn't improve your Mandarin skills.

në mënyrë që të siguroheshim që vetëm sepse vijnë në laborator

nuk i rriste njohuritë tua te gjuhës Mandarin.

So a group of babies came in and listened to English.

Kështu që një grup i foshnjeve vinte dhe dëgjonte tek iu flitej në anglisht.

And we can see from the graph

Dhe mund të shohim nga grafiku

that exposure to English didn't improve their Mandarin.

që ekspozimi ndaj gjuhes angleze nuk i rriste njohuritë e gjuhës Mandarin.

But look at what happened to the babies exposed to Mandarin for 12 sessions.

Po shihni se çfarë ndodhi me foshnjet

e ekspozuara ndaj gjuhës Mandarin në 12 sesione.

They were as good as the babies in Taiwan

Ishin po aq mirë sikurse foshnjet në Taiuan

who'd been listening for 10 and a half months.

të cilët kishin dëgjuar për 10 muaj e gjysëm.

What it demonstrated is that babies take statistics on a new language.

Ajo që u shfaq

është që foshnjet mbledhin të dhëna për gjuhën e re.

Whatever you put in front of them, they'll take statistics on.

Cfarëdo që të vendosësh para tyre, ato do të mbledhin të dhëna për gjuhën e re.

But we wondered what role

Por ne menduam për rolin

the human being played in this learning exercise.

që njerëzit luajnë

ne këtë ushtrim mësimi.

So we ran another group of babies in which the kids got the same dosage,

Kështu që organizuam edhe një grup të foshnjeve

në të cilin foshnjet morën të njëjtën dozë, pra të njëjtat 12 sesione,

the same 12 sessions, but over a television set.

por me anë të televiziorit

And another group of babies who had just audio exposure

dhe një grup tjetër foshnjesh të cilat dëgjonin audio

and looked at a teddy bear on the screen.

përderisa shikonin një arushe loje në ekran.

Cfarë u kemi bërë trureve të tyre?

What did we do to their brains?

What you see here is the audio result --

Ajo që shohim këtu është rezultati audio --

nuk kishte kurrfare mësimi --

no learning whatsoever --

and the video result --

dhe rezultati i videos --

no learning whatsoever.

nuk kishte kurrfare mësimi.

It takes a human being for babies to take their statistics.

Duhet një qënie njerëzore

që foshnjet të mund të mbledhin të dhëna.

The social brain is controlling

Truri shoqëror po kontrollon

kur foshnjet mbledhin të dhëna.

when the babies are taking their statistics.

Ne dëshirojmë të futemi në truret e tyre

We want to get inside the brain and see this thing happening

dhe të shohim këtë gjë ndërkohë që ndodh

as babies are in front of televisions, as opposed to in front of human beings.

ndërkohë që foshnjet janë përballë televizorit,

përkundër kur janë përballë një qënieje njerëzore.

Thankfully, we have a new machine, magnetoencephalography,

Fatmirësisht, kemi një aparat të ri,

magneto-encepalo-grafi,

që na lejon të bëjmë pikërisht këtë.

that allows us to do this.

It looks like a hair dryer from Mars.

Ngjan me një tharëse flokësh nga Marsi.

Por është krejtësisht e sigurtë,

But it's completely safe, completely noninvasive and silent.

krejtësisht jo-ndërhyrëse dhe e heshtur.

We're looking at millimeter accuracy

Synojmë saktësi me milimetrale

në lidhje me hapësirën

with regard to spatial and millisecond accuracy

dhe saktësi milimetrale

using 306 SQUIDs --

duke përdorur 306 SQUID --

këto janë pajisje me përçim shumë të lartë

these are superconducting quantum interference devices --

pajisje me ndërhyrje kuantike --

to pick up the magnetic fields that change as we do our thinking.

për të marrë fushat magnetike

që ndryshojnë ndërsa ne mendojmë.

We're the first in the world to record babies in an MEG machine

Ne jemi të parët në botë

që i përgjojmë foshnjet

në një aparat MEG

while they are learning.

ndërsa ato mësojnë.

So this is little Emma.

Kështu që kjo është Ema e vogël.

She's a six-monther.

Ajo është 6-muajshe.

And she's listening to various languages in the earphones that are in her ears.

Dhe ajo po dëgjon disa gjuhë të ndryshme

në kufjet që janë në veshët e saj.

You can see, she can move around.

Mund të shihni, ajo mund të lëvizë përreth.

We're tracking her head with little pellets in a cap,

Ne po ndjekim kokën e saj

me topëzat e vegjël në kapele,

so she's free to move completely unconstrained.

kështu që ajo është e lirë të lëvizë pa pengesë.

It's a technical tour de force.

Eshtë një udhëtim teknik me forcë.

What are we seeing?

Cfarë po shohim?

We're seeing the baby brain.

Po shohim trurin e foshnjes.

As the baby hears a word in her language, the auditory areas light up,

Kur foshnja dëgjon një fjalë në gjuhën e saj

zonat e dëgjimit ndriçohen,

and then subsequently areas surrounding it that we think are related to coherence,

dhe më pas zonat që e rrethojnë atë

që ne mendojmë që janë të lidhura me koherencën,

getting the brain coordinated with its different areas, and causality,

që koordinojnë zonat e ndryshme të trurit,

dhe efektin shkaktues,

one brain area causing another to activate.

një fushë e trurit që shkakton që një tjetër të vihet në veprim.

We are embarking on a grand and golden age of knowledge

Ne po futemi

në një epokë madhore dhe të artë

për njohuritë mbi zhvillimin e trurit të foshnjes.

about child's brain development.

We're going to be able to see a child's brain

Ne do të jemi në gjendje të shohim trurin e një fëmije

as they experience an emotion, as they learn to speak and read,

Ndërsa ai ose ajo përjeton një emocion,

Ndërsa ai ose ajo mëson të flasë dhe të lexojë,

Ndërsa ai ose ajo zgjidh një problem matematikor,

as they solve a math problem, as they have an idea.

kur atij ose asaj i lind një ide.

And we're going to be able to invent brain-based interventions

Dhe do të jemi në gjendje të shpikim ndërhyrje të bazuara në tru

për fëmijet që hasin vështirësi për të mësuar.

for children who have difficulty learning.

Just as the poets and writers described,

Ashtu sikurse poetët dhe autorët kanë përshkruar,

we're going to be able to see, I think, that wondrous openness,

mendoj që do të jemi në gjendje të shohim,

atë çiltërsi të mahnitshme,

çiltërsinë e plotë dhe komplete,

utter and complete openness, of the mind of a child.

të mendjes së një fëmije.

In investigating the child's brain,

Duke hetuar trurin e një femije,

we're going to uncover deep truths about what it means to be human,

ne do të shpalosim të vërteta të thella

në lidhje me atë se çfarë domethënie ka të qënurit njeri,

dhe në veprim e sipër,

and in the process,

we may be able to help keep our own minds open to learning

ne mund të mbajmë mendjet tona të hapura per mësim

përgjatë gjithë jetëve tona.

for our entire lives.

Thank you.

Ju faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)