Damon Horowitz: Philosophy in prison

Meet Tony. He's my student.

.تونىي توغرىلىق سۆزلەپ باقايلى، ئۇ مېنىڭ ئوقۇغۇچۇم

He's about my age,

،مەن بىلەن تەڭ دېمەتلىك

and he's in San Quentin State Prison.

ئۇ ھازىر كۇئىنتىن ئشتاتىدىكى تۈرمىدە جازا ئجرا قىلىۋاتىدۇ

When Tony was 16 years old,

،تونىي 16 ياش ۋاقتىدا

one day, one moment,

بىر كۈنى، بىر ۋاقىتتا

"It was mom's gun.

ئۇ ئاپامنىڭ تاپانچىسى ئىدى»

Just flash it, scare the guy. He's a punk.

«.تاپانچىنى ئېلىپ چىقىپ بۇ ئادەمنى قورقۇتماقچى بولدۇم، ئۇ بىر غەيرىي مودا ئىدى

He took some money; we'll take his money. That'll teach him.

.ئۇ ئازراق پۇل ئالغانىدى؛ بىز ئۇنىڭ پۇلىنى ئېلىۋالايلى. ئۇنىڭغا ساۋاق بولىدۇ

Then last minute, I'm thinking, 'Can't do this. This is wrong.'

ئەڭ ئاخىرقى مىنۇتلاردا مەن: «بۇنداق قىلساق بولمايدۇ، بۇ خاتا» دېدىم

My buddy says, 'C'mon, let's do this.'

.دوستۇم: «شۇنداق قىلايلى» دېدى

I say, 'Let's do this.'"

.مەنمۇ: «شۇنداق قىلايلى» دېدىم

And those three words, Tony's going to remember,

.تونىي بۇ گەپلەرنى مەڭگۈ ئۇنتۇپ قالمايدۇ

because the next thing he knows, he hears the pop.

.چۈنكى كىيىنكى دەقىقىدە ئۇ تاپانچا ئاۋازىنى ئاڭلىدى

There's the punk on the ground, puddle of blood.

.ئۇ غەيرىي مودا كىيىنىۋالغان كىشى يەردە قانغا مىلەنگەن ھالدا ياتاتتى

And that's felony murder --

،ئۇ قەستەن قاتىللىك جىنايىتى بىلەن مۇددەتسىز قاماققا ھۆكۈم قىلىندى

25 to life, parole at 50 if you're lucky,

ئەلۋەتتە تەلەيلىك بولسىڭىز 50 ياشتا كاپالەتكە بېرىلىشىڭىز مۇمكىن

and Tony's not feeling very lucky.

.بىراق تونىي ئۆزىنى ئۇنچە تەلەيلىك ھېس قىلمىدى

So when we meet in my philosophy class in his prison

،تۇنجى قېتىم ئۇنىڭ بىلەن تۈرمىدە مېنىڭ پەلسەپە دەرسى ۋاقتىمدا كۆرۈشكەندە

and I say, "In this class, we will discuss the foundations of ethics,"

.مەن: «بىز بۇ دەرىستە ئەڭ ئەقەللىي ئەخلاق-پەزىلەتلەرنى سۆزلەيمىز»دېدىم

Tony interrupts me.

.تونىي مېنىڭ گېپىمنى بۆلۈۋەتتى

"What are you going to teach me about right and wrong?

سىز ماڭا نېمىنىڭ توغرا ياكى خاتا ئىكەنلىكىنى قانداق ئۆگەتمەكچى؟»

I know what is wrong. I have done wrong.

.مەن نېمىنىڭ خاتا ئىكەنلىكىنى بىلىمەن، مەن خاتا ئىش قىلىپ باققان

I am told every day,

:مەن ھەر كۈنى ئۆز-ئۆزۈمگە

by every face I see, every wall I face, that I am wrong.

.ھەر كۈنى تامنى كۆرسەممۇ، ئۆزۈمنىڭ خاتا قىلغىنىمنى بىلىمەن' دەيمەن'

If I ever get out of here, there will always be a mark by my name.

.ئەگەر مەن تۈرمىدىن چىقىپ كەتسەممۇ ماڭا بىر نام ئارتىلىپ قالىدۇ

I'm a convict; I am branded 'wrong.'

'مەن بىر جىنايەتچى، نامىم بولسا 'خاتالىق

What are you going to tell me about right and wrong?"

«مۇشۇنداق تۇرسىمۇ، سىز ماڭا يەنە نېمىنىڭ توغرا، نېمىنىڭ خاتالىقىنى ئېيتماقچىمۇ؟

So I say to Tony,

:مەن تونىيغا مۇنداق دېدىم

"Sorry, but it's worse than you think.

«كەچۈرگىن، بۇئەھۋال سېنىڭ ئويلىغىنىڭدىنمۇ ناچار ئەھۋال

You think you know right and wrong?

سەن نېمىنىڭ توغرا، نېمىنىڭ خاتا ئىكەنلىكىنى بىلىمەن دەپ ئويلامسەن؟»

Then can you tell me what wrong is?

ئۇنداقتا سىز ماڭا نېمىنىڭ خاتا ئىكەنلىكىنى ئېيتىپ بېرەلەمسىز؟

No, don't just give me an example.

.ماڭا پەقەت مىساللا كەلتۈرۈپ بېرىمەن دەپ ئويلىماڭ

I want to know about wrongness itself, the idea of wrong.

.مېنىڭ پەقەت خاتالىق دېگەن مۇشۇ ئۇقۇمنىڭ ئۆز مەنىسىنى بىلگۈم بار

What is that idea?

ئۇقۇم دېگەن نېمە؟

What makes something wrong?

قانداق ئۇقۇم ئۇنىڭ خاتا ئىكەنلىكىگە سەۋەبچى بولدى؟

How do we know that it's wrong? Maybe you and I disagree.

بىز نېمىنىڭ خاتا ئىكەنلىكىنى قانداق بىلىمىز؟ بەلكىم بۇ مەسىلىدە كۆز-قارىشىمىز ئوخشىماسلىقى مۇمكىن

Maybe one of us is wrong about the wrong.

.بەلكىم بىرىمىزنىڭ خاتالىق دىگەن ئۇقۇمغا بولغان قارىشىمىز خاتا بولۇشى مۇمكىن

Maybe it's you, maybe it's me -- but we're not here to trade opinions;

.بەلكىم سىز ياكى مەن بولۇشۇم مۇمكىن -- بىراق بىز بۇ يەرگە كۆز-قارىشىمىزنى ئالماشتۇرغىلى كەلمىدۇق

everyone's got an opinion.

.ھەممە ئادەمنىڭ ئۆزىگە چۇشلۇق كۆز-قارىشى بار

We are here for knowledge.

.بىز بۇ يەرگە بىلىم ئۈچۈن كەلدۇق

Our enemy is thoughtlessness. This is philosophy."

«.بىزنىڭ دۈشمىنىمىز- تەپەككۇر قىلماسلىقتۇر، مانا بۇ پەلسەپە

And something changes for Tony.

.تونىيدا ئۆزگىرىش بولدى

"Could be I'm wrong. I'm tired of being wrong.

«.بەلكىم مەن خاتا قىلغان بولۇشۇم مۇمكىن، مېنىڭ ئەمدى خاتالاشقۇم يوق

I want to know what is wrong.

.مېنىڭ نېمىنىڭ خاتا ئىكەنلىكىنى بىلگۈم بار

I want to know what I know."

.مېنىڭ ئۆزۈمنىڭ ئىدىيىسىنى بىلگۈم بار»

What Tony sees in that moment is the project of philosophy,

.تونىي شۇ ۋاقىتتا نېمىنىڭ پەلسەپە ئىكەنلىكىنى ئۇقۇپ يەتتى

the project that begins in wonder --

-- پەلسەپە ئىزدىنىشتىن باشلىنىدۇ

what Kant called "admiration and awe

كانت ئېيتقاندەك: 《ھۆرمەت ۋە ئىززەت

at the starry sky above and the moral law within."

چاقناپ تۇرغان ئاسمانغا ئوخشاش، قانۇن ئېڭى مەڭگۈ چاقنايدۇ》

What can creatures like us know of such things?

ئىنسانلارنىڭ بۇنىڭغا بولغان چۈشەنچىسى قانچىلىكتۇ؟

It is the project that always takes us back to the condition of existence --

-- پەلسەپە بىزنى دائىم كۆرۈلۈۋاتقان مەسىلىلەرنىڭ ئالدىغا ئېلىپ بارالايدۇ

what Heidegger called "the always already there."

خۇددى خېيدىگېر ئېيتقاندەك: 《ئۇ دائىم مەۋجۇتتۇر》

It is the project of questioning what we believe and why we believe it --

-- بۇ بولسا بىزنىڭ زادى نېمىگە نېمە ئۈچۈن ئىشىندىغانلىقىمىزنىڭ گۇمانىدۇر

what Socrates called "the examined life."

.بۇ دەل سوقراتنىڭ «سىناقلاردىن ئۆتكەن ھايات» دېگىنىدۇر

Socrates, a man wise enough to know that he knows nothing.

.سوقرات ئۆزىنىڭ ھېچنىمىنى بىلمەيدىغانلىقىنى بىلگەن دانا كىشى

Socrates died in prison,

.سوقرات تۈرمىدە ئۆلگەن

his philosophy intact.

.بىراق ئۇنىڭ پەلسەپىسى مەڭگۈ ئۆلمەيدۇ

So Tony starts doing his homework.

.تونىي يەنە تەپەككۇر قىلىشقا باشلىدى

He learns his whys and wherefores, his causes and correlations,

ئۇ ئۆزىنىڭ كىم ئىكەنلىكىنى، سەۋەبى ۋە نەتىجىلىرىنى

his logic, his fallacies.

.لوگىكا ۋە تەسەۋۋۇرلىرىنى بىلىپ يەتتى

Turns out, Tony's got the philosophy muscle.

نەتىجىدە تونىيدا پەلسەپىگە بولغان تونۇش پەيدا بولدى

His body is in prison, but his mind is free.

.ئۇنىڭ تېنى تۈرمىدە بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ تەپەككۇرى ئەركىن ئىدى

Tony learns about the ontologically promiscuous,

تونىي ئادەمنىڭ مۇرەككەپلىكىنى

the epistemologically anxious,

ئەندىشىسىزلىك ئېڭىنى

the ethically dubious, the metaphysically ridiculous.

ئەخلاقىي گۇمانلىق نەزىرى ۋە تاشقى نىسبەت نەزىرىنى چۈشەندى

That's Plato, Descartes, Nietzsche

ئۇلار بولسا ئەپلاتون، دىسكارتىز، نېتزى

and Bill Clinton.

ھەم بىل كىلىنتونىڭ نەزەرىيىلىرى ئىدى

So when he gives me his final paper,

ئۇ ئەڭ ئاخىرىدا ماڭا تاپشۇرغان مەۋسۈملۈك ماقالىسىدە

in which he argues that the categorical imperative

مۇقەررەر بۇيرۇقنىڭ

is perhaps too uncompromising

كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى زىددىيەتلەرنى بىر تەرەپ قىلىشتىكى

to deal with the conflict that affects our everyday

.تەسىرى توغرىلىق توختالغان ئىدى

and challenges me to tell him

ھەمدە مەندىن مۇشۇ مۇقەرەرلىك بىلەن

whether therefore we are condemned to moral failure,

ئەخلاقىمىزنىڭ مەغلۇپ بولىدىغان ياكى بولمايدىغانلىقىنى دەپ بېرىشىمنى سورىغان ئىدى

I say, "I don't know.

،مەن: «بىلمەيمەن

Let us think about that."

.بىز بىرلىكتە ئويلىنىپ باقايلى» دەپ جاۋاپ بەردىم

Because in that moment, there's no mark by Tony's name;

چۈنكى شۇ دەقىقىدە، تونىيغا ھېچقانداق نام بېرىلمىگەنىدى؛

it's just the two of us standing there.

بىز پەقەت ئىككىمىزلا قالغانىدۇق

It is not professor and convict,

پروفېسسور بىلەن جىنايەتچى

it is just two minds ready to do philosophy.

پەقەتلا پەلسەپىگە ئىنتىلدىغان ئىككى ئادەم

And I say to Tony,

مەن تونىيغا

"Let's do this."

《مۇشۇنداق قىلايلى》 دېدىم

Thank you.

!رەھمەت

(Applause)

(ئالقىش ساداسى)