Damon Horowitz: Philosophy in prison

Tłumaczenie: Monika Sulima Korekta: Rysia Wand

Meet Tony. He's my student.

Poznajcie Tony'ego - to mój student.

He's about my age,

Jest mniej więcej w moim wieku

and he's in San Quentin State Prison.

i jest w stanowym więzieniu w San Quentin.

When Tony was 16 years old,

Kiedy Tony miał 16 lat,

one day, one moment,

pewnego razu...

"It was mom's gun.

"'To był pistolet mojej mamy.

Just flash it, scare the guy. He's a punk.

Postrasz gościa. To gnojek.

He took some money; we'll take his money. That'll teach him.

Skroił trochę kasy. Teraz my go skroimy. Dostanie nauczkę.'

Then last minute, I'm thinking, 'Can't do this. This is wrong.'

W ostatniej chwili myślę : 'Nie mogę tak.'.

My buddy says, 'C'mon, let's do this.'

Kumpel mówi : 'No, dawaj'.

I say, 'Let's do this.'"

Ja mówię 'Do roboty'.

And those three words, Tony's going to remember,

Te dwa słowa Tony zapamiętał,

because the next thing he knows, he hears the pop.

bo zaraz potem usłyszał huk.

There's the punk on the ground, puddle of blood.

Gnojek leży na ziemi w kałuży krwi.

And that's felony murder --

Morderstwo - od 25 lat do dożywocia,

25 to life, parole at 50 if you're lucky,

jeśli masz fart - zwolnienie warunkowe w wieku 50 lat,

and Tony's not feeling very lucky.

ale Tony jest pechowcem.

So when we meet in my philosophy class in his prison

Spotkaliśmy się w więzieniu na zajęciach z filozofii.

and I say, "In this class, we will discuss the foundations of ethics,"

Mówię, że będziemy omawiać podstawy etyki.

Tony interrupts me.

Tony przerywa mi.

"What are you going to teach me about right and wrong?

"Ty chcesz mnie uczyć, co to jest dobro i zło?

I know what is wrong. I have done wrong.

Znam zło. Robiłem je.

I am told every day,

Każdego dnia, każda twarz

by every face I see, every wall I face, that I am wrong.

każda ściana mówi mi, że się pomyliłem.

If I ever get out of here, there will always be a mark by my name.

Nazwet jeśli stąd wyjdę, zawsze będę naznaczony.

I'm a convict; I am branded 'wrong.'

Jestem więźniem. Mam nalepkę 'zły'.

What are you going to tell me about right and wrong?"

Co ty możesz mi powiedzieć?".

So I say to Tony,

Mówię do Tony'ego,

"Sorry, but it's worse than you think.

"Przykro mi, ale jest gorzej niż myślisz.

You think you know right and wrong?

Sądzisz, że wiesz, co jest dobre a co złe?

Then can you tell me what wrong is?

Możesz więc powiedzieć mi, co to jest zło ?

No, don't just give me an example.

Nie podawaj po prostu przykładu.

I want to know about wrongness itself, the idea of wrong.

Chcę znać zło samo w sobie, jego ideę.

What is that idea?

Na czym ta idea polega?

What makes something wrong?

Przez co rzeczy stają się złe?

How do we know that it's wrong? Maybe you and I disagree.

Jak rozpoznać zło? Może się nie zgadzamy?

Maybe one of us is wrong about the wrong.

Być może jeden z nas myli się co do zła.

Maybe it's you, maybe it's me -- but we're not here to trade opinions;

Może ty, a może ja. Nie zajmujemy się tu

everyone's got an opinion.

wymianą poglądów; każdy jakieś ma.

We are here for knowledge.

Jesteśmy tutaj dla wiedzy.

Our enemy is thoughtlessness. This is philosophy."

Nasz wróg to bezmyślność. To właśnie jest filozofia".

And something changes for Tony.

Coś zmieniło się w Tonym.

"Could be I'm wrong. I'm tired of being wrong.

"Być może mylę się. Nie chcę już być zły.

I want to know what is wrong.

Chcę wiedzieć, co jest złe.

I want to know what I know."

Chcę wiedzieć, co wiem."

What Tony sees in that moment is the project of philosophy,

Tony dostrzegł właśnie model filozofii,

the project that begins in wonder --

który zaczyna się od ciekawości.

what Kant called "admiration and awe

To budzące podziw i cześć Kanta

at the starry sky above and the moral law within."

"niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie".

What can creatures like us know of such things?

Cóż my możemy o tym wiedzieć?

It is the project that always takes us back to the condition of existence --

Tutaj zawsze powracamy do warunków egzystencji,

what Heidegger called "the always already there."

tego, co Heidegger nazwał "byciem w świecie."

It is the project of questioning what we believe and why we believe it --

Kwestionujemy w co i dlaczego wierzymy.

what Socrates called "the examined life."

Sokrates nazwał to "życiem przebadanym".

Socrates, a man wise enough to know that he knows nothing.

Był dość mądry by wiedzieć, że nic nie wie.

Socrates died in prison,

Sokrates umarł w więzieniu

his philosophy intact.

nie zmieniwszy swojej filozofii.

So Tony starts doing his homework.

Tony zaczyna odrabiać prace domowe.

He learns his whys and wherefores, his causes and correlations,

Uczy się o przyczynach i zależnościach,

his logic, his fallacies.

swojej logice i błędnych przekonaniach.

Turns out, Tony's got the philosophy muscle.

Tony jest zdolnym uczniem.

His body is in prison, but his mind is free.

Ciałem jest w więzieniu, ale umysłem na wolności.

Tony learns about the ontologically promiscuous,

Tony uczy się o ontologicznie rozwiązłych,

the epistemologically anxious,

epistemologicznie bojaźliwych,

the ethically dubious, the metaphysically ridiculous.

etycznie wątpliwych i metafizycznie absurdalnych.

That's Plato, Descartes, Nietzsche

To Platon, Kartezjusz, Nietzsche i Bill Clinton.

and Bill Clinton.

To Platon, Kartezjusz, Nietzsche i Bill Clinton.

So when he gives me his final paper,

W swojej pracy semestralnej dowodzi,

in which he argues that the categorical imperative

że imperatyw kategoryczny

is perhaps too uncompromising

jest chyba zbyt sztywny,

to deal with the conflict that affects our everyday

by odnosić się do codziennych konfilktów

and challenges me to tell him

i rzuca mi wyzwanie:

whether therefore we are condemned to moral failure,

czy wobec tego jesteśmy skazani na moralny upadek?

I say, "I don't know.

Odpowiadam: "Nie wiem.

Let us think about that."

Zastanówmy się nad tym".

Because in that moment, there's no mark by Tony's name;

W tym momencie Tony nie jest naznaczony,

it's just the two of us standing there.

jesteśmy tam tylko my.

It is not professor and convict,

Nie ma profesora i więźnia,

it is just two minds ready to do philosophy.

są dwa umysły gotowe do rozważań nad filozofią.

And I say to Tony,

Mówię do Tony'ego,

"Let's do this."

"Do roboty."

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)