Aomawa Shields: How we'll find life on other planets | TED

Translator: Marigona Morina Reviewer: Helena Bedalli

I am in search of another planet in the universe where life exists.

Jam në kërkim të një planeti tjetër në universin tonë ku jeta ekziston.

I can't see this planet with my naked eyes

Nuk mund ta shoh këtë planet me sy të zhveshur

or even with the most powerful telescopes

madje as edhe me teleskopët më të fuqishëm

we currently possess.

që posedojmë momentalisht.

But I know that it's there.

Por e di se është aty.

And understanding contradictions that occur in nature

Kuptimi i kontradiktave që paraqiten në natyrë

will help us find it.

do të na ndihmojë që ta gjejmë atë.

On our planet,

Në planetin tonë,

where there's water, there's life.

aty ku ka ujë, ka edhe jetë.

So we look for planets that orbit at just the right distance

Andaj kërkojmë planete që sillen pikërisht në distancën e duhur

from their stars.

nga yjet e tyre.

At this distance,

Në këtë distancë

shown in blue on this diagram for stars of different temperatures,

të paraqitur me të kaltër në këtë diagram, për yjet e temperaturave të ndryshme

planets could be warm enough for water to flow on their surfaces

planetet mund të ngrohen mjaftueshëm që të qarkullojnë ujin në siperfaqen e tyre

as lakes and oceans

si liqene dhe oqeane

where life might reside.

ku jeta eshte e mundur.

Some astronomers focus their time and energy on finding planets

Disa astronautë fokusojnë kohën dhe energjinë e tyre në gjetjen e planeteve

at these distances from their stars.

nga këto distanca prej yjeve.

What I do picks up where their job ends.

Puna ime fillon aty ku puna e tyre përfundon.

I model the possible climates of exoplanets.

Unë modeloj klima të mundshme të ekzoplaneteve.

And here's why that's important:

Dhe ja pse kjo është e rëndësishme:

there are many factors besides distance from its star

ka shumë faktorë pos distancës nga yjet

that control whether a planet can support life.

që kontrollojnë nese ai planet mundëson jetën apo jo.

Take the planet Venus.

Merrni si shembull planetin Afërdita.

It's named after the Roman goddess of love and beauty,

Eshtë quajtur sipas hyjneshës romane të dashurisë dhe bukurisë,

because of its benign, ethereal appearance in the sky.

për shkak të paraqitjes së lehte eterike të saj në qiell.

But spacecraft measurements revealed a different story.

Por anijet kozmike kanë shpalosur nje histori tjetër.

The surface temperature is close to 900 degrees Fahrenheit,

Temperatura e sipërfaqes është rreth 900 gradë Fahrenheit,

500 Celsius.

500 gradë Celcius.

That's hot enough to melt lead.

E cila është mjaft e ngrohtë për të shkrirë plumbin.

Its thick atmosphere, not its distance from the sun, is the reason.

Atmosfera e tij e dendur, dhe jo distanca e tij nga dielli, është arsyeja.

It causes a greenhouse effect on steroids,

Ajo shkakton efekt sere në asteroidet

trapping heat from the sun and scorching the planet's surface.

duke zënë nxehtësinë nga dielli dhe duke djegur sipërfaqen e planetit.

The reality totally contradicted initial perceptions of this planet.

Realiteti kundërshton krejtësisht perceptimin fillestar për këtë planet.

From these lessons from our own solar system,

Nga këto mësime prej sistemit tonë diellor,

we've learned that a planet's atmosphere

ne kemi mësuar se atmosfera e një planeti

is crucial to its climate and potential to host life.

është thelbësore për klimën e tij dhe potencialit për të mirëpritur jetën.

We don't know what the atmospheres of these planets are like

Ne nuk e dimë se si janë atmosferat e këtyre planeteve

because the planets are so small and dim compared to their stars

sepse planetet janë aq të vogla dhe të zbehta krahasuar me yjet e tyre

and so far away from us.

dhe shumë larg prej nesh.

For example, one of the closest planets that could support surface water --

P.sh. një nga planetet më të afërt që do të mund të kishte ujin ne sipërfaqe

it's called Gliese 667 Cc --

quhet Gliese 667 Cc --

such a glamorous name, right, nice phone number for a name --

emër joshës, apo jo? Numër i mirë telefoni për emër--

it's 23 light years away.

është larg 23 vjet drite.

So that's more than 100 trillion miles.

Pra që është më shumë se 100 trilion milje.

Trying to measure the atmospheric composition

Të provojmë të masim kompozimin atmosferik

of an exoplanet passing in front of its host star is hard.

e një ekzoplaneti që kalon para yjeve të tij, është e vështirë.

It's like trying to see a fruit fly

Është sikur të provojmë të shohim një mizë frutash

passing in front of a car's headlight.

duke kaluar para dritave të veturës.

OK, now imagine that car is 100 trillion miles away,

Ok, tani imagjinoni sikur vetura është larg 100 trilion milje.

and you want to know the precise color of that fly.

dhe ju doni të dini ngjyrën e saktë të asaj mize.

So I use computer models

Prandaj unë përdor modele kompjuterike

to calculate the kind of atmosphere a planet would need

për të llogaritur llojin e atmosferës që do t'i nevojitej planetit

to have a suitable climate for water and life.

që të ketë klimë të përshtatshme për ujë dhe jetë.

Here's an artist's concept of the planet Kepler-62f,

Ja një koncept artisti për planetin Kepler-62f,

with the Earth for reference.

me planetin Tokë si referencë.

It's 1,200 light years away,

Është larg 1,200 vjet drite

and just 40 percent larger than Earth.

dhe vetëm 40 përqind më i madh se planeti Tokë.

Our NSF-funded work found that it could be warm enough for open water

Kërkimi yne ka gjetur se mund të jetë ngrohtë mjaftueshëm për ujin e hapur

from many types of atmospheres and orientations of its orbit.

edhe me lloje te ndryshme atmosferash dhe orientimesh të orbitës së tij.

So I'd like future telescopes to follow up on this planet

Andaj do të doja që teleskopët e ardhshëm të vazhdojnë me këtë planet

to look for signs of life.

për të kerkuar shenja jete.

Ice on a planet's surface is also important for climate.

Akulli në sipërfaqen e planetit është gjithashtu i rëndësishem për klimën.

Ice absorbs longer, redder wavelengths of light,

Akulli thith valë më të gjata dhe më të kuqe drite

and reflects shorter, bluer light.

dhe reflekton dritë më të shkurtër dhe më të kaltër.

That's why the iceberg in this photo looks so blue.

Kjo është pse ajsbergu në këtë foto duket kaq i kaltër.

The redder light from the sun is absorbed on its way through the ice.

Drita më e kuqe nga Dielli absorbohet gjatë rrugës se saj përmes akullit.

Only the blue light makes it all the way to the bottom.

Vetëm drita e kaltër ia del deri në fund.

Then it gets reflected back to up to our eyes

Pastaj reflektohet prapa tek sytë tanë

and we see blue ice.

dhe ne shohim akull të kaltër.

My models show that planets orbiting cooler stars

Mostrat e mia tregojnë se planetet që sillen rreth yjeve më të ftohta

could actually be warmer than planets orbiting hotter stars.

mund të jenë më të ngrohta se planetet që sillen rreth yjeve më të ngrohta.

There's another contradiction --

Ka edhe një kontradiktë --

that ice absorbs the longer wavelength light from cooler stars,

se akulli absorbon valë më të gjata drite nga yjet e ftohta,

and that light, that energy, heats the ice.

dhe se ajo dritë, ajo energji, e ngroh akullin.

Using climate models to explore

Përdorimi i mostrave klimatike për të eksploruar

how these contradictions can affect planetary climate

se si këto kontradikta mund të kenë ndikim në klimën e planetëve

is vital to the search for life elsewhere.

është kyç për kërkimin e jetës diku tjetër.

And it's no surprise that this is my specialty.

Dhe nuk është surprize qe e kam zgjedhur si specialitetin tim.

I'm an African-American female astronomer

Jam astronaute femër afriko-amerikane

and a classically trained actor

dhe aktore e trajnuar klasike.

who loves to wear makeup and read fashion magazines,

që adhuron të bëj grim dhe të lexoj revista mode,

so I am uniquely positioned to appreciate contradictions in nature --

pra jam e pozicionuar në mënyrë unike për të vlerësuar kontradiktat në natyrë --

(Laughter)

(Te qeshura)

(Applause)

(Duartrokitje)

... and how they can inform our search for the next planet where life exists.

... dhe si mund të ndihmojnë hulumtimin tonë për planetin tjetër ku jeta ekziston.

My organization, Rising Stargirls,

Organizata ime, Rising Stargirls,

teaches astronomy to middle-school girls of color,

u jep mësim astronomie vajzave me ngjyrë të shkollave tetëvjecare

using theater, writing and visual art.

duke përdorur teatrin, shkrimin dhe artin vizual.

That's another contradiction -- science and art don't often go together,

Një tjetër kontradikte - shkenca dhe arti nuk shkojnë shpesh bashkë

but interweaving them can help these girls bring their whole selves

por gërshetimi i tyre mund t'i ndihmojë këto vajza që të nxjerrin veten e tyre

to what they learn,

për të mësuar

and maybe one day join the ranks of astronomers

dhe ndoshta një ditë për t'ju bashkuar listës së astronautëve,

who are full of contradictions,

të cilët janë plot me kontradikta,

and use their backgrounds to discover, once and for all,

dhe te përdorin kualifikimin e tyre për të zbuluar, njëherë dhe përgjithmonë,

that we are truly not alone in the universe.

që ne me të vërtetë nuk jemi të vetmit në univers.

Thank you.

Ju faleminderit

(Applause)

(Durtrokitje)