Aomawa Shields: How we'll find life on other planets | TED

Translator: Wafa Edris Reviewer: Daban Q Jaff

I am in search of another planet in the universe where life exists.

لەم گەردوونەدا، بە شوێن هەسارەیەکدا دەگەڕێم ژیانی لەسەر بێت.

I can't see this planet with my naked eyes

بە چاویی ئاسایم ناتوانم ئەو هەسارەیە ببینم

or even with the most powerful telescopes

یان بە زۆرینەی تەلیسکۆپە بە هێزەکان

we currently possess.

کە، تا ئێستا هەمانە.

But I know that it's there.

بەڵام، دڵنیام بوونی هەیە.

And understanding contradictions that occur in nature

و تێگەیشتنی دژێتیەکان کە لە سرووشت ڕوودەدات

will help us find it.

یارمەتی دۆزینەوەی دەدات.

On our planet,

لە هەسارەکەماندا،

where there's water, there's life.

لە کوێ ئاو هەبێت ژیانیش هەیە.

So we look for planets that orbit at just the right distance

کەواتە، لە هەسارەیەک دەگەڕێن کە لە دووری پێویست

from their stars.

لە ئەستێرەکەیەوە بخولێتەوە.

At this distance,

لەم دووریەدا،

shown in blue on this diagram for stars of different temperatures,

ئەستێرە پلە گەرمییە جیاوازەکان بە ڕەنگی شین لە هێڵکاریەکەدا دەردەکەون.

planets could be warm enough for water to flow on their surfaces

هەسارەکان دەکرێت بە شێوەیەک گەرم ببن کە ئاو لە رووی هەڵدەقوڵێت

as lakes and oceans

وەک دەریاچە و زەریاکان

where life might reside.

کە، گونجاوە بۆ ژیانکردن.

Some astronomers focus their time and energy on finding planets

بەشێک لە گەردوونناسەکان کات و وزەیان لە دۆزینەوەی هەسارەکان بەسەر دەبەن

at these distances from their stars.

لەو دووریەی لە ئەستێرەکانەوە.

What I do picks up where their job ends.

کاری من تەواوکەری کاری ئەو گەردوون ناسانەیە.

I model the possible climates of exoplanets.

نموونەی ئاووهەوای لەبار لە هەسارەکانی دەرەوە دروست دەکەم.

And here's why that's important:

ئەمەش گرینگی ئەم کارە:

there are many factors besides distance from its star

سەڕەڕای دووری لە هەسارەکەیەوە، هۆکاری تر هەن

that control whether a planet can support life.

کە ئایا ژیان لەسەر هەسارەیەک بوونی هەیە.

Take the planet Venus.

بۆ نموونە، زوهرە.

It's named after the Roman goddess of love and beauty,

بە ناوی خودای خۆشەویستی و جوانی ڕۆمیەوە نراوە.

because of its benign, ethereal appearance in the sky.

بە هۆی چاکەکاری و نەرم و نیانی دەرکەووتنی لە ئاسمان.

But spacecraft measurements revealed a different story.

بەڵام، لێکۆڵینەوەی کەشتییە ئاسمانیەکان چیرۆکی پێچەوانە دەگێڕنەوە.

The surface temperature is close to 900 degrees Fahrenheit,

پێوانەی گەرمی ڕووکارەکەی نزیکە لە ۹۰۰ پلەی فەهرەنهایتی.

500 Celsius.

٥۰۰ ی پلەی سیلیزی.

That's hot enough to melt lead.

بەڕادەیەک گەرمە کە قوڕقوشم بتوێنێتەوە.

Its thick atmosphere, not its distance from the sun, is the reason.

بەهۆی زۆری پلەی گەرمیەوەیە نەک دووری لە خۆرەوە.

It causes a greenhouse effect on steroids,

دەبێتە هۆی گلدانەوەی گەرمی،

trapping heat from the sun and scorching the planet's surface.

گەرمی خۆر گل دەداتەوە و ڕووکارەکەی دەسووتێت.

The reality totally contradicted initial perceptions of this planet.

ڕاستیەکە بە تەواوەتی پێچەوانەی پێشبینیە سەرەتایەکانمانە دەربارەی ئەو هەسارەیە.

From these lessons from our own solar system,

لەم وانانەی سیستەمی خۆرکەماندا،

we've learned that a planet's atmosphere

فێر بووین کە بەرگە هەوای هەر هەسارەیەک

is crucial to its climate and potential to host life.

ڕۆڵێکی گرینگی هەیە لە دروست کردنی ئاووهەوا و ژیان لەسەر هەسارە.

We don't know what the atmospheres of these planets are like

شێوەی بەرگە هەوای ئەو هەسارانە نازانین

because the planets are so small and dim compared to their stars

چونکە، هەسارەکان زۆرر بچووک و تاریکن بە بەراورد بە ئەستێرەکەیانەوە

and so far away from us.

و لێمان دوورن.

For example, one of the closest planets that could support surface water --

بۆ نموونە، یەکێک لە هەسارە هەرە نزیکەکان کە ئەگەری هەبوونی ئاوی ڕووکاری هەیە

it's called Gliese 667 Cc --

پێی دەگوترێتGliese 667Cc

such a glamorous name, right, nice phone number for a name --

ناوێکی دڵڕفێن و ژمارەی جوانن بۆ ناو

it's 23 light years away.

۲۳ ساڵی ڕووناکی دوورە.

So that's more than 100 trillion miles.

واتا زیاترە ۱۰۰ تریلیۆن میل.

Trying to measure the atmospheric composition

هەوڵدان بۆ شیکردنەوەی پێکهاتەکانی بەرگە هەوای

of an exoplanet passing in front of its host star is hard.

هەسارەکانی دەرەوە لەکاتی تێپەربوونی بە لای ئەستێرەکەی، قورسە.

It's like trying to see a fruit fly

وەک فڕینی مێرووە

passing in front of a car's headlight.

لە ژێر ڕووناکی پێشەوەی ئۆتۆمبێل.

OK, now imagine that car is 100 trillion miles away,

باشە، ئێستا وێنای دووری ئۆتۆمبێلەکە لە دووری ۱۰۰ تریلیۆن میل بکە،

and you want to know the precise color of that fly.

و دەتەوێت بەتەواوی ڕەنگی مێرووەکە بزانیت.

So I use computer models

بۆ ئەمە، وێنەی کۆمپیتەری بەکاردەهێنم

to calculate the kind of atmosphere a planet would need

بۆ دیاریکردنی بەرگە هەوای گونجاو کە هەسارەیەک پێویستیەتی

to have a suitable climate for water and life.

بۆ هەبوونی کەشێکی گونجاوی ئاو و ژیان.

Here's an artist's concept of the planet Kepler-62f,

ئەمە وێنەیەکی هونەری هەسارەی Kepler-62f ە،

with the Earth for reference.

لە سەر زەویەوە گیراوە.

It's 1,200 light years away,

۱۲۰۰ ساڵی ڕووناکی دوورە،

and just 40 percent larger than Earth.

هەروەها نزیکی سەدا ٤۰ لە زەوی گەورەترە

NSF دەریخستووە کە گەرمیەکەی گونجاوە بۆ هەبوونی ئاوی سەر ڕووکەش

Our NSF-funded work found that it could be warm enough for open water

from many types of atmospheres and orientations of its orbit.

لە زۆربەی جۆری بەرگەهەواکانی و ڕێکخستنەکان لە خولگەکەی.

So I'd like future telescopes to follow up on this planet

هیوادارم تەلیسکۆبەکانی داهاتوو چاودێری ئەو هەسارەیە بکەن

to look for signs of life.

بۆ گەڕان بۆ نیشانەی هەبوونی ژیان.

Ice on a planet's surface is also important for climate.

هەبوونی بەفر لە ڕووکاری هەسارەیەک گرینگە بۆ ئاووهەواکەی.

Ice absorbs longer, redder wavelengths of light,

بەفر ڕووناکیە شەپۆل درێژترەکان و سورترەکان هەڵدەمژێت،

and reflects shorter, bluer light.

و شەپۆلە کورتر و شینترەکان دەداتەوە.

That's why the iceberg in this photo looks so blue.

بۆیە چیایی بەفرینەکەی ئەم وێنەیە شینە.

The redder light from the sun is absorbed on its way through the ice.

ڕەنگە سورەکەی خۆر لە لایەن بەفرەکەوە هەڵمژران.

Only the blue light makes it all the way to the bottom.

تەنها ڕەنگی شین دەگات بە بنکەکه.

Then it gets reflected back to up to our eyes

پاشان، دەدرێتەوە بە ئاراستەی چاومان

and we see blue ice.

و، بەفری شین دەبینین.

نموونەکانم دەریدەخەن ئەو هەسارانەی لە دەوری ئەستێرەی سارتر دەخولێنەوە

My models show that planets orbiting cooler stars

could actually be warmer than planets orbiting hotter stars.

لەوانەی گەرمتر بێت لە هەسارەیەک کە بە دەوری ئەستێرەی گەرمتر دەخولێتەوە.

There's another contradiction --

دژێیەتیەکی تر هەیە...

that ice absorbs the longer wavelength light from cooler stars,

ئەویش، بەفر درێژیە شەپۆلی درێژتر دەمژێت لە ئەستێرە ساردترەکان،

and that light, that energy, heats the ice.

و ئەو ڕووناکی، ئەو وزەیە بەفرەکە گەرم دەکەن.

Using climate models to explore

بەکارهێنانی ئەو نموونانە لە تێگەیشتنی

how these contradictions can affect planetary climate

کاریگەری ئەو دژێیەتیانە لەسەر ئاووهەوای هەسارەکان

is vital to the search for life elsewhere.

زۆر گرینگن لە گەڕان بەداوای ژیان لە شوێنێکی تر.

And it's no surprise that this is my specialty.

سەرسوڕمانی ناوێت کە ئەمە بواری مننە،

I'm an African-American female astronomer

من ئافرەتێکی گەردوون ناسێکی ئەفریقی-ئەمریکیم

and a classically trained actor

و، بە شێوەیەکی کلاسیکی ڕۆڵگێڕێکی ڕاهێنراوم

who loves to wear makeup and read fashion magazines,

کە ئارەزووی لە مکیاج کردن و خوێندنەوەی گۆڤارەکانی مۆدەیە،

so I am uniquely positioned to appreciate contradictions in nature --

کەواتە توانایەکی بێهاتای تێگەیشتنم لە دژێیەتیەکانی سروشت هەیە...

(Laughter)

(پێکەنین)

(Applause)

(چەپڵە لێدان)

... and how they can inform our search for the next planet where life exists.

و، چۆن توێژینەوەکانمان بۆ هەسارەی ژیان لەسەر دەگوازنەوە.

My organization, Rising Stargirls,

ڕێخراوەکەم، کچانی ئەستێرەی سەرکەوتوو

teaches astronomy to middle-school girls of color,

گەردوون ناسی بە کچانی خوێندنگایەکی ناوەندی هەمەڕەنگ دەڵێنەوە

using theater, writing and visual art.

شانۆ، نوسین و هونەری بینراو بەکاردەهێنن.

That's another contradiction -- science and art don't often go together,

ئەمە دژ بە یەکێکی ترە. زانست و هونەر پێکەوە ناگونجێن.

but interweaving them can help these girls bring their whole selves

ئەم هەمەچەشنیە یارمەتی ئەو کچانە دەدات بە گەیشت بە زانکۆی خوازیار

to what they learn,

بەوەی کە فێری بوون

and maybe one day join the ranks of astronomers

لەوانەیە ڕۆژیک ببنە بەشێک لە گەردوون ناسان

who are full of contradictions,

کە، پڕە لە دژێیەتی

and use their backgrounds to discover, once and for all,

ئەزموونەکەیان بۆ دوزینەوە، بۆ یەک جار و هەمووان،

that we are truly not alone in the universe.

کە تەنها ئێمە لە گەردوون ناژین.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵە لێدان)