The next outbreak? We’re not ready | Bill Gates | TED

Translator: Luan Morina Reviewer: Besiana Zekaj

When I was a kid,

Kur isha fëmijë,

the disaster we worried about most was a nuclear war.

rreziku më i madh të cilit i druheshim ishte një luftë bërthamore.

That's why we had a barrel like this down in our basement,

Ja pse mbanim në bodrum një fuçi si kjo,

filled with cans of food and water.

të mbushur me ushqime dhe ujë.

When the nuclear attack came,

Kur të ndodhte sulmi bërthamor

we were supposed to go downstairs, hunker down, and eat out of that barrel.

do të shkonim në bodrum, do të uleshim poshtë, e do të ushqeheshim nga ajo fuçi.

Today the greatest risk of global catastrophe

Sot, rreziku më i madh i një katastrofe globale

doesn't look like this.

nuk duket kështu.

Instead, it looks like this.

Por, duket kështu

If anything kills over 10 million people in the next few decades,

Nëse do të ketë ndonjë shkak për vdekjen e 10 milion njerëzve në dekadat e ardhshme

it's most likely to be a highly infectious virus

me shumë mundësi do të jetë një virus shumë infektiv

rather than a war.

e jo një luftë.

Not missiles, but microbes.

Jo raketa, por mikrobe.

Now, part of the reason for this is that

Një nga arsyet pse kjo ndodh është

we've invested a huge amount in nuclear deterrents.

se ne kemi investuar një shumë të madhe në parandalimin e sulmeve bërthamore.

But we've actually invested very little in a system to stop an epidemic.

Por kemi investuar shumë pak në sisteme për parandalimin e epidemive.

We're not ready for the next epidemic.

Nuk jemi gati për epideminë e rradhës.

Let's look at Ebola.

Le të shohim Ebolën.

I'm sure all of you read about it in the newspaper,

Jam i sigurt se të gjithë ju keni lexuar për të nëpër gazeta,

lots of tough challenges.

shumë sfida të vështira.

I followed it carefully through the case analysis tools

E kam ndjekur me kujdes duke përdorur mjete për analiza të rasteve

we use to track polio eradication.

të cilat i përdorim për çrrënjosjen e polios.

And as you look at what went on,

Dhe kur e shihni se si eci procesi,

the problem wasn't that there was a system that didn't work well enough,

problemi nuk ishte që nuk kishte sistem që nuk funksionoi mjaft mirë,

the problem was that we didn't have a system at all.

problemi ishte që ne nuk kishim fare sistem.

In fact, there's some pretty obvious key missing pieces.

Në fakt, mungonin disa gjëra themelore.

We didn't have a group of epidemiologists ready to go, who would have gone,

Ne nuk kishim një grup epidemiologësh të gatshëm, të cilët do të shkonin,

seen what the disease was, seen how far it had spread.

të shihnin çfarë sëmundje ishte, sa ishte zgjeruar.

The case reports came in on paper.

Raportet e rastit vinin në letra.

It was very delayed before they were put online

Vonoheshin shumë para se të dilnin online

and they were extremely inaccurate.

dhe ishin tejet të pasakta.

We didn't have a medical team ready to go.

Ne nuk kishim një ekip mjekësor gati.

We didn't have a way of preparing people.

Ne nuk kishim ndonjë mënyrë të përgatitnim njerëzit.

Now, Médecins Sans Frontières did a great job orchestrating volunteers.

Tani, Mjekët Pa Kufij bënë një punë të shkëlqyeshme me renditjen e vullnetarëve.

But even so, we were far slower than we should have been

Por edhe ashtu, ishim shumë më të ngadaltë se që guxonim

getting the thousands of workers into these countries.

duke dërguar mijëra punëtorë në këto vende.

And a large epidemic would require us to have hundreds of thousands of workers.

Dhe një epidemi e gjerë do na kërkonte qindra e mijëra punëtorë.

There was no one there to look at treatment approaches.

Nuk kishte njeri të kontrollonte ofrimin e tretmaneve.

No one to look at the diagnostics.

Askush për diagnozat.

No one to figure out what tools should be used.

Askush nuk e dinte çfarë veglash duhej të përdoreshin.

As an example, we could have taken the blood of survivors,

Për shembull, mund të kishim marrë gjakun e të mbijetuarëve,

processed it, and put that plasma back in people to protect them.

ta procedonim, dhe ta kthenim atë plazmë tek njerëzit për t'i mbrojtur ata.

But that was never tried.

Por kurrë as nuk ishte provuar kjo.

So there was a lot that was missing.

Kështu që shumëçka mungonte.

And these things are really a global failure.

Dhe këto gjëra janë në fakt dështim global.

The WHO is funded to monitor epidemics, but not to do these things I talked about.

OBSH-ja financohet për të monitoruar epidemitë, jo për të bërë këto që thashë.

Now, in the movies it's quite different.

Në filma është ndryshe.

There's a group of handsome epidemiologists ready to go,

Janë disa epidemiologë të bukur gati për aksion,

they move in, they save the day, but that's just pure Hollywood.

shkojnë, i shpëtojnë, por ky është Hollivudi.

The failure to prepare could allow the next epidemic

Dështimi për tu përgatitur mund ta lë epideminë e radhës

to be dramatically more devastating than Ebola

të jetë shumë më shkatërruese se Ebola.

Let's look at the progression of Ebola over this year.

Të shohim progresin e Ebolës gjatë këtij viti.

About 10,000 people died,

Rreth 10 mijë të vdekur,

and nearly all were in the three West African countries.

dhe gati të gjithë vetëm në tri vende të Afrikës Perëndimore.

There's three reasons why it didn't spread more.

Janë tri arsye pse nuk u zgjerua më shumë.

The first is that there was a lot of heroic work by the health workers.

E para - sepse kishte mjaft punëtorë heroik në shëndetësi.

They found the people and they prevented more infections.

Ata gjetën njerëzit dhe parandaluan infektime më të shumta.

The second is the nature of the virus.

E dyta është natyra e virusit.

Ebola does not spread through the air.

Ebola nuk shpërndahet nëpërmjet ajrit.

And by the time you're contagious,

Dhe kur njeriu infektohet me të,

most people are so sick that they're bedridden.

shumica e të prekurëve janë në shtretër.

Third, it didn't get into many urban areas.

E treta, nuk u përhap shumë në qytete.

And that was just luck.

Dhe kjo ishte vetëm falë fatit.

If it had gotten into a lot more urban areas,

Po të ishte përhapur nëpër qytete,

the case numbers would have been much larger.

numri i të prekurëve do të kishte qenë shumë më i madh.

So next time, we might not be so lucky.

Kështu që herën tjetër, mund të mos jemi kaq fatlum.

You can have a virus where people feel well enough while they're infectious

Mund të ketë virus ku njerëzit ndjehen mirë derisa janë të infektuar sa që

that they get on a plane or they go to a market.

hipin në aeroplan ose shkojnë në treg.

The source of the virus could be a natural epidemic like Ebola,

Burimi i virusit mund të jetë një epidemi natyrore si Ebola,

or it could be bioterrorism.

ose mund të jetë bio-terrorizëm.

So there are things that would literally make things a thousand times worse.

Kështu që ka gjëra që do të përkeqësonin situatën një mijë herë më shumë.

In fact, let's look at a model of a virus spread through the air,

Në fakt, le të shohim si shpërndahet virusi nëpër ajër,

like the Spanish Flu back in 1918.

siç ishte Gripi Spanjoll në vitin 1918.

So here's what would happen:

Pra, ja çfarë do të ndodhë:

It would spread throughout the world very, very quickly.

Do të shpërndahet anembanë botës shumë, shumë shpejt.

And you can see over 30 million people died from that epidemic.

Dhe mund të shihni mbi 30 milion veta të vdekur nga kjo epidemi.

So this is a serious problem.

Pra, është një problem serioz.

We should be concerned.

Duhet të brengosemi.

But in fact, we can build a really good response system.

Por në fakt, ne mund të ndërtojmë një sistem menaxhimi shumë të mirë.

We have the benefits of all the science and technology that we talk about here.

Kemi benefitet e shkencës dhe teknologjisë për të cilat flasim këtu.

We've got cell phones

Kemi telefona mobil

to get information from the public and get information out to them.

për tu informuar nga publiku dhe të informuar publikun.

We have satellite maps where we can see where people are and where they're moving.

Kemi hartat satelitore ku mund të shohim njerëzit ku janë e kah po shkojnë.

We have advances in biology

Kemi përparime në biologji

that should dramatically change the turnaround time to look at a pathogen

të cilat dramatikisht ndryshojnë kohën e hulumtimit të shkaktarit të sëmundjes

and be able to make drugs and vaccines that fit for that pathogen.

dhe bërjen e ilaçeve e vaksinave kundër atij shkaktari.

So we can have tools,

Pra, kemi veglat,

but those tools need to be put into an overall global health system.

por këto vegla duhet të vihen në sistemin shëndetësor global.

And we need preparedness.

Dhe duhet të jemi të gatshëm.

The best lessons, I think, on how to get prepared

Mësimet më të mira se si të përgatitemi, mendoj që

are again, what we do for war.

megjithatë janë ato që bëjmë për luftë.

For soldiers, we have full-time, waiting to go.

Ushtarët, i kemi të rregullt, gjithmonë të gatshëm për luftë.

We have reserves that can scale us up to large numbers.

Kemi rezerva në numra të mëdhenj.

NATO has a mobile unit that can deploy very rapidly.

NATO ka një njësi mobile që mund të aktivizohet shumë shpejt.

NATO does a lot of war games to check, are people well trained?

NATO bën shumë lojëra lufte për të kontrolluar të stërviturit?

Do they understand about fuel and logistics

A dinë mjaft për karburantet dhe logjistikën, dhe

and the same radio frequencies?

radio frekuencat e njëjta?

So they are absolutely ready to go.

Kështu që ata janë gati për aksion.

So those are the kinds of things we need to deal with an epidemic.

Këto janë gjëra me të cilat duhet të përballemi ndaj një epidemie.

What are the key pieces?

Cilat janë gjërat kryesore?

First, we need strong health systems in poor countries.

Së pari, na duhet një sistem shëndetësor i fuqishëm në vendet e varfra.

That's where mothers can give birth safely,

Sistem ku nënat mund të lindin të sigurta,

kids can get all their vaccines.

ku fëmijët mund të vaksionohen.

But, also where we'll see the outbreak very early on.

Por, gjithashtu ku mund të vërejmë një shpërthim epidemie shumë herët.

We need a medical reserve corps:

Na duhen trupa mjekësor rezervë:

lots of people who've got the training and background

shumë njerëz të cilat janë stërvitur dhe informuar,

who are ready to go, with the expertise.

të gatshëm për veprim, me përvojë.

And then we need to pair those medical people with the military.

Dhe pastaj duhet të lidhim mjekët me ushtrinë,

taking advantage of the military's ability to move fast, do logistics

shfrytëzimin e ushtrisë për të lëvizur shpejt, vendosjen e logjistikës

and secure areas.

dhe sigurimin e zonave.

We need to do simulations,

Na duhen simulimet,

germ games, not war games, so that we see where the holes are.

lojërat e mikrobeve, jo të luftës, ashtu që të shohim ku janë mangësitë.

The last time a germ game was done in the United States

Hera e fundit që një stërvitjen e tillë ishte bërë në SHBA

was back in 2001, and it didn't go so well.

ishte më 2001, dhe nuk kaloi aq mirë.

So far the score is germs: 1, people: 0.

Deri tani rezultati është mikrobet: 1, njerëzit: 0.

Finally, we need lots of advanced R&D in areas of vaccines and diagnostics.

Në fund, duhet shumë Hulumtim e Zhvillim i avancuar për vaksina e diagnoza në zona.

There are some big breakthroughs, like the Adeno-associated virus,

Ka ca viruse shumë të përparuara, si virusi i ndërlidhur me gjëndra,

that could work very, very quickly.

që mund të funksionoj shumë, shumë shpejt.

Now I don't have an exact budget for what this would cost,

Tani nuk e kam buxhetin e saktë për koston e tij, por

but I'm quite sure it's very modest compared to the potential harm.

jam shumë i sigurt se është shumë modest krahasuar me dëmin potencial.

The World Bank estimates that if we have a worldwide flu epidemic,

Banka Botërore vlerëson që nëse kemi një grip epidemik global,

global wealth will go down by over three trillion dollars

pasuria globale do të bjere për më shumë se tre trilion dollarë

and we'd have millions and millions of deaths.

dhe do të kemi miliona e miliona vdekjesh.

These investments offer significant benefits

Këto investime ofrojnë benefite të theksuara

beyond just being ready for the epidemic.

më shumë se një gatishmëri për një epidemi.

The primary healthcare, the R&D,

Kujdesi shëndetësor themelor, Hulumtimi & Zhvillimi,

those things would reduce global health equity

do të mund të reduktonte pabarazinë shëndetësore globale

and make the world more just as well as more safe.

dhe do ta bënin botën edhe më të sigurt.

So I think this should absolutely be a priority.

Kështu që, mendoj se kjo duhet të jetë një prioritet absolut.

There's no need to panic.

Nuk ka nevojë për panik.

We don't have to hoard cans of spaghetti or go down into the basement.

Nuk kemi nevojë të grumbullojmë shpageta dhe të strukemi në bodrum.

But we need to get going, because time is not on our side.

Por, duhet t'ia nisim, sepse koha nuk është në anën tonë.

In fact, if there's one positive thing that can come out of the Ebola epidemic,

Në fatk, nëse ka diçka pozitive nga epidemia e Ebolas, është

it's that it can serve as an early warning, a wake-up call, to get ready.

që mund të shërbejë si një paralajmërim, një thirrje e fundit, për tu bërë gati.

If we start now, we can be ready for the next epidemic.

Nëse ia nisim tani, do të jemi gati për epideminë e radhës.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duatrokitje)