The next outbreak? We’re not ready | Bill Gates | TED

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hiwa Foundation

When I was a kid,

کە منداڵبووم،

the disaster we worried about most was a nuclear war.

کارەساتەکەی زۆر خەممان بوو ڕووبدات جەنگی ئەتۆمی بوو.

That's why we had a barrel like this down in our basement,

لەبەر ئەوە بەرمیلێکی ئاوامان هەبوو لە ژێرزەمینەکەماندا،

filled with cans of food and water.

پڕبوو لە قتووە خۆراک و ئاو.

When the nuclear attack came,

بۆ ئەوەی لەگەڵ هاتنی هێرشی ئەتۆمی،

we were supposed to go downstairs, hunker down, and eat out of that barrel.

بچینە خوارەوە بۆ ژێرزەمینەکە، خۆمان بپارێزین، و لەم بەرمیلە بخۆین.

Today the greatest risk of global catastrophe

ئەمڕۆ گەورەترین مەترسی کارەساتی جیهانی

doesn't look like this.

لەمە ناچێت.

Instead, it looks like this.

بەڵکو، لەمە ئەچێت.

If anything kills over 10 million people in the next few decades,

ئەگەر شتێک هەبێت زیاتر لە ١٠ ملیۆن کەس بکوژێت لە ساڵانی داهاتوودا،

it's most likely to be a highly infectious virus

ئەگەری زۆرە ڤایرۆسێکی زۆر درم بێت

rather than a war.

وەک لە جەنگێک.

Not missiles, but microbes.

مووشەک نا، بەڵکو میکرۆب.

Now, part of the reason for this is that

ئێستا، بەشێکی هۆکاری ئەوە ئەوەیە

we've invested a huge amount in nuclear deterrents.

پارەیەکی زۆرمان خەرجکردووە لە چەکی ئەتۆمیدا.

But we've actually invested very little in a system to stop an epidemic.

بەڵام پارەیەکی زۆرمان خەرجکردووە لە سیستمەکەدا بۆ وەستاندنی پەتایەک.

We're not ready for the next epidemic.

ئامادە نین بۆ پەتای داهاتوو.

Let's look at Ebola.

با سەیری ئیبۆلا بکەین.

I'm sure all of you read about it in the newspaper,

دڵنیام زۆربەتان خوێندووتانەتەوە دەربارەی لە ڕۆژنامەکاندا،

lots of tough challenges.

چەندین ململانێی قورس.

I followed it carefully through the case analysis tools

بە وردی بەدوایدا چووم بەناو ئامرازەکانی شیکردنەوەی دۆسییەکەی

we use to track polio eradication.

بەکاری ئەهێنین بۆ شوێنکەوتنی بنەبڕکردنی ڤایرۆسی ئیفلیجی.

And as you look at what went on,

کە سەیری ئەوەش ئەکەن کە ڕوویداوە،

the problem wasn't that there was a system that didn't work well enough,

کێشەکە ئەوە نییە سیستمەکەی هەبووبێت وەک پێویست بە باشی کاری نەکردبێت،

the problem was that we didn't have a system at all.

کێشەکە ئەوەیە هەر سیستممان نەبووە.

In fact, there's some pretty obvious key missing pieces.

ڕاستییەکەی، لە چەند پارچەیەکی سەرەکی کەمە.

We didn't have a group of epidemiologists ready to go, who would have gone,

کۆمەڵێک زانای نەخۆشی درممان نەبوو ئامادەبن بۆ ڕۆشتن، و ڕۆشتبێتن،

seen what the disease was, seen how far it had spread.

بینیبێتیان نەخۆشییەکە چییە، چەند بەخێرایی بڵاو ئەبێتەوە.

The case reports came in on paper.

ڕاپۆرت لەسەر نەخۆشییەکان لەسەر کاغەزێک هات.

It was very delayed before they were put online

زۆر دواکەوت پێش ئەوەی بخرێتە سەر ئینتەرنێت و

and they were extremely inaccurate.

هەتا بڵێی ناووردیش بوون.

We didn't have a medical team ready to go.

تیمێکی پزیشکیمان نەبوو ئامادەبن بۆ ڕۆشتن.

We didn't have a way of preparing people.

ڕێگایەکی ئامادەکردنی خەڵکمان نەبوو.

Now, Médecins Sans Frontières did a great job orchestrating volunteers.

ئێستا، پزیشکانی بێسنوور کارێکی باشیان کردووە لە ڕێکخستنی خۆبەخشەکاندا.

But even so, we were far slower than we should have been

بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، زۆر خاوتر بووین لە ئەنجامدانی ئەوەیا کە ئەبوو بیکەین

getting the thousands of workers into these countries.

هەزارەها کارمەندی تەندروستی بەرین بۆ ئەم وڵاتانە.

And a large epidemic would require us to have hundreds of thousands of workers.

پەتایەکی گەورەش پێویستی بەوەیە کە سەدان هەزار کارمەندی تەندروستی کاری تیا بکەن.

There was no one there to look at treatment approaches.

کەسی لێنەبوو سەیری شێوازەکانی چارەسەرکردن بکات.

No one to look at the diagnostics.

کەس نەبوو سەیری دەستنیشانکردنەکان بکات.

No one to figure out what tools should be used.

کەسی لێنەبوو بیدۆزێتەوە بزانێت کام ئامراز پێویستە بەکاربێت.

As an example, we could have taken the blood of survivors,

وەک نموونەیەک، ئەمانتوانی کە خوێنی ڕزگاربووێک وەرگرین،

processed it, and put that plasma back in people to protect them.

گۆڕانکاری بەسەردا بێنین، و ئەو پلازمایە بخەینەوە ناو خەڵکەکە بۆ پاراستنیان.

But that was never tried.

بەڵام ئەمە هەر تاقی نەکرایەوە.

So there was a lot that was missing.

بۆیە لە زۆر شتی کەم بوو.

And these things are really a global failure.

ئەم شتانە بەڕاستی شکستی جیهانین.

The WHO is funded to monitor epidemics, but not to do these things I talked about.

تەندروستی جیهانی بەدواداچوون بۆ نەخۆشییە درمەکان ئەکات، بەڵام بۆ ئەم شتانە نا کە باسمکرد.

Now, in the movies it's quite different.

ئێستا، لە فلیمەکاندا زۆر جیاوازە.

There's a group of handsome epidemiologists ready to go,

کۆمەڵێک زانای نەخۆشی درمی قۆز هەن ئامادەن دەست بەکاربن،

they move in, they save the day, but that's just pure Hollywood.

ئەچنە ناوەوە، ڕۆژەکە ڕزگار ئەکەن، بەڵام ئەوە تەنیا هۆڵیوودە.

The failure to prepare could allow the next epidemic

شکستهێنان لە ئامادەباشی ئەکرێت ڕێگە بە پەتای داهاتوو بدات

to be dramatically more devastating than Ebola

کارەساتێکی لەوەی ئیبۆلا گەورەتری پێوەبێت،

Let's look at the progression of Ebola over this year.

با سەیری بەرەوپێشچوونی ئیبۆلا بکەین بەدرێژایی ئەمساڵ.

About 10,000 people died,

نزیکەی ١٠ هەزار کەس مردن، و

and nearly all were in the three West African countries.

بەنزیکەیی هەموویان لە سێ وڵاتی خۆرئاوای ئەفریقا بوون.

There's three reasons why it didn't spread more.

سێ هۆکار هەیە کە بۆچی زیاتر بڵاو نەبۆوە.

The first is that there was a lot of heroic work by the health workers.

یەکەمیان ئەوەیە کە چەندین کاری پاڵەوانانە ئەنجامدرا لەلایەن کارمەندانی تەندروستییەوە.

They found the people and they prevented more infections.

تووشبووەکانیان دۆزییەوە و نەیانهێشت نەخۆشییەکە زیاتر بڵاوبێتەوە.

The second is the nature of the virus.

دووەمیان سرووشتی ڤایرۆسەکە.

Ebola does not spread through the air.

ئیبۆلا لەڕێگەی هەواوە بڵاونابێتەوە. و

And by the time you're contagious,

هەتا ئەوکاتەی ئەکرێت نەخۆشییەکە بگوێزرێتەوە،

most people are so sick that they're bedridden.

زۆربەی تووشبووەکان نەخۆش ئەکەون و لە جێگەیا ئەکەون.

Third, it didn't get into many urban areas.

سێیەم، نەکەوتە ناو شارەکانەوە. و

And that was just luck.

ئەوەش تەنیا بەخت بوو.

If it had gotten into a lot more urban areas,

ئەگەر بکەوتایەتە ناو شاری ترەوە،

the case numbers would have been much larger.

ژمارەی تووشبووان زۆر زیاتر ئەبوو.

So next time, we might not be so lucky.

بۆیە جاری داهاتوو، لەوانەیە هێندە بەختمان نەبێت.

You can have a virus where people feel well enough while they're infectious

ئەکرێت ڤایرۆسێکت هەبێت تووشبووەکان باشبن لە هەمان کاتیشدا بیگوێزیتەوە و

that they get on a plane or they go to a market.

بچنە ناو فڕۆکەیەکەوە یان بۆخۆیان بچن بۆ مارکێتەکان.

The source of the virus could be a natural epidemic like Ebola,

سەرچاوەی ڤایرۆسەکە ئەکرێت پەتایەکی سرووشتی بێت وەک ئیبۆلا،

or it could be bioterrorism.

یان ئەکرێت هێرشی بایلۆجی بێت.

So there are things that would literally make things a thousand times worse.

بۆیە چەندین شت هەیە کە ئەکرێت هەزارەها جار خراپتر بێت.

In fact, let's look at a model of a virus spread through the air,

ڕاستییەکەی، با سەیری مۆدێلی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسێک بکەین بە هەوایا،

like the Spanish Flu back in 1918.

وەک ئەنفلۆزای ئیسپانی ساڵی ١٩١٨.

So here's what would happen:

ئەمە ڕووئەیات:

It would spread throughout the world very, very quickly.

بەناو جیهاندا بڵاو ئەبێتەوە زۆر زۆر بەخێرایی.

And you can see over 30 million people died from that epidemic.

ئەبینن کە زیاتر لە ٣٠ ملیۆن کەس بەهۆی ئەو پەتایەوە مردن.

So this is a serious problem.

کەواتە ئەمە کێشەیەکی گەورەیە.

We should be concerned.

پێویستە خەممان بێت.

But in fact, we can build a really good response system.

بەڵام ڕاستییەکەی، ئەکرێت سیستمێکی بەدەمەوەچوونی باش بنیات بنێین.

We have the benefits of all the science and technology that we talk about here.

لێرەیا سوودەکانی هەموو زانست و تەکنەلۆجیامان هەیە.

We've got cell phones

مۆبایلمان هەیە

to get information from the public and get information out to them.

بۆ وەرگرتنی زانیاری لە خەڵکەوە و پێدانی زانیاریش بەوان.

We have satellite maps where we can see where people are and where they're moving.

نەخشەی مانگی دەستکردمان هەیە کە لەسەری ئەتوانین ببینین خەڵک لەکوێن و بۆ کوێ ئەچن.

We have advances in biology

بەرەوپێشچوونمان هەیە لە زیندەوەرزانیدا

that should dramatically change the turnaround time to look at a pathogen

ئەوەش بەشێوەیەکی بەرچاو کاتی پێویست ئەگۆڕێت بۆ سەیرکردنی نەخۆشی درووستکەرەکە و

and be able to make drugs and vaccines that fit for that pathogen.

توانای درووستکردنی دەرمان و پێکووتەکان دژی.

So we can have tools,

بۆیە ئەکرێت ئامرازمان هەبێت،

but those tools need to be put into an overall global health system.

بەڵام ئەو ئامرازانە پێویستە بخرێتە ناو سیستمێکی تەندروستی جیهانی گشتییەوە.

And we need preparedness.

پێویستیشمان بە ئامادەکارییە.

The best lessons, I think, on how to get prepared

پێموایە، باشترین وانەکان لەسەر ئەوەی چۆن خۆمان ئامادە بکەین

are again, what we do for war.

دووبارە، ئەوەیە کە بۆ جەنگ ئەیکەین.

For soldiers, we have full-time, waiting to go.

بۆ سەربازەکان، بەردەوام هەمانە، ئامادەبن بۆ دەرچوون.

We have reserves that can scale us up to large numbers.

ئازووقەمان هەیە کە بەشی ژمارەیەکی ئێجگار زۆر بکات.

NATO has a mobile unit that can deploy very rapidly.

ناتۆ یەکەیەکی جوڵاوی هەیە ئەکرێت زۆر بەخێرایی بگاتە مەیدان.

NATO does a lot of war games to check, are people well trained?

ناتۆ چەندین یاری جەنگ ئەکات بۆ دڵنیابوونەوە، ئایا بە باشی ڕاهێنانیان پێکراوە؟

Do they understand about fuel and logistics

ئایا تێگەشتنیان هەیە دەربارەی سووتەمەنی و لۆجستی و

and the same radio frequencies?

هەمان شەپۆلە ڕادیۆییەکان؟

So they are absolutely ready to go.

کەواتە بە تەواوەتی ئامادەن بۆ دەرچوون.

So those are the kinds of things we need to deal with an epidemic.

کەواتە ئەوە ئەو جۆرە شتانەن پێویستمانە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ پەتایەک.

What are the key pieces?

پارچە سەرەکییەکان چین؟

First, we need strong health systems in poor countries.

یەکەم، پێویستمان بە سیستمی تەندروستی بەهێزە لە وڵاتە هەژارەکان.

That's where mothers can give birth safely,

شوێنێک دایکان بە سەلامەتی منداڵیان ببێت،

kids can get all their vaccines.

منداڵان هەموو پێکووتەکان وەرگرن.

But, also where we'll see the outbreak very early on.

بەڵام، بشتوانین زۆر بەزوویی پەتاکە ببینین.

We need a medical reserve corps:

پێویستمان بە یەکەی پزیشکی هەیە:

lots of people who've got the training and background

چەندین کەس کە زانیاری و ڕاهێنانی پزیشکیان وەرگرتبێت و

who are ready to go, with the expertise.

لە هەر ساتێکدا بێت ئامادەبن بۆ دەرچوون.

And then we need to pair those medical people with the military.

ئینجا ئەو خەڵکانە یەک بخەین لەگەڵ یەکەکانی سوپا.

taking advantage of the military's ability to move fast, do logistics

سوود وەرگرین لە توانای سوپا لە خێرا جوڵانەوە، و زوو گواستنەوە و

and secure areas.

جێگیربوون لە ناوچەیەک.

We need to do simulations,

پێویستە درووستی بکەینەوە،

germ games, not war games, so that we see where the holes are.

وەک یاری میکرۆب، نەک یاری جەنگی، بۆ ئەوەی بزانین کونەکان لەکوێیان.

The last time a germ game was done in the United States

دوایین جار کە یارییەکی میکرۆب کرا لە ویلایەتە یەکگرتووەکان

was back in 2001, and it didn't go so well.

ساڵی ٢٠٠١ بوو، و سەرکەوتوو نەبوو.

So far the score is germs: 1, people: 0.

هەتا ئێستا ئەنجامەکە میکرۆبەکان: ١، مرۆڤەکان: ٠.

Finally, we need lots of advanced R&D in areas of vaccines and diagnostics.

لە کۆتاییدا پێویستمان بە بەرەوپێشچوونە لە بوارەکانی پێکووتە و ئامرازی ناسینەوە.

There are some big breakthroughs, like the Adeno-associated virus,

چەندین داهێنانی گەورە کراوە، وەک ڤایرۆسی هاوشێوەی ئەدینۆکان،

that could work very, very quickly.

کە ئەکرێت زۆر زۆر بەخێرایی کار بکەن.

Now I don't have an exact budget for what this would cost,

ئێستا بودجەیەکی تەواوی تێچووی ئەوەم لەبەردەستا نییە،

but I'm quite sure it's very modest compared to the potential harm.

بەڵام زۆر دڵنیام کە کەمە بەراورد بەو زیانەی ئەکرێ بیگەیەنێت.

The World Bank estimates that if we have a worldwide flu epidemic,

بانقی جیهانی خەمڵاندوێتی کە ئەگەر پەتایەکی جیهانی هەبێت،

global wealth will go down by over three trillion dollars

داهاتی جیهان بەڕێژەی زیاتر لە سێ ترلیۆن دۆلار دائەبەزێت

and we'd have millions and millions of deaths.

ملیۆنەها کەسیش ئەمرن.

These investments offer significant benefits

ئەم وەبەرهێنانانە سوودێکی دیاریان ئەبێت

beyond just being ready for the epidemic.

لە سەروو ئەوەوە کە ئامادە ئەبین بۆ پەتایەک.

The primary healthcare, the R&D,

چاودێری تەندروستی سەرەتایی، توێژینەوە و پەرەپێدان،

those things would reduce global health equity

ئەو شتانەی دادپەروەری تەندروستی جیهانی زیاد ئەکەن و

and make the world more just as well as more safe.

وا ئەکەن جیهان سەلامەت تر بێت.

So I think this should absolutely be a priority.

بۆیە پێموایە پێویستە ئەوە کاری لەپێشینەمان بێت.

There's no need to panic.

پێویست بە ترس ناکات.

We don't have to hoard cans of spaghetti or go down into the basement.

پێویست ناکات قتووە سپاگیتی هەڵگرین یان بچینە ژێرزەمینەکانمان.

But we need to get going, because time is not on our side.

بەڵام پێویستە دەستپێکەین، چونکە کات لە بەرەی ئێمە نییە.

In fact, if there's one positive thing that can come out of the Ebola epidemic,

ڕاستییەکەی، ئەگەر یەک شتی ئەرێنی هەبێت کە ئەکرێت لە پەتای ئیبۆلادا هەبێت،

it's that it can serve as an early warning, a wake-up call, to get ready.

ئەکرێت ئاگادارکردنەوەیەکی زوو بێت، زەنگی بەئاگاهێنانەوە، بۆ ئەوەی ئامادەبین.

If we start now, we can be ready for the next epidemic.

ئەگەر ئێستا دەستپێبکەین، ئەکرێت ئامادەبین بۆ پەتای دواتر.

Thank you.

زۆر سوپاس

(Applause)

(چەپڵەلێدان)