Teach every child about food | Jamie Oliver

Аудармашы: Asqat Yerkimbay Редактор: Bakytgul Salykhova

Өкінішке қарай,

Sadly,

мен сөйлейтін алдағы 18 минут ішінде

in the next 18 minutes when I do our chat,

көз алдымыздағы төрт америкалықтан

four Americans that are alive

көз жазамыз

will be dead through the food that they eat.

ажалдары жеген тамақтарынан болмақ.

Менің есімім - Джеми Оливер. 34 жастамын.

My name's Jamie Oliver.

I'm 34 years old.

Англияның Эссекс деген өлкесіненмін

I'm from Essex in England

соңғы жеті жылдан бері

and for the last seven years

қолымнан келгенінше

I've worked fairly tirelessly to save lives in my own way.

адамдардың өмірін құтқарып жүрмін.

Дәрігер емеспін.

I'm not a doctor;

Аспазшымын.

I'm a chef,

I don't have expensive equipment

Қымбат құрал-саймандарым

or medicine.

немесе дәрі-дәрмегім жоқ.

I use information, education.

Мен ақпаратты, білімді қолданамын.

I profoundly believe that the power of food

Тамақ - өміріміздің маңызды бөлігі,

has a primal place in our homes

отбасымызда негізгі орынға

that binds us to the best bits of life.

ие екеніне шексіз сенемін.

Алайда қазіргі өміріміз

We have an awful, awful reality right now.

жантүршігерлік болып тұр.

America, you're at the top of your game.

Америка, сіз әрдайым алдасыз.

Сіз әлемдегі ең дені сау емес елдің бірісіз.

This is one of the most unhealthy countries in the world.

Can I please just see a raise of hands

Қолдарыңызды көтересіздер ме,

бөлмеде отырғандардан кімде бала бар?

for how many of you have children in this room today?

Қолыңызды түсірмеңіз

Put your hands up.

You can continue to put your hands up, aunties and uncles as well.

Тәтелер, көкелер, сіздер де

қолдарыңызды көтерсеңіздер.

Most of you. OK.

Көпшілігіміз екен. Түсінікті.

We, the adults of the last four generations,

Соңғы төрт ұрпақтың өкілі ретінде

have blessed our children with the destiny

біз - ересектер, балаларымыздың

of a shorter lifespan than their own parents.

ғұмырын ата-аналарының

өміріне қарағанда қысқартып отырмыз.

Сіздің балаңыз сізге қарағанда

Your child will live a life ten years younger than you

он жыл кем өмір сүреді.

Себебі біз оған тамақтан қамал құрып отырмыз.

because of the landscape of food that we've built around them.

Осы бөлмедегінің үштен екісі

Two-thirds of this room,

Америкалық көрсеткіш бойынша семіздікпен ауырады

today, in America, are statistically overweight or obese.

Сіз, сіздің жағдайыңыз жақсы, бірақ сіз де қатарға қосыласыз

You lot, you're all right,

but we'll get you eventually, don't worry.

(Күлкі)

(Laughter)

Рас қой?

Аурудың асқынып бара жатқаны

The statistics of bad health are clear,

анық қой.

very clear.

Біз әдетте өлім-жітімнен, өз-өзіне қол жұмсаудан

We spend our lives being paranoid about death, murder, homicide,

қорқамыз. CNN-нің, газеттің басты жаңалығы сол.

you name it; it's on the front page of every paper, CNN.

Байқасаңыз, өз-өзіне қол жұмсау ең төменде.

Look at homicide at the bottom, for God's sake.

Рас қой?

Right?

(Күлкі)

(Laughter)

(Қол шапалақ)

(Applause)

Қызылмен боялған жолақтың

Every single one of those in the red is a diet-related disease.

әр қайсысы диетаға қатысты ауру.

Бұны кез-келген дәрігер растай алады.

Any doctor, any specialist will tell you that.

Өлімнің басты себебі - диетаға қатысты ауру

Fact: diet-related disease is the biggest killer

Америкада, дәл қазір, сол болып тұр.

in the United States, right now, here today.

Бұл - жантүршігерлік жағдай.

This is a global problem.

Бұл - апат.

It's a catastrophe.

It's sweeping the world.

Әлемді жаулауда.

England is right behind you, as usual.

Англия әдеттегідей Американы өкшелеп келеді.

(Күлкі)

(Laughter)

Олар өте жақын, бірақ тым жақын емес.

I know they were close, but not that close.

Бізге серпіліс қажет.

We need a revolution.

Mexico, Australia, Germany,

Мексика, Австралия, Германия, Үндістан, Қытай

India, China,

барлығы семіздік пен денсаулықтан зардап шегуде.

all have massive problems of obesity and bad health.

Темекі тарту туралы ойлаңызшы.

Think about smoking.

Семіздікке қарағанда оның шығыны аз.

It costs way less than obesity now.

Америкалықтар, сіздер денсаулық салығының

Obesity costs you Americans 10 percent of your health-care bills,

10 пайызын семіздікке жұмсап отырсыз.

150 billion dollars a year.

Бұл жылына 150 миллиард доллар!

10 жылда бұл екі еселенбек:

In 10 years, it's set to double:

300 миллиард доллар.

300 billion dollars a year.

Let's be honest, guys, you haven't got that cash.

Сөздің турасына көшейікші, сіздерде мұндай ақша жоқ.

(Laughter)

(Күлкі)

Бұл жерге тағам революциясын жасауға келдім

I came here to start a food revolution that I so profoundly believe in.

менің имандай сенімім де осында.

Бұл аса қажет. Көкейтесті.

We need it. The time is now.

We're in a tipping-point moment.

Біз шарықтау шегінде тұрмыз.

I've been doing this for seven years.

Осы іспен айналысқаныма жеті жыл болды.

I've been trying in America for seven years.

Америкада жасап көруге тапынғаныма 7 жыл.

Now is the time when it's ripe -- ripe for the picking.

Енді көпшілікпен бөлісетін сәт келді.

Талай дауға басым қалды.

I went to the eye of the storm.

Батыс Вирджинияда болдым. Америкадағы денсаулығы нашарлардың жері

I went to West Virginia, the most unhealthy state in America.

әлде өткен жылы солай болды ма.

Or it was last year.

We've got a new one this year, but we'll work on that next season.

Биыл басқа жерді атады, бірақ ол штатпен келесі жолы айналысамыз.

(Laughter)

(Күлкі)

Хантингтон. Батыс Вирджиния.

Huntington, West Virginia. Beautiful town.

Әдемі қала.

I wanted to put heart and soul and people,

Шын жүрегіммен тұрғындарға,

your public,

сіздерге

around the statistics that we've become so used to.

статистикалық жайтты

ақтарғым келді.

I want to introduce you to some of the people that I care about:

Сіздерге менің жүрегіме жақын адамдарды:

your public, your children.

тұрғындарыңызды, балаларыңызды таныстырғым келеді.

Британи есімді досымның суретін көрсетейін

I want to show a picture of my friend Brittany.

She's 16 years old.

Ол 16 жаста.

Алты жылдық өмірі қалды

She's got six years to live

ажалы жеп жүрген тамағынан болмақ.

because of the food that she's eaten.

Ол тағамның қайдан келетінін білмей өскен

She's the third generation of Americans

that hasn't grown up within a food environment

Америкалықтардың үшінші ұрпағы

where they've been taught to cook at home or in school,

Бұрынғылар үйінде немесе анасынан,

немесе әжесінен тамақ пісіріп үйренген еді.

or her mom, or her mom's mom.

She has six years to live.

Оның алты жылдық өмірі қалды.

She's eating her liver to death.

Ол өз өлімінің дәмін татып жүр.

Стеси. Эдуардтың отбасы.

Stacy, the Edwards family.

This is a normal family, guys.

Бәрінің жағдайы дұрыс, достар.

Стеси қолынан келгенше тырысуда,

Stacy does her best, but she's third-generation as well;

бірақ ол да тамақ пісіруді білмейтін үшінші ұрпақтан.

she was never taught to cook at home or at school.

Отбасы семіздік азабын тартып отыр.

The family's obese.

Justin here, 12 years old, he's 350 pounds.

Мынау - Джастин. 12 жаста.

Салмағы 350 паунд (157 кг.)

Көрген адам мазақтайды.

He gets bullied, for God's sake.

Мынау қызы - Кэти. Төрт жаста.

The daughter there, Katie, she's four years old.

Мектеп табалдырығын аттамастан семіздікке шалдықты

She's obese before she even gets to primary school.

Марисаның денсаулығы жақсы.

Marissa, she's all right, she's one of your lot.

Бірақ білсеңіз, оның семіздікпен ауырған әкесі

But you know what?

Her father, who was obese, died in her arms,

оның қолында көз жұмды,

And then the second most important man in her life,

Содан кейін жүрегіне жақын келесі азаматты,

көкесін де, семіздік алып кетті.

her uncle, died of obesity,

and now her step-dad is obese.

енді оның өгей әкесі де семіз.

You see, the thing is,

Көрдіңіз бе,

obesity and diet-related disease

семіздік пен диетаға қатысты ауру

онымен ауырмайтындарға да қатысты.

doesn't just hurt the people that have it;

бұл оның досы, отбасы,

it's all of their friends, families, brothers, sisters.

ағасы, әпкесіне де қатысты.

Пастор Стив:

Pastor Steve:

Хантингтон, Батыс Вирджиниядағы тамаша адамдардың бірі.

an inspirational man,

one of my early allies in Huntington, West Virginia.

Ол осы мәселенің ащы дәмін татып жүр.

He's at the sharp knife-edge of this problem.

Ол адамдарды жерлеуі керек. Түсіндіңіз бе?

He has to bury the people, OK?

Әрі бұл одан шаршады. Ол өзінің достарын,

And he's fed up with it.

He's fed up with burying his friends, his family, his community.

отбасы мен таныстарын жерлеуден шаршады.

Өткен қыста үш есе көп адам өлді.

Come winter, three times as many people die.

He's sick of it.

Әбден түңіліп кетті.

Бұл аурудың алдын алуға болады. Өмірді сақтайды.

This is preventable disease. Waste of life.

Айтпақшы, мынау солардың табыты

By the way, this is what they get buried in.

Біз бұл үшін өмір сүрмейміз.

We're not geared up to do this.

Бұны көтеру де оңай. Шын айтамын.

Can't even get them out the door, and I'm being serious.

Can't even get them there. Forklift.

Орнынан қозғалта да алмас едім.

Сонымен, бұны үш бұрыш деп қарап көрейік.

OK, I see it as a triangle, OK?

This is our landscape of food.

Мынау біздің тағам әлеміміз.

I need you to understand it.

Мына жайтты жақсы ұғып алыңыздар.

You've probably heard all this before.

Бұл туралы бұрын да естіген боларсыздар

сонда да қайталап өтейік.

Over the last 30 years,

Соңғы 30 жыл ішінде,

what's happened that's ripped the heart out of this country?

осы елдің жүрегіне қанжардай қадалған не еді?

Шынымызды айтайықшы:

Let's be frank and honest.

бүгінгі заманауи өмір салтымыз ғой.

Well, modern-day life.

Let's start with the Main Street.

Негізгі көшеден бастайық.

Фаст фуд тағамы күллі елді жаулап алғаны аян.

Fast food has taken over the whole country; we know that.

Алпауыт брендтер үлкен күшке ие.

The big brands are some of the most important powers,

powerful powers, in this country.

Осы елді билеп отыр.

Супермаркеттер де солай.

(Sighs)

Supermarkets as well.

Үлкен компаниялар. Алпауыттар.

Big companies. Big companies.

Отыз жыл бұрын, тағамның көбі

Thirty years ago, most of the food

зиянсыз еді. Үйдің тағамы болатын.

was largely local and largely fresh.

Қазіргінің денінде түрлі қоспалар бар,

Now it's largely processed and full of all sorts of additives,

артық ингридиенттер, әрі қарайғысын өзіңіз де білесіз.

extra ingredients, and you know the rest of the story.

Бұның тек кішкентай бөлігінің өзі үлкен қатер.

Portion size is obviously a massive, massive problem.

Сыртындағы орамасының өзі - проблема.

Labeling is a massive problem.

Ораманың болуы бұл ел үшін ұят.

The labeling in this country is a disgrace.

Олар өз-өздеріне сақшы болғысы келеді.

The industry wants to self-police themselves.

Индустрия өз-өзіне сақшы болғысы келеді.

Бүгінгідей жағдайда ма? Хақылары жоқ.

What, in this kind of climate? They don't deserve it.

How can you say something is low-fat when it's full of so much sugar?

Тағам тұнып тұрған қант болса, қалайша майсыз тамақ дейсің?

Үй.

Home.

Үйге қатысты дүниенің қиын тұсы

The biggest problem with the home

- үй біздің қоғамды құрап тұрған

is that used to be the heart of passing on food culture,

тамақ, тағам мәдениетінің

өзегі болып тұр.

what made our society.

That is not happening anymore.

Себебі бұл тек сол жерде қалыптасады.

Біле білсеңіз, жұмысқа барып жүріп, өмір өзгеріп

And you know, as we go to work and as life changes,

және өмір үнемі шыр айналған сайын

and as life always evolves,

қарбалас тіршілік арасынан уақыт тауып,

we kind of have to look at it holistically --

сәл кідіріп, артымызға бұрылып қарау керекпіз.

step back for a moment, and re-address the balance.

Шындығында олай істемейміз. 30 жыл бойы істемедік.

It hasn't happened for 30 years, OK?

Бір әңгіме айтайын

I want to show you a situation

бүгінгі көзбен қарасақ

that is very normal right now; the Edwards family.

еш оғаштығы жоқ. Эдуардтар отбасы.

(Video) Jamie Oliver: Let's have a talk.

(Видео) Джеми Оливер: Сырласайық.

Бұл дүние сенің және күллі отбасыңның асқазанынан өтеді.

This stuff goes through you and your family's body every week.

Әр апта сайын.

And I need you to know

Мына нәрсені білсең деймін: осы тамақ балаларыңның ерте өлуіне себеп

that this is going to kill your children early.

How are you feeling?

Өзіңді қалай сезініп отырсың?

Stacy: Just feeling really sad and depressed right now.

Стеси: Өз-өзіме келе алмай отырмын.

Балаларымның өмірі жарқын болса деймін,

But, you know, I want my kids to succeed in life

бұл оларға кесір болмаса екен деймін.

and this isn't going to get them there.

Бірақ өз қолыммен тұншықтырып жатыр екенмін.

But I'm killing them.

Джеми: Өкінішке қарай солай.

JO: Yes you are. You are.

Бірақ біз бұны тоқтата аламыз.

But we can stop that.

Қалай екен? Енді мектепті көрелік,

Normal.

Let's get on schools,

себебі осы саланы жақсы зерттедім.

something that I'm fairly much a specialist in.

Сонымен, мектеп.

OK, school.

Мектеп деген не? Оны кім ойлап тапты? Мектептің мақсаты не?

What is school? Who invented it? What's the purpose of school?

Мектеп біздерді шығармашыл болуға баулып,

School was always invented to arm us with the tools

өмір сүруге қажетті құралдарды

to make us creative, do wonderful things,

make us earn a living, etc., etc.

қолымызға ұстату үшін ойлап табылған еді.

You know, it's been kind of in this sort of tight box for a long, long time, OK?

Білсеңіз, ұзақ жылдар бойы ол осылай болып келіп еді.

Солай ғой?

Алайда содан бері еш өзгермеді

But we haven't really evolved it

Америкадағы апатты жағдайдағы денсаулық жақсармады

to deal with the health catastrophes of America, OK?

Мектептегі тамақ өз алдына бөлек әңгіме

School food is something

күн сайын - 31 млн. бала, әдетте

that most kids -- 31 million a day, actually --

күніне екі реттен таңғы

have twice a day, more than often, breakfast and lunch,

және түскі аспен, жылына 180 күн бойы қамтамасыз етіледі.

180 days of the year.

Сонымен жағдайды қара отырып,

So you could say that school food is quite important, really,

мектептегі тамақтану аса маңызды екенімен келісерсіз.

judging the circumstances.

(Laughter)

(Күлкі)

Before I crack into my rant,

Тамаша сөз сөйлеп,

сіздер күтіп отырған тамашамен таңқалдырмас бұрын...

which I'm sure you're waiting for --

(Laughter)

(Күлкі)

Мына жайтқа баса назар аударғым келеді

I need to say one thing, and it's so important

in, hopefully, the magic that happens and unfolds

алдағы үш айда ғажайып

in the next three months.

орнап үміт ақталады деп ойлаймын.

Түскі астың ханымдарына Американың аспазшыларына

The lunch ladies, the lunch cooks of America --

өзімді елші ретінде ұсынамын.

I offer myself as their ambassador.

I'm not slagging them off.

Олардың жұмысын жоққа шығарғаным емес.

They're doing the best they can do.

Олар өз ісін жақсы атқарып жатыр.

Қолынан келгенін істеуде.

They're doing their best.

Бірақ олар өзіне айтылған істі орындауда

But they're doing what they're told,

және оларға айтылған жұмыс қате болып тұр.

and what they're being told to do is wrong.

The system is highly run by accountants;

Біздің жүйеміздің бәрін қаржыгерлер билеп отыр;

there's not enough, or any, food-knowledgeable people in the business.

олардың арасында, тағамды түсінетіндер

саусақпен санарлық немесе жоқтың қасы.

There's a problem:

Мәселе мынада:

If you're not a food expert, and you've got tight budgets

Егер сіз тамақ маманы болмасаңыз, бюджетіңіз аз болса

мүлдем аз болса, басыңызды қатты қатырмайсыз

and it's getting tighter, then you can't be creative,

тамақты қалай түрлендіру керектігін ойламайсыз.

you can't duck and dive and write different things around things.

Егер сіз есепші болсаңыз

If you're an accountant, and a box-ticker,

мұндай жағдайда бар болғаны

the only thing you can do in these circumstances

арзандау бәлені аласыз.

is buy cheaper shit.

Now, the reality is,

Өкініштісі,

the food that your kids get every day is fast food,

балаларыңыз күн сайын жеп жүрген фаст-фудтары

өңделген дүние,

it's highly processed,

there's not enough fresh food in there at all.

оның қорек ретінде еш пайдасы жоқ.

Сіз ойлаған қоспалар, E сандар, ингридиенттер мөлшері

You know, the amount of additives, E numbers,

ingredients you wouldn't believe --

there's not enough veggies at all.

адам шошытады. Ішіндегі қуырылған картопты көкөніс деп санайды.

French fries are considered a vegetable.

Таңғы асқа пицца. Оларға ең болмаса бір пішінәй де жоқ.

Pizza for breakfast. They don't even get crockery.

Пышақ пен шанышқы десіз бе? Бұлар суық қару ғой.

Knives and forks? No, they're too dangerous.

Есесіне сынып бөлмелерінде қайшы бар,

They have scissors in the classroom,

бірақ пышақ пен шанышқы ұстауға болмайды? Атай көрмеңіз!

but knives and forks? No.

And the way I look at it is:

Бұдан мынадай түйін шығады: егер мектепте пышақ

If you don't have knives and forks in your school,

шанышқы бермесе, амал жоқтан

you're purely endorsing,

from a state level, fast food, because it's handheld.

фаст-фудты қолмен жейсің.

Айтпақшы бұл фаст фудтың бәрі: sloppy joes,

And yes, by the way, it is fast food:

It's sloppy Joes, it's burgers,

бургерлер, уиендер,

it's wieners, it's pizzas, it's all of that stuff.

пиццалар, тағы сондай бәлелер.

(Sighs)

Ten percent of what we spend on health care, as I said earlier,

Әлгінде айтып өткендей, денсаулық сақтауға жұмсайтынымыздың он пайызын

is on obesity, and it's going to double.

семіруге жұмсап отырмыз, әрі еке еселеудеміз.

Біз балаларымызды үйретіп отырған жоқпыз.

We're not teaching our kids.

There's no statutory right to teach kids about food,

Балаларға тағамтануды үйрететін әдістеме жоқ.

Бастауыш болсын, жоғары сынып болсын.

elementary or secondary school, OK?

Балаларға тағамтану туралы айтпаймыз. Рас қой?

We don't teach kids about food, right?

Мынау бастауыш сыныптардың бірінен түсірілді.

And this is a little clip from an elementary school,

Англиядағы мектептердің бірі.

which is very common in England.

Видео: Мынаның не екенін кім біледі?

(Video) Who knows what this is?

Child: Potatoes.

Бала: Картоп. Джеми Оливер: Картоп? Мынау картоп деп ойлайсың ба?

Jamie Oliver: Potato? So, you think these are potatoes?

Мынаның не екенін білесің бе?

Do you know what that is?

Do you know what that is?

Мынау не? Бала: Броколли?

Child: Broccoli?

Дж: Ал мынау ше? Бізге жүзі таныс.

JO: What about this? Our good old friend.

Мынау не нәрсе, балақай? Бала: балдыркөк

Child: Celery.

JO: No. What do you think this is?

Дж: Жоқ. Мынау не деп ойлайсың? Бала: Пияз. Дж: Пияз? Жоқ.

Child: Onion. JO: Onion? No.

Джеми Оливер: Бірден бұл балалардың

JO: Immediately you get a really clear sense

of "Do the kids know anything about where food comes from?"

жеп жүрген тамақтары қайдан келетінін білмейтінін ұғасың, ә?

Видео: Дж: Мынаның не екенін кім біледі? Бала: Хм, ас бұршақ?

Who knows what that is? Child: Uh, pear?

Дж: Мынау не деп ойлайсың? Бала: Білмеймін.

JO: What do you think this is? Child: I don't know.

Дж: Егер бала бұның не екенін білмесе,

JO: If the kids don't know what stuff is,

ешқашан мұны жемес еді.

then they will never eat it.

(күлкі)

(Laughter)

Дж: Қалай екен. Англия және Америка,

JO: Normal. England and America,

Англия және Америка.

England and America.

Guess what fixed that.

Бұны қалай түзетуге болады деп ойлайсыз?

Бір жарым сағаттық екі лекция.

Two one-hour sessions.

Біз мектептегі балаларға тағам туралы

We've got to start teaching our kids about food in schools, period.

оқыта бастадық. Болды.

(Applause)

(қол шапалақ)

Бір жайтпен бөлісейін,

I want to tell you about something

Бір жайтпен бөлісейін

that kind of epitomizes the trouble that we're in, guys, OK?

бұл құрдымға қалай түскенімізді айтайын. Жарай ма?

Мен ең қарапайым нәрсе - сүт туралы айтайын.

I want to talk about something so basic as milk.

Every kid has the right to milk at school.

Әрбір балаға мектепте сүт береді.

Your kids will be having milk at school, breakfast and lunch, right?

Балаңыз таңғы асқа және түскі асқа мектепте сүт ішеді. Солай ма?

Оларға екі бөтелке сүт береді. Иә?

They'll be having two bottles, OK?

Көп балалар соны ішеді.

And most kids do.

But milk ain't good enough anymore.

БІрақ қазір сүт бұрынғыдай пайдалы емес.

Don't get me wrong, I support milk --

Себебі сүт шығаратын бастықтың бірі, мені дұрыс түсініңіз,

сүтке еш қарсы емеспін, бірақ сүт сататын бастықтың бірі

but someone at the milk board

шамасы алжыған біреуге көп ақша беріп қойған тәрізді

probably paid a lot of money for some geezer to work out

сөйтіп сүтке дәмдеуіштерді, бояғыштар мен

that if you put loads of flavorings,

қантты көбірек қоссаң,

colorings and sugar in milk,

балалар сүтті көбірек ішеді деп айтқан сияқты.

more kids will drink it.

Yeah.

(қол шапалақ)

Әрі бұл тура келіп жатқан түрі бар.

Obviously now that's going to catch on

Алма сатушылардың басшысы енді

the apple board is going to work out

иристен алма жасаса, алманы да көбірек жейтін шығар.

that if they make toffee apples they'll eat more as well.

Нені меңзеп тұрғанымды ұқтыңыз ба?

Do you know what I mean?

Маған салса, сүтке қант қосудың еш қажеті жоқ.

For me, there isn't any need to flavor the milk.

Солай ма? Қазір қантты барлығына қосады

Okay? There's sugar in everything.

Мен бұл ингредиенттер туралы бәрін білемін.

I know the ins and outs of those ingredients.

Бұлар бәрінде бар. Тіпті сүт те

It's in everything.

Even the milk hasn't escaped the kind of modern-day problems.

бұл заманауи мәселеден тыс қалмады.

Мынау - сүтіміз. Мынау - қорабымыз.

There's our milk. There's our carton.

Мұның ішінде

In that is nearly as much sugar as one of your favorite cans of fizzy pop,

сіздің сүйікті газдалған тәтті суыңыздағыдай қант бар,

әрі олар мұны күніне екі рет ішеді.

and they are having two a day.

So, let me just show you.

Сонымен, сіздерге бір нәрсе көрсетейін.

We've got one kid, here --

Мынау бір баланың

күніне жейтін сегіз түйір қанты

having, you know, eight tablespoons of sugar a day.

You know, there's your week.

Ал мынау, бір аптадағысы.

There's your month.

Мынау бір айдағысы

And I've taken the liberty of putting in

Енді біржолата

just the five years of elementary school sugar,

бастауыш сыныптағы бес жыл ішінде

сүттен жейтін қантты көрсетейін.

just from milk.

Сіздердің не дейтіндеріңізд білмедім,

Now, I don't know about you guys,

бірақ осыны көре отыра,

but judging the circumstances, right,

any judge in the whole world,

әлемдегі кез-келген сот

мәліметтер мен жағдайды саралай келе,

would look at the statistics and the evidence,

and they would find any government of old guilty of child abuse.

кез-келген үкімет басшыларын

баланы қорлап отыр деп айыптай алады. Сеніммен айта аламын.

That's my belief.

(қол шапалақ)

(Applause)

(Applause ends)

Егер осы жерге, сіздердің алдарыңызға

Now, if I came up here, and I wish I could come up here today

СПИД-тің немесе қатерлі ісіктің емін таптым деп келсем

and hang a cure for AIDS or cancer,

оны меннен таласып-тартысып алар едіңіз.

you'd be fighting and scrambling to get to me.

This, all this bad news, is preventable.

Мынау, мен көрсеткен зұлымдықтың алдын алуға болады.

Бұл - жақсы жаңалық.

That's the good news.

It's very, very preventable.

Мұның алдын алу оңай.

Сонымен біздің алдымызда мәселе бар.

So, let's just think about, we got a problem here,

Оны қайта қарастыруымыз керек.

we need to reboot.

Сонымен менің әлемімде не істелуі керек?

Okay so, in my world, what do we need to do?

Мәселе мынада,

Here is the thing, right,

it cannot just come from one source.

оның шешімі бір жайтқа тіреліп тұрған жоқ.

Қайта қарастырып, шынайы өзгерістер жасау керек

To reboot and make real tangible change,

шынайы өзгерістер адамдардың тағдырын өзгертіп,

real change, so that I could look you in the white of the eyes

"Оны жылдың ішінде балаңның тағдыры,

and say, "In 10 years' time,

өмірі мен бақыты

the history of your children's lives,

егер сен дұрыс тамақтансаң, дегенді ұмытпайық

happiness -- and let's not forget, you're clever if you eat well,

ұзақ өмір сүресің

you know you're going to live longer --

мына нәрсенің бәрі басқаша болады. Солай ма?"

all of that stuff, it will look different. OK?"

Супермаркеттерге оралайық.

So, supermarkets.

Күнделікті сатып алу үшін қайда барасыз?

Where else do you shop so religiously?

Апта ішінде, соңында

Week in, week out.

How much money do you spend, in your life, in a supermarket?

Супермаркетте өміріңізде қанша ақша жұмсадыңыз?

Love them.

Жақсы көремін оларды. Бізге қажеттіні сатады.

They just sell us what we want. All right.

They owe us to put a food ambassador in every major supermarket.

Олар біздерге тағам елшілеріне қарыздар

барлық ірі супермаркеттер.

They need to help us shop.

Олар біздерге нені алу керектігін көрсетуі керек. Қалай тамақ дайындау керектігін көрсетсін

They need to show us how to cook quick, tasty, seasonal meals

жылдам, дәмді, маусымдық тағамды

жұмыстан қолы босамай жүргендерге көрсетуі керек.

for people that are busy.

Бұл аса қымбат емес.

This is not expensive.

Бұл кейбір жерлерде орындалып жүр, енді

It is done in some, and it needs to be done across the board

күллі Америкада етек жайса күшті.

in America soon, and quick.

Тағам шығарумен айналысатын үлкен

The big brands, you know, the food brands,

брендтер тағамтану сауаттылығын

need to put food education at the heart of their businesses.

бизнестерінің негізі етіп алуы керек.

I know, easier said than done.

Сөзбен айту оңай екенін білемін.

It's the future. It's the only way.

Бұл - болашақ. Бұл - жалғыз жол.

Fast food.

Фаст фуд. Фаст фуд индустриясы

With the fast-food industry

бәсекеге толы.

you know, it's very competitive.

Әртүрлі фаст фуд ресторандарымен

I've had loads of secret papers and dealings

түрлі құпия келісімдерге куә болғанмын.

with fast food restaurants.

Олардың қалай жұмыс істейтінін білемін.

I know how they do it.

I mean, basically they've weaned us on

Турасын айтқанда олар бізді осы қантқа,

тұзға, семіздікке және т.с.с. тәуелді қылып тастады.

to these hits of sugar, salt and fat, and x, y, and z,

Әрі оларды бәрі жақсы көреді. Солай ма?

and everyone loves them, right?

Сонымен мына жігіттер мәселе шешімінің бірі болмақ.

So, these guys are going to be part of the solution.

Бірақ біздің үкімет фастфудпен,

But we need to get the government to work

мейрамхана индустриясымен жұмыс істеуі керек.

with all of the fast food purveyors and the restaurant industry,

Нәтижесінде 5, 6,7 жылдың көлемінде

and over a five, six, seven year period

артық майларымыздан,

wean of us off the extreme amounts

of fat, sugar and all the other non-food ingredients.

қанттан, өзге де жеуге болмайтын дүниеден арыламыз.

Енді үлкен брендтерге оралайық, орамалары

Now, also, back to the sort of big brands:

labeling, I said earlier, is an absolute farce

алдында айтып өткенімдей өтірікке толы,

and has got to be sorted.

оны жөнге келтіруіміз керек.

Сонымен мектеп.

OK, school.

Obviously, in schools, we owe it to them

Мектептерде жылына 180 күн бойы

алтын уақытымызды

to make sure those 180 days of the year,

төрт жастан бастап,

from that little precious age of four,

18, 20, 24 жасқа дейінгісі дейсіз бе

until 18, 20, 24, whatever,

оларға тамақ дайындайды

they need to be cooked proper, fresh food

тамаша, жақсы көкөністерден

жергілікті фермадан алынған. Келісесіз ғой?

from local growers on site, OK?

Тағамға қосылатын өнімдерге қатысты жаңа стандарттар керек

There needs to be a new standard of fresh, proper food

сіздің балаңыз үшін. Солай ма?

for your children, yeah?

(Қол шапалақ)

(Applause)

Under the circumstances, it's profoundly important

Бұл жағдайларда, маңыздысы,

мектепті аяқтаған әрбір америкалық түлек

that every single American child leaves school

knowing how to cook 10 recipes

өзінің өмірін сақтайтын

that will save their life.

10 түрлі тамақты қалай дайындауға болатынын білсін.

Өмірге қажет.

Life skills.

(Applause)

(Қол шапалақ)

Бұл дегеніңіз олар студент бола алады, жас отбасы бола алады

That means that they can be students, young parents,

әрі негізгі тамақтарды дайындаудың

and be able to sort of duck and dive around the basics of cooking,

жөн-жобасын біледі деген сөз.

no matter what recession hits them next time.

Келесі жолы қандай экономикалық дағдарыс болатыны маңызды емес.

If you can cook, recession money doesn't matter.

Аз ақшаны жұмсап та тамақ әзірлей аласыз.

Тамақ жасай алсаңыз, уақыт та маңызды емес.

If you can cook, time doesn't matter.

Жұмыс орындары. Бұл туралы сөйлеспеппіз ғой.

The workplace, we haven't really talked about it.

You know, it's now time for corporate responsibility

Қазір копоративті жауапкершілік заманы.

Қызметкерлер немен тамақтанатынын білу керек.

to really look at what they feed or make available to their staff.

Персоналыңызға қандай тағам ұсынады.

Персонал деп отырғанымыз америкалық балалардың ата-анасы.

The staff are the moms and dads of America's children.

Marissa, her father died in her hand,

Әкесі көз алдында қайтыс болған Мариса

тәрізді қыздар олардың әкелерін копоративті Америка

I think she'd be quite happy

қызметкерлерді дұрыс тамақтандырса, қуанар еді.

if corporate America could start feeding their staff properly.

Сондықтан бұны назарда ұстау керек.

Definitely they shouldn't be left out.

Енді үйге оралайық.

Let's go back to the home.

Now, look, if we do all this stuff, and we can,

Енді осының бәрін жүзеге асырсақ. Бұл қолымыздан келеді деп ойлаймын.

Сіз немқұрайлы болмас едіңіз, табыс та табар едіңіз.

it's so achievable.

You can care and be commercial.

Absolutely.

Нақтысы осы.

But the home needs to start passing on cooking again, for sure.

Қазірден бастап үйде тамақ пісіруді үйрету керек

рас айтамын.

For sure, pass it on as a philosophy.

Ұрпақтан ұрпаққа бұны аманаттау керек.

Бұл - мен үшін де өте маңызды.

And for me, it's quite romantic,

БІр адам үш адамға тамақты қалай дайындау

but it's about if one person teaches three people

керектігін үйретеді

how to cook something,

сосын олар өзінің үш досына көрсетеді.

and they teach three of their mates,

that only has to repeat itself 25 times,

Бұл 25 рет қайталанса,

Американың күллі тұрғыны үйреніп шығады.

and that's the whole population of America.

Romantic, yes, but most importantly,

Қызық қой, солай емес пе?

Бірақ ең бастысы

it's about trying to get people to realize

адамдар әр қайсысының жасайтын әрекеті

that every one of your individual efforts makes a difference.

жағдайды өзгертуі мүмкін

екенін терең түсінуі тиіс.

We've got to put back what's been lost.

Жоғалтқанымызды қайтарып алайық.

Хантингтондегі ас үй. Хантингтонда осы жобамен айналыстым.

Huntington's Kitchen.

Huntington, where I made this program,

we've got this prime-time program

Біз адамдарға сенім ұялату үшін жақсы уақытты таңдададық.

Адамдарда өзгеруге деген сенім болады деп үміттендік.

that hopefully will inspire people to really get on this change.

Өзгерістің болатынына имандай сенемін.

I truly believe that change will happen.

Хантингтон ас үйі. Тұрғындармен араласып жүрмін.

Huntington's Kitchen. I work with a community.

Мектептерге бардым. Аудандағы әрбір мектеп

I worked in the schools.

I found local sustainable funding

үшін қаржы көзін таптым,

to get every single school in the area from the junk, onto the fresh food:

"қоқыс тамағынан" дұрыс тамаққа ауысу үшін

six-and-a-half grand per school.

мектепке 6.5 мың доллар жұмсадық.

(Қол шапалақ)

(Applause)

Міне, бар болғаны, мектепке керегі осы 6.5 мың доллар

That's all it takes, six-and-a-half grand per school.

The Kitchen is 25 grand a month. Okay?

Ас үйге айына 25 мың. Түсінікті ғой?

Ас үй жылына 5 000 адамға қызмет көрсете алады.

This can do 5,000 people a year,

Бұл тұрғындардың 10 пайызы деген сөз.

which is 10 percent of their population,

Бұл - адамнан адамға көшу.

and it's people on people.

You know, it's local cooks teaching local people.

Нәтижесінде жергілікті аспазшылар тұрғындарды үйретеді.

Бұл - көшедегі тамақ пісіруді үйрететін тегін курстар.

It's free cooking lessons, guys, in the Main Street.

Бұл - нақты көрсеткіш, нақты өзгерістер.

This is real, tangible change, real, tangible change.

Around America, if we just look back now,

Америкада есімізде болса,

there is plenty of wonderful things going on.

әртүрлі таңғажайып оқиғалар болады.

There is plenty of beautiful things going on.

Керемет өзгерістер болып жатады.

There are angels around America doing great things

Жанашырлар Америка мектептеріне

"ферма-мектеп" сипатында,

in schools -- farm-to-school set-ups,

балабақшаға, білім беру жүйесіне өзгерістер алып келеді.

garden set-ups, education --

there are amazing people doing this already.

Қазір бұл істі қолға алған тамаша адамдар бар.

The problem is they all want to roll out

Бірақ мәселенің мәнімі мынада

what they're doing to the next school,

олар өздерінің істегені басқа мектепте де болса дейді.

but there's no cash.

Бірақ ақша болмай тұр.

Біздерге тез арада эксперттер мен жанашырларды

We need to recognize the experts and the angels quickly,

identify them, and allow them to easily find the resource

анықтап, істеп жатқан істеріне қажетті

соманы оңай тауып беру жолын

to keep rolling out what they're already doing,

көрсету керек.

and doing well.

Америка кәсіпорындары

Businesses of America need to support

Обама ханымның бастамасына қолдау білдіруі керек.

Mrs. Obama to do the things that she wants to do.

(Қол шапалақ)

(Applause)

Сіздер үшін, қарсы алдарыңызда

And look, I know it's weird

осының бәрін ағылшын келіп

having an English person standing here before you

айтып тұрғаны қызық екенін білемін.

talking about all this.

All I can say is: I care.

Менің айптпағым. Мен бұған немұрайлы қарай алмаймын. Мен - әкемін.

I'm a father,

Мен осы елді жақсы көремін.

and I love this country.

Егер осы елде

And I believe truly, actually,

that if change can be made in this country,

өзгеріс болатын болса,

beautiful things will happen around the world.

онда әлемде өзгеріс болатынына сенемін.

If America does it, other people will follow.

Америка бастаса, қалғандары қостайды.

Бұл аса маңызды.

It's incredibly important.

(Audience) Yeah!

(Қол шапалақ)

(Applause)

When I was in Huntington,

Хантингтонда жүріп, бір нәрсе істегім келіп,

trying to get a few things to work when they weren't,

ол қолымнан келмей жатқанда

I thought "If I had a magic wand, what would I do?"

қолымда сыйқырлы таяқша болса, не істер едім деп ойлайтынмын.

And I thought, "You know what?

Сол кезде Америкадағы белсенді адамдардың

I'd just love to be put in front of some of the most amazing

movers and shakers in America."

алдында сөйлесем ғой дейтінмін.

Бір айдан кейін TED хабарласып, маған мұны сыйға тартты.

And a month later, TED phoned me up and gave me this award.

I'm here.

Мен осындамын.

So, my wish.

Міне, бұл менің тілегім.

Dyslexic, so I'm a bit slow.

Дислекциям бар, сондықтан кішкене баяумын.

Менің тілегім -

My wish

мықты

is for you to help a strong, sustainable movement

тұрақты қозғалысқа,

әрбір балаға тағамның не екенін

to educate every child

түсіндіруге бағытталған шараға

about food,

көмектесіп, отбасылардың қайтадан тамақ дайындауына

to inspire families to cook again,

және адамдардың семіздікпен күресуіне

and to empower people everywhere

to fight obesity.

көмектесу.

(Қол шапалақ)

(Applause)

Рақмет.

Thank you.

(Applause continues)

(Қол шапалақ)