The most devastating asteroid to hit Earth - Sean P. S. Gulick

Аудармашы: Assem Amantayeva Редактор: Asqat Yerkimbay

66 million years ago, near what’s now the Yucatán Peninsula,

Қазір Юкатан түбегі деп аталатын жерде 66 миллион жыл бұрын

a juvenile sauropod feasted on horsetail plants on a riverbank.

өзен жағасындағы қырықбуын шөптерін жас сауропод қорек етіп жатты.

Earth was a tropical planet.

Жер — тропикалық планета болды.

Behemoth and tiny dinosaurs alike roamed its lands,

Бегемоттар мен кішкене динозаврлар құрлықты мекен етсе,

while reptiles and tentacled ammonites swept its seas.

бауырымен жорғалаушылар теңізде билік етті.

But, in an instant, everything would change.

Бірақ бір сәтте бәрі де өзгерді.

A roughly 12-kilometer-wide asteroid was careening toward Earth

Ені 12 км болатын астероид, жерге қарай

at around 20 kilometers per second.

секундына 20 км жылдамдықпен келе жатты.

From where the sauropod stood,

Сауропордың тұрған жеріне

there would have been no early warning signs.

ескерту беретін ештеңе болмады.

The asteroid barreled through Earth's atmosphere in a matter of seconds

Астероид Жердің атмосфералық кедергісін санаулы секунд ішінде бұзып,

and struck the Yucatán’s submerged continental shelf.

Юкатанның су астындағы континентті қайраңына келіп соқты.

It exploded upon impact,

Бірден жарылыс пайда болып,

instantaneously creating a 100-kilometer-wide hole

ені 100 км болатын шұңқыр түзілді.

and ejecting sedimentary and crystalline rocks.

Нәтижесінде шөгінді және кристал жыныстар сыртқа шықты.

Within minutes, the impact crater, known today as Chicxulub,

Бірнеше минут ішінде Чиксулуб деп аталатын соққы кратері

began collapsing inwards.

ішке қарай құлай бастады.

Meanwhile, the base rebounded some 20 kilometers above the Earth’s surface,

Ал кратердің негізі жер үстіне шамамен 20 км-ге көтерілді.

then fell back down and moved outwards, creating a ring of mountains.

Кейін қайта құлап, сыртқа қарай жылжыды да тау шеңберлерін құрды.

The energy released from the asteroid’s impact is estimated to have been

Астероид бөлген энергия

several billion times that of a nuclear bomb.

атом бомбасынан бірнеше миллиард есе күштірек болды.

The force sent seismic energy across the planet

Ол күш бүкіл жер бетіне сейсмикалық энергия бөліп,

at a much greater magnitude than any earthquake

тектоникалық бұзылыстар өндіре алатын кез келген

a tectonic fault could ever produce.

жер сілкінісінен магнитудасы мықты болды.

Massive landslides ensued.

Жер қыртыстары жыртылды.

And a tsunami sped from the newly formed crater,

Жаңадан пайда болған кратердің әсерінен цунами

potentially reaching 1,500 meters high.

1500 метр биіктікке көтерілді.

Countless lives were extinguished.

Сансыз өмір қиылды.

Some instantly: all life within 1,500 kilometers of the impact site

1500 км қашықтықтағы тірі организмдер бірден

was incinerated;

жойылып кетсе, басқалары

others right after: by colossal waves, landslides, and hurricane force winds.

күшті толқындар, жердің қақ айырылуы мен мықты желдердің ықпалынан жойылды.

But many organisms across the planet survived.

Бірақ планетадағы организмдердің басым бөлігі тірі қалды.

It was what came next that would bring about the end for many species,

Көптеген түрлерді, соның ішінде динозаврларды жойып жіберетін

including almost all dinosaurs.

жойқын күш әлі алда еді.

This was just the beginning of one of the most devastating periods

Бұл — Жер тарихындағы ең ауыр кезеңдердің

in the history of life on Earth.

бастауы ғана болатын.

When the asteroid struck, it sent hundreds of gigatons

Астероид жерге соғылғанда, атмосфераға жүздеген гигатонна

of carbon-dioxide-rich limestone and sulfur-saturated-sediments

көмірқышқыл газына бай әктас және күкіртке толы шөгінді

into the atmosphere.

бөлініп шықты.

The sulfur combined with water vapor to create sulfate aerosols.

Күкірт су буымен қосылып, сульфатты аэрозольдер түзді.

This plume of limestone dust, soot, and sulfate aerosols

Әктас шаңы, күйе және сульфатты аэрозольден тұратын бұл қосылыс

spread from the impact site at several kilometers per second,

секундына бірнеше км-ге дейін жетіп,

blanketing the globe in a matter of hours.

бірнеше сағат ішінде жер шарын түгел қаптап кетті.

It’s thought to have blocked the Sun,

Нәтижесінде Күнді жауып,

plunging Earth into an extended period of darkness

Жер беті біршама уақыт қараңғы түнекке айналды.

and dropping the temperature in many places by at least 25°C.

Жердің көп бөлігінде температура 25°-қа түсті.

The asteroid’s immediate impact was devastating,

Астероидтың соққысы жойқын күшке ие болды.

but it seems to have been the rapid climate change it triggered

Соққы климаттың жедел өзгеруіне ықпал етіп,

that ended the roughly 165-million-year reign of the dinosaurs.

165 миллион жыл билік құрған динозаврлар дәуірін аяқтады.

Plants and plankton rapidly died,

Өсімдіктер мен планктондар жоғалып,

causing the collapse of food webs worldwide.

дүние жүзінде нәр көзінің тапшылығы пайда болды.

An estimated 75% of life on Earth went extinct,

Жердегі тірі ағзалардың 75%-ы жойылды.

including almost all dinosaurs.

Динозаврлар да қоса жойылды.

Small birds were the only kinds that remained,

Кішкене құстар ғана тірі қалды.

perhaps because they relied on hardy seeds that weathered the catastrophe.

Бұл апатқа төзе білген тұқымдардың арқасында болар.

It's unclear why exactly the lifeforms that survived the extinction did.

Неге жойылып кетуден аман қалған тіршілік иелері тірі қалғаны белгісіз.

Many smaller organisms, like insects, persisted.

Мысалы жәндіктер секілді тірі ағзалар аман қалды.

So did early mammals— perhaps because of their ability to burrow and hibernate.

Сүтқоректілер де қазып, қыстау жасауларының арқасында тірі қалған болар.

And photosynthetic lifeforms like algae,

Балдыр секілді фотосинтетикалық тіршілік формалары

that had ways of withstanding low-light conditions,

жарық аз жағдайларға төтеп беріп,

also survived.

жойылып кетпеді.

Traces of the asteroid scattered worldwide and the scar of the Chicxulub crater

Астероидтың іздері бүкіл әлемге тарап, ал Чиксулуб кратеріндегі тыртық —

attest to this period of monumental destruction.

осы соққының айқын дәлелі.

So, what are the chances of another Chicxulub happening?

Сонымен келесі “Чиксулубтың” қайталануы қаншалықты мүмкін?

Space programs are continuously identifying and tracking

Ғарыш бағдарламалары Жерге жақын астероидтарды қайта-қайта

near-Earth asteroids.

анықтап, бақылауда.

Fortunately, the likelihood of one as large and cataclysmic

Қуанышқа орай, ондай үлкен әрі катаклизмикалық соққының

striking in the next thousand or so years seems to be small—

алдағы мың жылда қайталануы екіталай.

something like a 7 in a million chance.

Қайталану мүмкіндігі миллионнан жеті десек болады.

However, we are facing the consequences of another kind of rapid climate change,

Дегенмен біз климаттың жылдам өзгеруінің салдарына куә болып отырмыз.

this time because of humanity's own emissions.

Адамзаттың іс-әрекеті салдарынан,

Animals are going extinct faster than ever in our history,

жануарлар бұрын-соңды тарихта болмаған жойылуға ұшырап жатыр.

and people are being displaced from their homes.

Адамдар болса тұрған жерінен безуде.

But, unlike the dinosaurs,

Бірақ динозаврлармен салыстырғанда,

we have the opportunity to avoid the large-scale devastation that will come

бізде үлкен қасіреттің алдын алуға мүмкіндік бар.

if governments continue with the status quo.

Әрине билік бұны өз қолына алса ғана.